لباس محلی گیلان؛ شادترین لباس جهان

به گزارش جام‌جم، شاید بیراه نباشد اگر مدعی شویم درحالی برندهای معروف و پرطرفدار پوشاک دنیا از آنِ تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران اروپایی و آمریکایی است که این پوشاک نه از پشتوانه و ظرفیت‌های تاریخی بهره‌ای دارند و نه از زیبایی‌های طبیعی و بصری؛ ویژگی‌هایی که برعکس می‌توان به وفور آنها را در سرزمین باستانی ایران‌زمین در میان لباس و پوشاک اقوام و طوایف مختلف لر، ترک، کرد، لک، گیلکی و... مشاهده کرد؛ ظرفیت‌هایی که اگر در عرصه جهانی مطرح شوند، بی‌شک گوی سبقت و رقابت و یگانگی را از همه لباس‌ها و برندهای مطرح دنیا خواهند ربود، مثل پوشاک زیبا و رنگارنگ گیلانی که در جشنواره امسال لباس نیویورک در صدر شادترین، زیباترین و جذاب‌ترین لباس‌های محلی دنیا نشست. البته چشم‌های جست‌وجوگر جهانیان نه تنها زیبایی پوشاک و صنایع دستی و آثار هنری ایرانی را دیده و برگزیده‌اند، بلکه اخیرا صاحبان مهم‌ترین برندهای پوشاک دنیا با شناخت ظرفیت عظیم صنایع دستی و هنری زیبا و جذاب ایرانی، درصدد استفاده از این زیبایی‌ها در تولیدات خود و پرفروش‌تر کردن آنها برآمده‌اند؛ مثل برند بین‌المللی «هرمس» که در جدیدترین لباس‌های مخصوص فصل سرمای خود به سراغ فرش تبریز رفته و طرح‌های زیبای این فرش را در لباس‌های خود به تصویر کشیده است.

پوششی با قدمت و خلاقیت

لباس گیلانی که هنوز طرفداران زیادی در میان هموطنان گیلانی دارد و پوشش بسیاری از روستاییان این خطه، بویژه در جشن‌های عروسی است؛ با وجود آن‌که تاریخی به قدمت تمدن کهن ایران‌زمین در تاروپود و چین‌های رنگارنگش خوابیده است، اما همچنان دور از غبار فراموشی، تازه و باطراوت است و سرشار از خلاقیت؛ ویژگی‌ای که از دید کریستین برومبرژه، مردم‌شناس فرانسوی هم که درباره پوشاک نواحی کاسپی تحقیقات و تالیفات زیادی دارد، دور نمانده، آنجا که در یکی از تالیفاتش آورده است: «لباس سنتی حاشیه دریای کاسپی بیانگر خلاقیتی بکر است.»

لچک، روسری، سربند، پیراهن، جلیقه، کت، دامن، شلوار و چادرشب از بخش‌های اصلی لباس محلی زنانه گیلان و بلوز روشن، جلیقه همراه با شلوار گشاد، شالِ کمر و کلاه نمدی از مهم‌ترین اجزای لباس محلی مردان گیلان است.

این اجزای چندگانه لباس مردان و زنان گیلانی، گرچه در همه نقاط استان یکی است، اما نحوه متفاوت دوخت، نوع پارچه و تزئینات لباس، باعث شده که در منطقه شرق، غرب و مرکز گیلان آن را با نام‌های لباس قاسم‌آبادی، تالشی و رسوخی بشناسند.

نکته‌ای که خدیجه میلانچی، کارشناس لباس محلی گیلان در گفت‌وگو با خبرگزاری صداوسیما به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: گرچه این لباس، پوشش غالب اهالی استان نیست، اما برخی از اهالی تالش، عمارلوی رودبار، قاسم‌آباد رودسر، دیلمان سیاهکل و املش که سن و سالی از آنان گذشته، این لباس را می‌پوشند و البته در برخی روستاهای کوهستانی، زنان و مردان در تمام سال به این نوع پوشش پایبند هستند.

