شورحسین(ع) است چه‌ها می‌کند...

ماهی که اگرچه در آن خون ها بر زمین جاری و سرها روی نیزه رفته، و آسمان و زمین عزادار و سیاه پوش شده، اما روسیاهی بزرگی هم بر چهره در نقاب ظلم ظالمان برجای گذاشته و تا انتهای تاریخ بر جای خواهد گذاشت.

به گزارش جام‌جم، این روزها در جای جای ایران عزیز، در هر شهر و روستا و خیابان و کوی و محله‌ای که پا بگذاری، رنگ سیاه، پرچم‌ها و خیمه‌های سیاه با شتاب به استقبال چشمانت خواهد آمد. چند روزی است که مردم ایران به جنب و جوش و تکاپو افتاده اند؛ جوانان بیش و پیش از همه. اصلا عید غدیر که تمام شد، موسمی دیگر آغاز شد؛ سرها هوایی شد و دل‌ها شیدایی، همهمه‌ها شروع شد؛ همهمه‌هایی که می‌شد صدایشان را از بالارفتن تدریجی داربست‌ها، برپاشدن خیمه‌ها، بیرون آمدن پرچم‌ها، علم‌ها، زنجیرها و لباس‌های سیاه و کشیده شدن ریسه‌های لامپ‌های زرد و سرخ بر سقف خیابان‌ها شنید.

امروز و امشب اما دیگر نقطه‌ای در ایران نیست که آمادگی ورود به محرم‌الحرام را نداشته باشد، چشمی نیست که آماده باریدن نباشد، دلی نیست که آماده تپیدن نباشد، دستی نیست که برای فرود آمدن بر سینه انتظار نکشد و سری نیست که برای جنون و هوایی شدن لحظه شماری نکند.

از امشب دیگر فقط همهمه نیست، فقط این سو و آنسو دویدن ها و عرق ریختن ها و تکاپوهای بی صدا نیست، از امشب بغض عظیم و سنگینی که تا قیام قیامت در گلوی تاریخ نشسته و رهایش نخواهد کرد، در سراسر این سرزمین یکبار دیگر (و به رسم هرسال) خواهد ترکید و جوی ها و رودهایی از اشک جاری کرده و ناله ها و فغان ها به آسمان خواهد برد، چرا که حادثه عظیم کربلا در حال رخ دادن است.

مردمان ایران زمین، مردمان سرزمین سیاوش و کوروش، مردمان عاشق حق، عاشق نور، عاشق راستی و درستی، عاشق آخرین پیامبر خدا(ص) و عاشق حسین(ع)؛ فرزند رسول الله هر کدام به شیوه‌ای، با رسمی و آیینی از نیاکان حق طلب خود، به پیشواز شب‌های محرم، شب‌های عاشقی و شب‌های بی قراری خواهند رفت؛ آیین‌هایی عاشورایی که گرچه در ظاهر و از قومی به قومی دیگر و از منطقه‌ای به منطقه دیگر متفاوت است، اما حال و هوای همه‌شان یکی است و واژه کلیدی و موسیقی زیبای تمام‌شان، نوای حزن انگیز و عاشقانه «یا حسین».

اصفهانی‌ها و آیین‌های باستانی

آیین‌های سنتی عاشورایی، روایتگر عاشقانه‌ای حزن‌انگیز از مردم سرزمین سیاوش است؛ عاشقانه‌ای که این بار برای حسین(ع) و اهل‌بیتش سروده شده، همان‌گونه که روزگاری برای سیاوش؛ درست شبیه آنچه از هزاران سال پیش تا به امروز در «ابیانه» کاشان برگزار می‌شود؛ آیین نخل‌گردانی، برگرفته از آیین سوگواری مرگ سیاوش، اما با تابوتی که این بار حسین زهرا(س) در آن آرمیده است.

اصفهانی‌ها علاوه بر مراسم نخل‌گردانی و جغجغه‌زنی ابیانه، آیین‌های متعدد دیگری هم برای شروع ماه محرم و دهه اول آن دارند؛ از جمله برگزاری مراسم سنتی و نمادین جاروکشی در حسینیه ارشاد علیای نطنز، همزمان با شب اول ماه و با حضور خادمان و پیر غلامان امام حسین(ع). در این مراسم پیر غلامان و عاشقان حسینی با لباس‌های یکسان و با در دست داشتن جاروهای بلند با نوای «محرم آمد، ماه غم آمد» کف حسینیه‌ را جارو می‌کشند.

فارس؛ خیمه‌های برافراشته

مردم دیار فارس هم با آیین‌های تاریخی خود به پیشواز محرم آمده‌اند. البته اهالی زرقان این استان، از 27 ذی‌حجه در سه حسینیه شهر، مراسم برافراشتن خیمه‌های عاشورایی را طی سنتی دیرینه و 400 ساله برگزار می‌کنند. حسینیه‌های زرقان که هرکدام قدمتی به تاریخ حکومت صفویه دارد، هرساله 27 ذی‌حجه از اذان صبح، میزبان خیل مشتاقان سالار شهیدان است که بعد از اقامه نماز صبح و قرائت زیارت عاشورا، بر بام هر حسینیه ساز عزا می‌نوازند و مقدمات برپایی خیمه‌های عاشورایی را فراهم می‌کنند؛ خیمه‌هایی به وسعت بیش از 50 مترمربع و به بلندای بیش از 12 متر که بر شش ستون چوبی محکم استوار و مزین به پرچم سرخ یا حسین شده و تا 13 محرم، صبح‌ها مراسم قرائت زیارت عاشورا و روضه‌خوانی، ظهرها مراسم تعزیه و شامگاه مراسم زنجیرزنی و سینه‌زنی در آنها دایر است.

