آخرین بازمانده شهر باستانی پریم

«دودانگه» نام این منطقه است که آسمان پرستاره‌اش و طبیعت تاریک و رها از نورهای مصنوعی آن موجب می‌شود پرستاره‌ترین آسمان استان مازندران را از همین منطقه بتوان تماشا کرد.

در بخش دودانگه استان مازندران، دو جاذبه گردشگری نسبت به سایرین معروف‌تر است؛ اولی سد شهید رجایی یا همان سد سلیمان تنگه است که دریاچه زیبای آن نگین پربرکت این منطقه است و آب زمین‌های پایین‌دست رود تجن را سیراب می‌کند.

مناظر طبیعی اطراف این سد چنان زیباست که برخی با دیدن تصاویر آن گمان می‌کنند مربوط به دریاچه‌ای در اروپاست! جاذبه دیگر جنگل «سنگده» با آبشار زیبای «اوبن» است که در طول سال گردشگران زیبایی را در تعطیلات میزبانی می‌کند.

اما حالا می‌خواهم از برج هزار ساله‌ دودانگه در شهر فریم برایتان بگویم که رازهای بسیاری از تاریخ طولانی پریم باستانی را در دل خود نهان کرده است. این برج که «رِسکت» نام دارد در زبان محلی به معنای برجی است که بر رأس ده قرار گرفته است.

این بنای مدور باستانی با سقفی گنبدی‌شکل در 60 کیلومتری جنوب غربی ساری با بلندای 18 متر از سطوح اطراف، ایستاده بر دامنه‌ای پرشیب و رو به شهر باستانی پریم که امروزه فریم خوانده می‌شود، شمایلی بسیار شبیه به برج لاجیم در سوادکوه و تا حدودی شبیه به برج طغرل در شهر ری یا برج رادکان در استان خراسان دارد.

چه می‌بینیم؟

محققان قدمت بنای برج رسکت را به سال 400 هجری قمری و بطور کلی به قرن پنجم هجری مربوط می‌دانند. بر بالای بنای این برج و پیش از سقف گنبدی آن، نقوشی از آیات سوره مبارکه اخلاص به خط کوفی و همین‌ طور متنی به خط پهلوی دوره ساسانی دورادور دیواره بنا نقش بسته که زیبایی خاصی به آن بخشیده است. ردیف مقرنس‌های آجری که با نقوش گچبری زینت داده شده به زیبایی و پختگی معماری این برج افزوده است. برای رفتن به داخل بنا باید از پله‌های سیمانی اطراف تپه بالا بروند، اما برای ورود به برج، با سه پله بسیار بلند آجری با پهنایی بسیار کم روبه‌رو می‌شوید که با کمی سختی می‌توانید از آن بالا بروید و وارد بنا شوید.

قدمت و کاربری برج رسکت

این برج در زمان سلسله باوندیان که آل‌باوند یا اسپهبدان بنا شده است. این سلسله که در یک دوره از سال 45 تا 397 هجری قمری و پس از آن با نوزایی دیگری تا یورش مغولان بر طبرستان حکمرانی می‌کردند، نسب حاکمانش به ساسانیان و اشکانیان می‌رسید. آنها منطقه جبال مازندران در بخش سوادکوه و هزار جریب پریم (یا همان فریم و دودانگه امروزی) را زیر سلطه خود داشتند و اسپهبد خورشید (که غاری به همین نام در نزدیکی خطیرکوه در جاده فیروزکوه به نام اوست) و اسپهبد شروین از فرمانروایان مشهور آنان بوده است.

درخصوص کاربری اصلی برج رسکت آرای گوناگونی مطرح است. چنانکه نقل می‌کنند در سال 237 هجری قمری شهاب‌سنگی در نزدیکی همین محلی که اکنون برج رسکت ساخته شده سقوط می‌کند که به نام شهاب‌سنگ «اسپهبد شروین» مشهور می‌شود. از این‌رو ظاهرا برج رسکت به عنوان بنای یادمان این رویداد در محل فعلی ساخته می‌شود. نظر دیگر این است که احتمالا برج رسکت آرامگاه «شهریار ابن قارن» از اعضای خاندان باوندیان است.

بقایای تمدن دشت پریم

به نظر می‌رسد در حوالی روستای رسکت در گذشته شهرهایی وجود داشته است. چنان که مطالعات باستان‌شناسی از وجود «شهردشت» و «شهر بن» در این منطقه خبر می‌دهد و ظاهرا گذشته‌ای به مراتب شلوغ‌تر و پررفت‌وآمدتر از امروز داشته است، اما به نظر می‌رسد در زلزله بزرگ پایان قرن هفتم هجری، این شهرها به کلی ویران و با خاک یکسان شده‌اند.

کاوش‌های باستان‌شناسی با اجرای عملیات گمانه‌زنی در منطقه دودانگه در محوطه برج رسکت ردپایی از بقایای تاریخی این منطقه را نشان می‌دهد.

کشف گورستانی متعلق به قرون میانه اسلامی و محوطه‌ای مسکونی به وسعت چهار هکتار و متعلق به قرون میانه اسلامی و دوره سلجوقی از تمدن درخشان این منطقه در دوران اشکانیان، ساسانیان و هفت قرن نخست هجری خبر می‌دهد، اما حالا این برج رسکت است که همچون آخرین بازمانده، یک تنه شکوه گذشته تمدن دشت پریم را استوار و افراشته پیش روی ما قرار داده است.

چطور برویم؟

برای بازدید از فریم و برج رسکت، از تهران باید در مسیر جاده فیروزکوه حرکت کنید و پس از رسیدن به پل سفید، به طرف روستای سنگده و در طول مسیر به طرف فریم و روستای مَجی رانندگی کنید. کل مسیر حدود 3 تا 3.5 ساعت طول می‌کشد. اگر هم از ساری قصد سفر داشته باشید باید در مسیر جاده پریم‌شهر و سد سلیمان تنگه رانندگی کنید تا به روستای مجی و سپس رسکت برسید. منطقه دودانگه در هر چهار فصل سال زیباست؛ بویژه در پاییز که دشت هزار رنگ می‌شود و در زمستان از جمله مناطق محدود استان مازندران است که جنگل‌هایش زیر برف سپیدپوش می‌شود.

کاظم کوکرم - روزنامه نگار

ضمیمه چمدان جام جم