دانـش‌ صفرویکی

این روزها اما علم‌آموزی ساده‌تر شده و فاصله‌مان تا کسب اطلاعات مورد نظر، تنها به اندازه چند کلیک است. اتفاقی که گرچه موجب افزایش سطح معلومات شهروندان در موضوعات مختلف شده، اما این اطلاعات چندان عمقی ندارد و دریایی است که عمق آن تنها به اندازه یک بند انگشت است و این آسیبی است که در طولانی‌مدت امکان دارد دگرگونی‌هایی را در جامعه ایجاد کند.

کانال‌ها و صفحات مجازی مختلف را با عناوینی چون دنیای فیلم، دیالوگ‌های ماندگار، سخنان بزرگان و خلاصه کتاب این روزها زیاد در فضای مجازی می‌بینیم. کانال‌ها و صفحاتی که هر روز به انتشار یک دیالوگ از یک فیلم یا پاراگراف از کتابی می‌پردازند و بسیاری از مخاطبان به خواندن همان چند خط برای آگاهی از موضوع آن کتاب یا فیلم اکتفا می‌کنند. راه‌های سریع کاهش وزن، رموز تندرستی، سلامت در چند قدم و... هم عناوین دیگری هستند که این بار با موضوع سلامت، بخش عمده محتوای فضای مجازی را به خود اختصاص داده‌اند. با این حال هیچ مشخص نیست آیا این اطلاعات، براستی پشتوانه معتبری دارند یا باید در صحت و سقم‌شان تردید کرد. بسیاری از کاربران بدون هیچ تحقیقی از این اطلاعات سود می‌جویند و دیگر به جست‌وجوی اصل ماجرا یا مراجعه به منبعی تخصصی برای تاییدشان نمی‌روند. کارشناسان ارتباطات از دلایل رواج این پدیده می‌گویند.

آسیب به آموزش و پژوهش

دکتر حوریه دهقان‌شاد، مدرس ارتباطات با اشاره به سطحی شدن معلومات که گریبانگیر جامعه و فضای علمی کشور شده است، به جام‌جم می‌گوید: امروزه این مشکل در همه عرصه‌ها پدید آمده و حتی در فضای علمی هم می‌بینیم دانشجویانمان برای انجام تحقیقات خود تنها به یک جست‌وجوی سرسری اکتفا می‌کنند و دیگر خواندن کتاب یا مقالات را فراموش کرده‌اند. این موضوع به طور قطع آسیب‌زاست، چرا که آنچه ما در فضای مجازی می‌بینیم، تمام اطلاعات نیست و تنها بخشی از واقعیت است.

این مدرس ارتباطات معتقد است: شکی نیست این اطلاعات سهل‌الوصول هستند و دلیل اقبال مردم به آنها همین است. جست‌وجو کردن اطلاعات در اینترنت و اکتفا کردن تنها به آن، امروزه به یک عادت رفتاری تبدیل شده و آسیب‌های زیادی را هم به پژوهش خواهد رساند.

آنچه نمایان است، این‌که آسیب سطحی شدن اطلاعات در فضای مجازی تنها به حوزه آموزش و تحقیق و پژوهش محدود نمانده و کاربران عادی هم برای دریافت و اطلاعات روزمره خود به همان اطلاعات چند خطی و خلاصه‌ای که در سایت‌ها و کانال‌های گوناگون می‌بینند، اطمینان می‌کنند. دهقان شاد در این باره توضیح می‌دهد: متاسفانه سطح مطالعه در کشور ما از دیرباز پایین بوده و حالا رواج فضای مجازی هم به این مشکل دامن زده و به همین دلیل شاهد برخی اتفاقات هستیم. مثلا می‌بینیم شعری از احمد شاملو می‌گذارند که این شاعر هرگز نسروده یا اصلا به دیدگاه‌هایش نزدیک نیست. افراد چون آگاهی ندارند، هر اطلاعات اشتباهی را منتشر می‌کنند.

این مدرس ارتباطات، راهکار حل این معضل را در حرکتی ریشه‌ای و فرهنگی می‌داند و می‌گوید: این مسأله بسیار عمیق است و با محدود کردن شبکه‌های اجتماعی، نمی‌توان جلویش را گرفت. به نظر من نهاد آموزش و پرورش، خانواده‌ها و نیز افزایش سطح سواد رسانه‌ای کاربران می‌تواند به بهتر شدن شرایط بینجامد.

کاهش مطالعه‌های باهدف

دکتر محمدرضا رسولی، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی هم معتقد است: عده‌ای می‌گویند فرهنگ مطالعه با آمدن شبکه‌های اجتماعی گسترش پیدا کرده است. درست است که امر خواندن بر اثر استفاده از شبکه‌های اجتماعی بیشتر شده، اما این مطالعه عمیق و فایده‌رسان نیست و آسیبی که می‌رساند، از فوایدش بیشتر است.

رسولی با اشاره به سطح پایین سواد رسانه‌ای میان کاربران فضای مجازی می‌گوید: مطالعه این کاربران به وسیله اینترنت چندان عمقی نیست و بیشتر جنبه تفریح و وقت‌گذرانی دارد. ما در گذشته از اوقات فراغتمان به شکل‌های دیگری استفاده می‌کردیم، کتابخوانی‌هایمان با هدف بود و به سینما می‌رفتیم؛ اما امروز شبکه‌های مجازی محتواهای غیرغنی را به وفور در دسترس قرار داده‌اند و صحت بسیاری از این اطلاعات هم در سایه ابهام است.

این مدرس ارتباطات، پیامد اصلی این قضیه را سطحی شدن اطلاعات و ارتباطات می‌داند و می‌افزاید: سطحی‌انگاری، نتیجه‌گیری‌های سریع و غیرواقعی و دوری از تفکر عاقلانه ازجمله نتایجی است که شاهد رواجش میان کاربران خواهیم بود.

رسولی معتقد است: راه‌حل این بحران در افزایش سطح سواد رسانه‌ای در کاربران است؛ اگر سواد رسانه‌ای افزایش یابد، میزان راستی‌آزمایی متون و مطالب میان کاربران بیشتر می‌شود و آنها می‌توانند شایعه را از واقعیت تشخیص دهند. به طور قطع خواندن تنها یک پاراگراف متن یا چند دیالوگ، جای کتاب و فیلم را نمی‌گیرد و برای رسیدن به سطح بالاتر تفکر و تعمق، مراجعه به منابع اصلی مورد نیاز است.

زهرا غفاری