پیوند اروپا و آمریکا ناگسستنی

دکتر نوذر شفیعی، استاد دانشگاه معتقد است اروپا در حوزه موضوعات امنیتی در مقابل آمریکا آسیب‌پذیر است، این به‌دلیل وابستگی‌های ساختاری است که به آمریکا دارد. اروپا می‌داند در دوران تازه جنگ سرد اگر حمایت آمریکا از او قطع شود، ممکن است به نوعی آسیب‌پذیر باشد. وی درعین حال در مورد آینده فعالیت شرکت‌های اروپایی در ایران می‌گوید: ممکن است سطح همکاری‌ها در برخی حوزه‌های اقتصادی دچار محدودیت‌هایی شده یا پیشروی کُند صورت گیرد. درمجموع می‌توان گفت این پیشروی‌های اقتصادی حذف نمی‌شود؛ بلکه می‌تواند محدود شود.

متن کامل گفت‌وگوی نوذر شفیعی با جام سیاست را در ادامه می‌خوانید:

در صورت خروج آمریکا از برجام، اروپا تا کجا با برجام همراه خواهد بود؟

معتقدم اروپا در یک مرحله از این آزمون قرار دارد که آیا می‌توان مستقل از آمریکا در برخی حوزه‌ها حرکت کند یا خیر؟ به نظر می‌رسد در حوزه اقتصادی ممکن است مستقل از آمریکا حرکت کند، اما در حوزه امنیتی از آمریکا جدا نخواهد شد. بنابراین همراهی اروپا با برجام تا زمانی است که احساس کند رقابتش با آمریکا جنبه اقتصادی دارد، اما درصورتی که این مساله وارد فاز امنیتی شود، به این معنی که به بقای اروپا مربوط شود، آن زمان اروپا در کنار آمریکا قرار می‌گیرد. معنی این عبارت این است که اروپا تلاش خواهد کرد آمریکا را به پایبندی به اجرای برجام وادار نماید و درعین حال این آمادگی را دارد که در حوزه موشکی و در حوزه نفوذ ایران در خاورمیانه، همچنین حمایت ایران از گروه‌هایی مثل حزب‌الله و حماس در کنار آمریکا قرار بگیرد و تحت این شرایط احتمالا اروپا باب جدیدی را با ایران باز خواهد کرد. به این معنی که برجام را پذیرفته و کاملا باید اجرا شود، ولی درعین حال پرونده‌های دیگری باید
باز شود.

گشایش چنین پرونده‌هایی از سوی اروپا، بر میزان پایبندی اروپا بر برجام تاثیرگذار خواهد بود؟

باز شدن پرونده‌های جدید بر رفتار اروپا نسبت به برجام اثرگذار خواهد بود، به این معنی که اگر ایران در گشایش این پرونده‌ها با اروپا همکاری کند، اروپا حاضر است در مقابل آمریکا در کنار ایران قرار بگیرد، در غیر این صورت ممکن است بحث مسائل موشکی ایران و... موضوعاتی باشد که اروپا و آمریکا را در مقابل ایران در کنار هم قرار دهد.

در مقابل طرح پرونده‌های جدید موضع ایران چگونه خواهد بود؟

به احتمال بسیار زیاد جمهوری اسلامی ایران در مقابل این‌گونه پرونده‌ها مقاومت خواهد کرد. به این ترتیب سماجت ایران بر موضع خود و سماجت اروپا بر آن موضع، باعث تزلزل در برجام و درعین حال موجب شکاف بین ایران و اروپا و به‌دنبال آن نزدیکی اروپا و آمریکا خواهد شد.

پیش‌بینی شما از آینده شرکت‌های اروپایی که در ایران فعالیت می‌کنند چیست؟

باید بازتعریفی از جایگاه اروپا بین همکاری‌های اقتصادی با ایران و همکاری‌های سیاسی ـ امنیتی در نظر گرفته شده و تفکیک قائل شویم. اروپاییان درعین حال که احتمال دارد در برخی حوزه‌ها ایران را تحت فشار قرار دهند، یک قواعد رفتاری نیز برای شرکت‌های اروپایی درنظر خواهند گرفت. به عنوان مثال سطح همکاری‌ها در شرایط فعلی باقی مانده و بیش از این گسترش نیابد به این معنی که رفتار شرکت‌ها و الگوی همکاری با ایران را قاعده‌مند خواهند کرد و یکی از قواعدش احتمالا جلوگیری از افزایش همکاری‌ها به بیش از آنچه که فعلا موجود است، باشد. یعنی فعالیت‌ها متوقف نمی‌شود، اما درعین حال پیشروی هم نمی‌کند. ممکن است سطح همکاری‌ها در برخی حوزه‌های اقتصادی دچار محدودیت‌هایی شده یا پیشروی کُند صورت گیرد. درمجموع می‌توان گفت این پیشروی‌های اقتصادی حذف نمی‌شود؛ بلکه می‌تواند محدود شود.