خراسان رضوی؛ مرکز عاشقی

خراسان رضوی به‌واسطه بارگاه مقدس و مبارک امام رضا( ع)، قلب عالم امکان است و سیاهپوش و صاحب عزا در این سرزمین. مردمانش نیز همچون مردم سایر مناطق کشور، با بستن پارچه‌های رنگی و مشکی به علم‌ها و نخل‌ها و راه‌اندازی هیات‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی و روضه خوانی، از نخستین روزهای محرم خود را برای تعزیه سیدالشهدا آماده می‌کنند؛ برخی که دورترند در محله‌ها و حسینیه‌های خود، و آنها که نزدیک به حرم یارند، هر روز و هر شب با سینه‌زنی و زنجیرزنی به سوی امام عشق چون رودی سیاه و خروشان و اشک‌ریزان جاری می‌شوند.

در خراسان جنوبی هم مراسم علم‌بندان یا به گویش بیرجندی علم بندو، از مراسم‌ سنتی ویژه عزاداری ماه محرم است. سادات بیرجند امسال با برپایی مراسم علم‌بندان در آخرین روز از ماه ذی‌الحجه یعنی امروز، آغاز عزاداری سالار شهیدان را اعلام می‌کنند. نخل بندان، نخل گردانی، سنگ‌زنی، بیل‌زنی، مشعل گردانی، شبیه گردانی و تعزیه‌خوانی از دیگر آیین‌های سنتی مردم این خطه جنوبی خراسان بزرگ است.

سمنان و نوحه‌ای 200 ساله

در استان سمنان هم پله‌های تنگ و پرشیب ورودی تکیه بازار بخوبی آب ‌و جارو شد تا مردم این استان مراسم عزاداری ایام محرم را به پادارند. خدام تکیه بازار از نوادگان و منصوبان باقر حاج علی‌اصغر جلالی، بانی این مجلس یکصد ساله به تک‌تک مردم خوشامد می‌گویند و خاک راه عزاداران حسین(ع) را توتیای چشمشان می‌کنند. آیین سنتی نخستین شب ماه محرم، امشب در این تکیه با شوخوانی برگزار می‌شود تا پیر غلامی با ردا و عبای مشکی حماسه‌سرایی از عاشورا را آغاز کند و نوحه زهرا به فغان گریان و نالان... سر دهد؛ نوحه‌ای که گفته شده شاید قدمتش به 200 سال برسد.

قلک‌شکنی، آیین عاشورایی مازندران

در استان مازندران هم قلک‌شکنی از آیین‌های ویژه ماه محرم است که هرساله همزمان با آغاز این ماه در برخی شهرهای استان برپا می‌شود. مراسم با پهن کردن پارچه‌های سبز در وسط حسینیه، چیدن قلک‌ها و با نشستن افراد بزرگ و کوچک دور این پارچه شروع می‌شود که در ابتدا دو قلک سفالی توسط پیر غلامان شکسته و بقیه قلک پلاستیکی توسط مردم پاره می‌شود و شروع به شمارش نذورات جمع‌آوری‌شده می‌کنند. طبق این آیین سنتی هرساله از شب اول محرم تا اربعین حسینی به مدت چهار روز قلک‌هایی برای نذورات و کمک‌های مردمی بین اهالی توزیع می‌شود و کمک‌های مردمی صرف نذورات خرج شب هفتم ماه محرم و هزینه‌های جاری می‌شود.

اردبیل و آیین‌های پرسوز و گدازش

در یک‌ قدمی بقعه شیخ جبرئیل، پدر شیخ صفی‌الدین اردبیلی هم در آیینی عاشورایی، عزاداران دور مسجد شیخ کلخوران، مراسم عزای ماه محرم را برپا خواهند کرد. گفته می‌شود در این حسینیه یک پرچم منتسب به کربلا وجود دارد که همه‌ساله در ابتدای ماه محرم با حضور اهالی به مسجد شیخ کلخوران انتقال داده می‌شود و تا پایان ماه در مسجد می‌ماند. می‌گویند زمانی که رضاخان تمامی پرچم‌های عزاداری را جمع‌آوری می‌کرد، سربازان وی نتوانستند به این پرچم دست یابند و برخلاف دیگر پرچم‌ها باقی ماند. رسم تشت‌گذاری یا تشت گردانی نیز از دیگر آیین‌های عاشورایی اردبیل است که از بیست و هفتم ماه ذی الحجه در مسجد جامع اردبیل آغاز می‌شود. تشت نماد مشک سقای کربلا، آب، رود و نماد فراتی است که روی حسین (ع) و یارانش بسته شد.

یزد و سیاهپوشی نخل 200 ساله امیر چقماق

در شهر تاریخی و جهانی یزد هم، نخل‌های چند صد ساله که استوار و پابرجا در مقابل حسینیه‌ها و مساجد و گاه در میدان‌های شهر ایستاده‌اند، در این ایام سیاه‌پوش و برای نخل‌برداری روزهای تاسوعا و عاشورا آماده می‌شوند.

در بسیاری از محله‌ها، سیاه‌پوش کردن نخل‌ها به‌عنوان نماد عزاداری یزد، دو روز قبل از تاسوعا انجام می‌شود، اما برخی نخل‌های قدیمی‌تر در روزهای نخستین ماه محرم سیاه‌پوش می‌شوند.

یکی از قدیمی‌ترین نخل‌های استان که قدمتی 200 ساله دارد، نخل میدان امیرچخماق است که با حضور مردم سیاه‌پوش می‌شود تا عزاداری در شهر به‌صورت رسمی در اصلی‌ترین میدان یزد اعلام شود.

فاطمه مرادزاده

ایران