«کاتسا» نقض قوانین بین‌الملل

برجام توافق بین ایران با پنج کشور بزرگ جهانی است و قطعنامه شورای امنیت نیز آن را مورد تائید قرار داده است، لذا عمل نکردن به آن به معنی نقض قوانین بین‌الملل محسوب می‌شود. علاوه بر برجام، معاهده‌ای سال 1334 بین ایران و آمریکا بسته شده که در آنجا، براساس پیمان مودت پیش‌بینی شده که تحریم یک کشور علیه کشور دیگر انجام نشود و اموال و دارایی‌های یک کشور در کشور دیگر مصون از هرگونه تعرضی بماند. بنابراین این رفتار آمریکا با عهدنامه مودت مغایرت دارد، چون این عهدنامه هنوز اعتبار دارد و طبق مفاد نسبت به لغو آن اقدامی نشده است. براساس معاهده‌ای قدیمی که میان تهران و واشنگتن به امضا رسیده، ایران می‌تواند از آمریکا در دیوان قضایی بین‌المللی شکایت کند.

هرچند این دادگاه به صورت معمول فقط شکایاتی را بررسی می‌کند که دو طرف حکمیت این مرجع را به رسمیت بشناسند، اما معاهده موسوم به «پیمان دوستی، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی» که سال 1955 (1334) بین ایران و آمریکا امضا شده، هنوز هم معتبر است و این حق را به تهران می‌دهد که از واشنگتن شکایت کند. در این پیمان در مورد دادگاه قضایی بین‌المللی آمده که هرگونه اختلافی بین طرفین، که از طریق دیپلماسی به نحو رضایت‌بخشی حل و فصل نشود، باید در دادگاه قضایی بین‌المللی مطرح شود، مگر آن که طرفین بر راهکارهای مسالمت‌آمیز دیگری توافق کنند. بر این اساس، هر یک از طرفین می‌توانند شکوائیه خود را در دادگاه قضایی بین‌المللی
مطرح کنند.

بعد از انقلاب اسلامی ایران، اولین بار آمریکا بود که در ماجرای تسخیر سفارت آمریکا به این پیمان استناد و در دادگاه قضایی بین‌المللی علیه ایران طرح دعوی کرد و مدعی شد تهران با بازداشت دیپلمات‌های آمریکایی پیمان را زیر پا گذاشته که در آن زمان دادگاه بین‌المللی، علیه ایران رأی داد و این سابقه نشان می‌دهد این پیمان پس از انقلاب هنوز معتبر است.

در ماجرای حمله آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران بر فراز خلیج‌فارس نیز به این پیمان استناد شد و آمریکا به دادگاه قضایی بین‌المللی کشانده شد که دادگاه شکایت ایران را پذیرفت.

درواقع به واسطه وجود این پیمان، دو کشوری که باهم در تخاصم هستند و در عین حال با یکدیگر پیمان مودت دارند، می‌توانند در دادگاه قضایی بین‌المللی طرف مقابل را به «نقض مودت» متهم کنند و یک کشور می‌تواند علیه دیگری به دیوان عدالت دادگستری در لاهه شکایت کند که دولت جمهوری اسلامی ایران چند ماه پیش در رابطه با بحث اموال خود در بانک‌های آمریکا چنین شکایتی را مطرح کرد، بنابراین به نظر می‌رسد نقض توافق برجام از سوی آمریکا می‌تواند موضوع شکایت ایران در دیوان بین‌المللی دادگستری قرار بگیرد تا نسبت به بدعهدی آمریکا در مورد یک معاهده چندجانبه که مورد تائید شورای امنیت سازمان ملل شکایت ببرد. البته جمهوری اسلامی ایران در مورد حل مساله تحریم‌ها تجربه خوبی دارد و بعید است که رفتار آمریکا در ارتباط با تصویب قانون کاتسا تاثیر جدی بر روند کشور بگذارد، اما ما نباید دست روی دست بگذاریم و مساله را نادیده بگیریم و بهتر است گروه‌ها با دیدگاه‌های مختلف دست به دست هم دهند ومسائل کشور را حل کنند.

یکی از اهداف آمریکا این است که ایران را وادار به خروج توافق‌نامه برجام کند، لذا ما نباید در این تله آمریکایی‌ها بیفتیم و بهتر است دست بالا را داشته باشیم.

دکتر حسین میرمحمد صادقی / استاد حقوق دانشگاه