تیلرسون نسبت به همراهی شرکت‌ها و کشورهای اروپایی با آمریکا برای وضع تحریم‌های جدید علیه ایران ابراز امیدواری کرده است، امیدواری وزیر خارجه آمریکا متاثر از چه رویکردی از سوی اروپاست؟

شرکت‌های اروپایی تا آنجایی که از آمریکا تاثیرپذیرند به همان میزان از ورود به همکاری جدی با ایران پرهیز می‌کنند و همکاری‌هایشان را با ایران محدود می‌کنند. درعین حال تحت تاثیر میزان وابستگی، همبستگی‌ و همگرایی‌شان با آمریکا و شرکت‌های آمریکایی هم قرار دارند. این اتفاقا نقطه آسیب‌پذیری اروپا در مقابل آمریکاست. اروپا در حوزه امنیتی در مقابل آمریکا آسیب‌پذیر است که این به دلیل وابستگی‌های ساختاری است که به آمریکا دارد. اروپا می‌داند در دوران جنگ سرد اگر حمایت آمریکا از او قطع شود، ممکن است به نوعی آسیب‌پذیر باشد. شرکت‌های اروپایی هم همین‌طور است؛ نوعی وابستگی ساختاری، بین شرکت‌های اروپایی و آمریکایی و اقتصاد آمریکا و اروپا وجود دارد که در این وابستگی‌ها جریان قدرتمند آمریکایی‌ها هستند و می‌توانند مسیر همکاری را مشخص کنند. لذا به دلیل این آسیب‌پذیری و حساسیتی که شرکت‌های اروپایی به دلیل وابستگی‌شان به آمریکا دارند، آنها هم ممکن است تحت فشارهای آمریکا بر روابطشان با ایران تعدیل‌هایی صورت دهند و امید تیلرسون متاثر از این
قضیه است.

بهترین راهکار مواجهه ایران با اروپا چیست و چه جایگزینی را می‌تواند به جای اروپا در نظر بگیرد؟

متاسفانه جایگزینی که به اندازه اروپا ارزش داشته باشد برای ایران وجود ندارد. اروپا و آمریکا از تکنولوژی بالایی برخوردارند، علاوه بر این‌که آنها بر نهادهای مهم بین‌المللی هم سلطه دارند و می‌توانند محدودیت‌های جدی برای یک کشور به وجود آورند، درعین حال تجربه گذشته ما در همکاری با کشورهایی مثل چین و روسیه هم نشان داده که آن کشورها هم با انگیزه‌های تاکتیکی به ایران نگاه می‌کنند، به‌عنوان یک بازار فروش؛ همکاری و همراهی استراتژیک‌ آنها بخصوص در حوزه‌های امنیتی محدود است و حاضر نیستند در هر جایی برای ایران هزینه‌ کنند، کما این‌که اروپا و آمریکا هم این‌گونه خواهند بود. بنابراین هنر دیپلماسی ایران در اینجا این است که بتواند در شرایط موجود یک تصمیم طلایی اتخاذ کند. گزینه‌ها و تاکتیک‌های مختلفی برای ایران در جهت جلوگیری از تاثیرپذیری و واکنش احتمالی اروپا وجود دارد و می‌تواند به همان میزان که تنگناهایی برای ایران به وجود می‌آورد، تنگناهایی هم برای رفتار آمریکا
به وجود آورد.

چه گزینه‌هایی در این ارتباط برای ایران می‌توان در نظر گرفت؟

این یک اصل مسلم است که همیشه یک انتخاب پیش‌روی کشورها نیست. هر کشوری انتخاب‌های مختلفی دارد، به همین دلیل ما از واژه تصمیم و تصمیم‌گیری استفاده می‌کنیم و این نیاز به یک تفکر و تامل بیشتر دارد و در چنین گزارشی نمی‌توان به آنها اشاره کرد. این موضوع نیازمند این است که سطح روابط موجود با اروپا را بدانیم و به سطح گفت‌وگو‌ها و مذاکرات ایران با اروپا اشراف داشته باشیم و در پرتو آن میزان همراهی جدی یا همراهی شکننده اروپا با آمریکا یا برعکس اروپا با ایران را داشته باشید. این موضوع نیازمند یک دایره وسیع از اطلاعات است که براساس آن میزان از داده‌ها و اطلاعات بتوانید تصمیم‌گیری‌های مختلفی را در دستور کار قرار بدهید که نتیجه‌اش نه گسست از اروپا و قرار دادن آن در کنار آمریکا باشد و نه رویکرد سازشکارانه با اتحادیه اروپا و آمریکا.

گفت‌وگو: مریم شریف‌زاده