پوششی کامل برای فصول گرم و سرد و کارهای سنگین

تنوع در رنگ و پرزرق و برق و شاد بودن، تنها ویژگی‌های لباس گیلانی نیست، و این پوشش براساس شرایط زندگی در جلگه و مناطق ساحلی و نوع کار مردمان هر منطقه و فصول سرد و گرم سال هم متفاوت است. محمد بشرا، گیلان‌پژوه و مردم‌شناس گیلانی دراین باره می‌گوید: طراحی لباس محلی گیل مردان و گیل زنان به گونه‌ای است که مانند سپر و پوششی، سوز تیز آفتاب و باد را گرفته و همچون چتری نرم، آنان را به زیر سایه باران که بیشتر ایام سال مهمان مردمان این دیار بویژه اهالی کوهستان است، می‌برد. همچنین بخش‌هایی از لباس محلی چون کمرشال و جوراب مردان و چادر شب زنان در گرم نگه‌داشتن آنان در فصل سرد و افزایش مقاومت عضلانی در مقابل کارهای سنگین، بویژه برای حفظ سلامت ستون فقرات و پیشگیری از دردهای استخوانی موثر است، زیرا گیلانی‌ها در گذشته و حتی امروز هم در برخی مناطق، هیزم، علوفه و بعضی محصولات کشاورزی‌شان را در کمرشال و چادر شب ریخته و حمل می‌کنند.

به گفته بشرا، لباس‌های محلی گیلان حتی معرف ﻫﻮیﺖ و جایگاه افراد هم هست، طوری که شلیته‌های سفید، مهم‌ترین شناسه دختران دم بخت گیلان بوده و زنان دیگر هم به اقتضای سن و سالشان، شلیته‌های گلدار می‌پوشند که هنوز در برخی مناطق مرسوم است.

نکته جالب دیگر در پوشش محلی زنان گیلان این‌که این لباس گرچه از پیش از اسلام کاربرد داشته، با این حال نوعی پوشش همراه باحجاب بوده که پس از ورود اسلام به این خطه، برای کامل‌تر شدن حجاب، چیزی به آن افزوده نشده و زنان گیلانی با همان پوشش، در فعالیت‌های اجتماعی شرکت کرده‌اند.

افزایش تولید لباس گیلانی

خوشبختانه این پوشش زیبا و کامل که هم در میان صنایع دستی امروز گیلان جایی برای خود باز کرده و هم وارد چرخه جذب گردشگر شده، علاوه بر جذب نظر جهانیان، مورد توجه مسئولان گیلان هم قرار گرفته و در زمره صنایع درآمدزای گیلان درآمده است.

رضا علیزاده، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان می‌گوید: در سال‌های اخیر با شناسایی و صدور کارت شناسایی مشاغل خانگی و کارگاهی برای 700 نفر از کسانی که دستی بر آتش این رشته هنری دارند، توانسته‌ایم تولید آن را به 5000 دست در سال برسانیم و حتی درصددیم میزان تولید و صادرات آن را به دو برابر افزایش دهیم، زیرا این لباس اکنون متقاضیان زیادی در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، روسیه، آمریکا، فرانسه، ایتالیا و استرالیا دارد، طوری که سالانه 500 دست لباس محلی به ارزش تقریبی 500 میلیون تومان به این کشورها صادر می‌شود.

توجه به برندسازی

مسئولان میراث فرهنگی گیلان از این نکته مهم هم غافل نیستند که مالکیت معنوی در کنار برندسازی، موجب جلوگیری از کپی‌برداری و همچنین باعث ارتقای کیفیت تولیدات صنایع دستی از جمله لباس‌های محلی گیلان است و پاشنه آشیل برندسازی، صنایع بسته‌بندی بوده که خود معرف و شناسنامه یک کالاست.

سلمان شاه‌محمدی، معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان دراین باره می‌گوید: با کمک بخش خصوصی و پرداخت 50 میلیون تومان تسهیلات توانستیم فناوری بسته‌بندی ارزان‌قیمت لباس محلی را در اختیار هنرمندان قرار دهیم. به گفته وی، اکنون دانش این فناوری در اختیار دو کارگاه تولید لباس محلی در مرکز گیلان قرار گرفته تا ضمن جلوگیری از کپی‌برداری تولیدات‌شان، ارزش افزوده آن تا 30 درصد افزایش یابد.

فاطمه مرادزاده