ذات انسان در جست‌وجوی ایمان است

داریوش یاری تاکنون چند مستند درباره مراسم مذهبی ساخته که در برخی از آنها به حادثه کربلا نیز اشاره کرده و مراسم ایرانیان در این‌باره را به تصویر کشیده است.

مستندی هم ساخته به نام «کربلا؛ جغرافیای تاریخ» که درباره قیام امام حسن‌(ع) است. عموم مردم اما این فیلمساز را با تله فیلم «حبیب» می‌شناسند که حمید فرخ‌نژاد در آن نقش اصلی را بازی کرد.

با این فیلمساز همصحبت شدیم تا درباره تجربه‌های ایمانی‌اش برایمان بگوید. او شاید به این دلیل که تمایلی ندارد وارد فاز ریا شود با حساسیت و وسواس به سوالات جواب داد !‌

چند فیلم و سریال مستند سا‌خته‌اید که محور آنها مذهب و ایمان است، علقه‌های مذهبی شما ریشه در کجا دارد، خانواده یا انتخاب شخصی شماست در بزرگسالی؟

هر کسی دیدگاه معنوی و مذهبی خود را در زندگی دارد و بخشی از آنها مربوط به آموزهای دینی‌ است که از جامعه، مدرسه، کتاب‌ها و خانواده می‌گیرد و بخشی از آنها هم به تجربه‌های شخصی‌اش برمی‌گردد.

ریشه‌های مذهبی وقتی تداوم پیدا می‌کنند که به شرایط پیرامون وابسته نباشند و ریشه در ایمان داشته باشد، آیا باورهای خود را در آثارتان به نمایش می‌گذارید؛ باورهایی که با گذشت زمان تغییر نمی‌کنند؟

ایمان مقوله‌ای جدا از همه اینهاست. مذهب می‌تواند ایمان را تقویت کند، ایمان به معنی توحید و یگانگی پروردگار است.برخی برای نشان دادن ایمان از مذهب استفاده می‌کنند؛ ایمان غنای زیبایی به مذهب می‌دهد و مذهب، حامی ایمان است.ایمان و مذهب کامل کننده یکدیگرند، اما هیچکدام را نمی‌توان به شعار و حرف نشان داد، بلکه در تجربه‌‌های روزمره است که عمق ایمان نمود پیدا می‌کند. هر کس در این راه انتخاب‌های خود را دارد؛ یکی با مذهب ایمانش را قوی می‌کند و هستند کسانی که ایمان دارند، اما به مذهب خاصی تعلق ندارند و پرستش خدای یگانه برای آنها کافی است.

اما شما اعتقادات مذهبی خود را در آثارتان نشان می‌دهید.

من در هیچکدام از آثارم اعتقادات مذهبی‌ام را بروز نداده‌ام.

پس نشانه‌هایی که در آثاری مانند فیلم حبیب دیده می‌شود، چیست؟

تجربه‌های شخصی‌ام است از لحظات مذهبی و معنوی که به آنها دسترسی پیدا کرده‌ام. مثل همه آدم‌های کره زمین که تجربیاتی در این زمینه دارند. اما فرق من با آنها این‌ است که بلدم تجربه‌های ایمانی را به درام تبدیل کنم. این کار بلدی به این معنا نیست که من می‌خواهم اعتقادات مذهبی‌ام را نشان بدهم. این آثار نباید به شناسنامه‌ای تبدیل شود و من پشت آن پنهان شوم که بله! من آدمی هستم که همه اصول مذهبی را رعایت می‌کنم! و چون فیلم حبیب را ساخته‌‌ام یا مستندی درباره کربلا را تولید کرده‌ام پس انسان مذهبی هستم! ‌چون اصولا تعریف مذهب و ایمان چیز دیگری است؛ شاید در تقاطع‌هایی به هم برسند اما تعریف و جایگاه متفاوتی دارند.

اما در فیلم حبیب یک حس یا به گفته خودتان تجربه‌ای را با مردم به اشتراک می‌گذارید که خیلی از مردم با آن همراه می‌شوند و با آن همذات‌پنداری می‌کنند و از آن خوششان می‌آید و همین باعث می‌شود این فیلم بارها از تلویزیون پخش شود.

این به‌دلیل تجربه و حس مشترکی است که شکل می‌گیرد. این تجربه ایمانی را همه آدم‌ها دارند و گاهی برای هم تعریف می‌کنند و حس مشترکی را به وجود می‌آورند. من به‌عنوان فیلمساز این حس و تجربه ایمانی را به‌وسیله ابزار دراماتیکی که در اختیار داشتم به فیلم تبدیل کردم و توانستم آن لحظه ایمانی را به دیگران منتقل کنم. در مستند «کربلا، جغرافیای تاریخ» هم تلاش کردم لحظات روحانی واقعه عاشورا را با زبان تصویر به مردم منتقل کنم.

به‌هرحال جمعیت زیادی با حس شما ارتباط برقرار کرده‌اند و این یعنی تجربه‌ معنوی آثاری مثل حبیب و کربلا در درون مردم نهفته است؟

بله! چون ایمان همان حقیقتی است که انسان‌ها در جست‌وجوی کشف آن هستند و هر کسی به هر میزانی که به کشف آن نایل شده توانسته عطش خود را سیراب‌تر کند. وقتی من در اثری با رعایت قوانین تصویر از ایمان صحبت می‌کنم و بیننده با آن ارتباط برقرار می‌کند یعنی این که در جوهره‌ درونی او چیزی وجود دارد که با ذات اثر ارتباط برقرار کرده و از دیدن آن لذت می‌برد.

با تجربیاتی که در زمینه فیلمسازی دارید این سوال را از شما می‌پرسم که آیا به این گفته اعتقاد دارید که امام معصوم باید تو را طلبیده باشد تا بتوانی به زیارتش بروی یا اثری درباره او بسازی؟

طلب کردن، نیاز، زمان نیاز، درخواست‌کننده، حاجتمند و حاجت‌دهنده و... معنا و مفهوم خاص خود را دارند. آیا کسی که حاجت می‌دهد، واسطه‌ای است برای رسیدن به توحید که همه نیاز‌ها به سوی اوست؟ وقتی برای طلب حاجتی، دست به ضریح می‌چسبانی، ضریح وسیله‌ای است برای این که زبان باز شود و تو با خدا سخن بگویی. قادر مطلقی که جسم و روح در دست اوست. بحث درباره این مسائل زمان و مکانی بیشتر از این مصاحبه می‌طلبد و شاید اصلا در تخصص من که فیلمساز هستم، نباشد و من فقط تجربیات شخصی خودم را بازگو می‌کنم.

فیلم کربلا؛ جغرافیای تاریخ، اثری است که بیننده را با حال و هوای کربلا آشنا می‌کند یا مستندی صرفا تاریخی است؟

در ساخت این اثر دو نگاه داشتم؛ یکی کاملا تاریخی. می‌خواستم به بهانه این فیلم روایتی متفاوت از حادثه سال 61 هجری داشته باشم. تلاش کردم این تاریخ را از زاویه علمی‌تری بررسی کنم و از طرفی تلاش کردم شور و هیجانی را که مردم به درون این تاریخ دمیدند نشان دهم. شوری که باعث شد حادثه کربلا تبدیل به حماسه شود و شخصیت‌های حاضر در کربلا تبدیل به اسطوره شوند.