بی‌خوابی و روش‌های درمان اختلال خواب

اگر بی‌خوابی به مدت طولانی تجربه شود، می‌تواند به مشکلات سلامت روانی مانند افسردگی و اضطراب ختم شود. شناخت اختلالات خواب و کنترل و درمان آن، به قدری مهم است که در ارتباط با آن، پای صحبت‌های دکتر فرزاد اشرافی، متخص مغز و اعصاب می‌نشینیم.

ابتلا به بیماری بی‌خوابی

به هر گونه مشکل در به خواب رفتن، بیدار شدن مکرر در خلال شب و همراه با ناتوانی یا اشکال در به خواب رفتن دوباره، بیدار شدن خیلی زود در صبح و خوابی که باعث تجدید قوای فرد نشود، بی‌خوابی گفته می‌شود.

البته گاهی مشکلات خواب فرد به طور مستقیم با وضعیت سلامت و بیماری او ربطی ندارد (در بی‌خوابی اولیه). گاهی نیز مشکلات خواب فرد به‌طور ثانویه به علل دیگری مانند یک بیماری مربوط است. از این رو می‌توان بی‌خوابی را به دو دسته روحی، روانی و با علل پزشکی و بیماری‌ها تقسیم کرد.

چه بیماری‌هایی بی‌خوابی می‌آورند؟

بیماری‌های جسمی که می‌توانند باعث بی‌خوابی شوند عبارتند از سینوزیت یا حساسیت‌ها، مشکلات گوارشی مانند ریفلاکس،مشکلات غدد درون‌ریز مانند پرکاری تیروئید، آرتروز، آسم، بیماری‌های مغز و اعصاب مانند بیماری پارکینسون و آلزایمر، درد کمر یا سایر دردهای مزمن.

افراد مبتلا به اضطراب و تنش‌های روحی، شاغلان شیفت شب یا افراد مسن به علت بیماری‌های شایع سنین بالا، بیشترین افراد در معرض ابتلا به اختلالات خواب هستند. در واقع، بیشتر بزرگسالان در مواقع پرتنش زندگی دچار اختلال خواب می‌شوند.

بی‌خوابی با چاشنی اضطراب

اضطراب از طریق تنش‌های روحی شدید، درگیر شدن در افکار وقایع گذشته، نگرانی بیش از حد در مورد آینده و غرق شدن در مسئولیت‌های زندگی می‌تواند عامل بی‌خوابی باشد.

اضطراب ممکن است با اشکال در به خواب رفتن یا بیدار شدن از خواب در طول شب و عدم تمایل به بازگشت به خواب همراه باشد. کار کردن در منزل و اواخر شب و ادامه استرس‌های کاری در منزل، خواب بعدازظهر طولانی‌مدت، کار کردن در مشاغلی که شیفتی هستند و نیز یک شب بیدار بودن مانع به خواب رفتن در شب بعد می‌شود.

تست تشخیص بی‌خوابی وجود دارد؟

تست قطعی برای تشخیص بی‌خوابی وجود ندارد، اما پزشکان از ابزارهای مختلفی برای تشخیص و اندازه‌گیری علائم بی‌خوابی استفاده می‌کنند که بعضی از آنها شامل پرسیدن سوالات، شرح‌حال، پرسشنامه‌ها، انجام برخی آزمایش‌های خون یا انجام مطالعه خواب شبانه است. همه این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کند تا برنامه درمان مناسب را ارائه کند.

رفتار اختلال خواب با رفتار درمانی یا دارو؟

گرچه به طور معمول خیلی‌ها از درمان دارویی برای رفع بی‌خوابی البته با تجویز متخصص بهره می‌برند، اما روش‌های روانی و رفتاری نیز می‌تواند برای درمان بی‌خوابی مفید باشد.

آموزش آرام‌سازی، کنترل محرک، محدودیت خواب، و رفتار درمانی شناختی چند نمونه از این روش‌ها هستند. تمرینات تنفسی، تمرکز حواس، تکنیک‌های مدیتیشن و شنیدن اصواتی خاص قبل از خواب، می‌توانند در به خواب رفتن و نیز ادامه خواب نیمه شب کمک کنند.

