نعل وارونــه 11 سپتامبـر

برخی کارشناسان معتقدند جنگ‌افروزی شیوه جمهوریخواهان آمریکایی برای رونق بخشیدن به وضعیت اقتصادی آمریکاست. آنها می‌گویند 11 سپتامبر بهترین بهانه را به جمهوریخواهان برای لشکرکشی به خاورمیانه داد. نظر شما در این باره چیست؟

در حمله سال 2001 به افغانستان و حمله سال 2003 به عراق، اهداف اقتصادی چندان مطرح نبود و ایالات متحده بیشتر اهدافی استراتژیک را دنبال می‌کرد. در واقع،‌ افغانستان در نقطه بسیار حساسی قرار گرفته و کانون مثلثی را شکل می‌دهد که یک ضلع آن ایران است و اضلاع دیگرش روسیه و چین. حمله نظامی به افغانستان برای دست یافتن به چنین پایگاهی صورت گرفت. در عراق هم اهدافی مشابه دنبال می‌شد. پس از وقوع 11 سپتامبر و دست داشتن شهروندان عربستانی در آن، آمریکایی‌ها به این نتیجه رسیدند که با حساب کردن بر عربستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس، پایگاهی را ایجاد کند که هم با ایران مرز مشترک داشته باشد و هم ناظر بر خاورمیانه و خلیج‌فارس باشد.

یعنی شما معتقدید که خود آمریکا در ایجاد حادثه 11 سپتامبر نقش داشته است؟

پس از وقوع حادثه 11 سپتامبر، در مرکز تحقیقات استراتژیک شورای مصلحت نظام که آن زمان ریاست آن به‌عهده دکتر حسن روحانی بود، جلسه‌ای با چند نفر از استادان روابط بین‌الملل برپا شد و آنجا مطرح کردم که این حادثه می‌تواند ساخته و پرداخته آمریکا باشد و بهانه‌ای برای اقدامات بعدی این کشور. یکی دو ماه بعد یک فرانسوی مقاله‌ای نوشت و با مدارک گفت که این حادثه کار خود آمریکایی‌ها بود. اما آمریکایی‌ها در اشتباه بودند و پس از حمله به افغانستان هم اشتباهات خود را با حمله به عراق و بهار عربی و سرنگون کردن رژیم قذافی در لیبی تکرار کردند. آنها در لیبی هیچ استراتژی‌ و جایگزینی برای قذافی نداشتند و تاکنون شاهدیم که لیبی همچنان ناآرام است.

به نظر می‌رسد آنها برای افغانستان و عراق نیز جایگزینی نداشتند؟

بله، برای همین استراتژی آنها با شکست روبه‌رو شد.

چرا آمریکایی‌ها همچنان بر این استراتژی شکست‌خورده اصرار می‌ورزند؟

ترامپ وارث بوش است نه اوباما؛ جمهوریخواهان برای رسیدن به اهدافشان به بیرون مرزهای آمریکا نگاه می‌کنند، برخلاف دموکرات‌ها که نگاهشان بیشتر به داخل است. بنابراین ترامپ هم همان رویه را در پیش گرفته است.

پس بر این اساس داعش را باید میراث بوش و حوادث پس از 11 سپتامبر بدانیم، نه بهار عربی و برنامه دموکرات‌ها برای تغییر در منطقه؟

هر دوی این جریانات در پیدایش داعش نقش داشتند. محرک اصلی آن نیز مثلثی متشکل از عربستان، مصر و اسرائیل بود تا بدون وارد شدن به جنگ سوریه و عراق، از پشت پرده، با داعش جنگ را کنترل کنند. اما پس از مدتی بین این مثلث اختلاف به‌وجود آمد و باعث شد دوباره غربی‌ها به داعش کمک کنند. اتفاقاتی که اکنون شاهد آن هستیم زنجیره‌ای است که از 11 سپتامبر آغاز شده و همچنان ادامه دارد.

به نظر شما مهم‌ترین پیامد 11 سپتامبر چه بود؟

در روابط بین‌الملل دیدگاهی وجود دارد مبنی بر این‌که هرازگاهی، حادثه مهمی روی می‌دهد از جمله جنگ‌های جهانی اول و دوم که نظم بین‌المللی را تغییر می‌دهد. یعنی نظم بین‌المللی وقتی روند عادی را طی کند،‌ غباری روی آن را می‌گیرد که به چنین حوادثی منجر می‌شود. حادثه 11 سپتامبر نیز یک حادثه بین‌المللی بود و منافع و ضررهای آن تنها به ایالات متحده محدود نشد و نظم بین‌المللی را تغییر داد. شاید آمریکایی‌ها تصور می‌کردند که این استراتژی منافع آنها را تأمین می‌کند ولی به نظم بین‌المللی جدیدی ختم شد.