رفتار‌درمانی شناختی (CBT) شامل تغییرات رفتاری (مانند نگه داشتن یک خواب منظم یا کاهش زمان چرت‌زدن بعدازظهر) و سایر روش‌های درمانی روان‌شناختی می‌شود.

درمان‌‌های دارویی متنوعی نیز برای درمان بی‌خوابی وجود دارد. البته تعیین این که کدام دارو ممکن است برای فرد مناسب باشد به علائم بی‌خوابی او و بسیاری از عوامل مختلف سلامت بستگی دارد. به همین دلیل است که به هیچ وجه نباید خودسرانه و بدون تجویز پزشک از این داروها استفاده کرد.

داروهای درمان بی‌خوابی شامل بنزودیازپین‌ها، خواب‌آورهای غیربنزودیازپین و آگونیست‌های گیرنده ملاتونین می‌شود.

تکنیک اصلاح الگوی خواب

نباید تا زمانی که احساس نیاز به خواب ندارید وارد رختخواب شوید و از رختخواب فقط برای خواب استفاده کنید (نه برای خواندن، تماشای تلویزیون و غذا خوردن.)

نباید بیش از 20 دقیقه در رختخواب بیدار بمانید. اگر بعد از 20 دقیقه بیدار ماندید، باید اتاق خواب را ترک کنید و فعالیت‌هایی مانند خواندن یا گوش دادن به موسیقی آرامش بخش انجام دهید.

نباید کارهایی انجام دهید که شما را وادار به بیداری می‌کند؛ مانند غذاخوردن دیر هنگام یا تماشای تلویزیون.

اختلالات خواب ممکن است بلافاصله بهبود نیابند. با این حال، خواب‌آلودگی در طول شب‌های متوالی خود باعث تسهیل فرآیند به خواب رفتن در شب‌های بعد می‌شود.

مصرف خودسرانه دارو اختلال خواب می‌آورد

شاید ندانید که در بیشتر مواقع، اختلالات خواب و بیداری بدون دارودرمانی و از طریق تغییر الگوی تغذیه‌ای رفع می‌شود و مصرف خودسرانه دارو برای درمان اختلالات خواب ممکن است عوارض زیادی به همراه داشته باشد.

دکتر عباس کبریایی‌زاده، متخصص سم‌شناسی و عضو هیات مدیره انجمن علمی داروسازان ایران در این باره به جام‌جم می‌گوید: در بیشتر مواقع اختلالات خواب و بیداری بدون دارو درمانی و از طریق تغییر الگوی تغذیه‌ای همچون تغییر انواع نوشیدنی‌ها و غذاها همچنین تغییر ساعات بیداری برطرف می‌شود. متاسفانه اغلب همکاران روانپزشک از طریق داروهای غیردارویی تلاش می‌کنند مشکلات اختلالات خواب را حل کنند. در حالی که پناه آوردن به داروها و مصرف خودسرانه آن تا مدت‌ها می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری بر جای بگذارد.

این متخصص درباره عوامل موثر در بروز اختلالات خواب می‌افزاید: در مواردی که یک فرد در شروع به خواب رفتن دچار مشکل است یا خواب‌های کوتاه دارد و به مرحله اصلی خواب عمیق نمی‌رسد، عموما عوامل محیطی و فعالیت‌های روزمره تاثیرگذار است. البته عوامل بیو شیمیایی متعدد، بیماری‌های مختلف جسمی و روانی نیز در فرآیند خواب تاثیر می‌گذارد.

وی با اشاره به مهم‌ترین روش‌های کنترل این اختلالات می‌گوید: این روش‌ها شامل از بین بردن عوامل استرس‌زا و مخدوش‌کننده خواب می‌شود؛ عواملی چون استرس و خستگی‌های زیاد، رژیم‌های غذایی مختلف، استفاده از محرک‌های سیستم‌های اعصاب مرکزی مثل کافئین یا برخی داروها.

پونه شیرازی - دانش و سلامت