ایران بزرگ ترین بورس انرژی منطقه می‌شود

بورس انرژی ایران در عمر چهار پنج ساله‌اش چه دستاوردهای اثرگذاری برای اقتصاد کشور داشته و به چه میزان به اهداف از پیش تعیین شده دست یافته‌اید؟

هدف بورس انرژی از بدو تأسیس فراهم کردن بازاری متشکل، قانونمند و رقابتی برای کشف منصفانه قیمت حامل‌های انرژی بوده و در این ارتباط، چشم‌اندازی مبنی بر تبدیل شدن به مرجع قیمت‌گذاری‌های انرژی در سطح منطقه را سرلوحه برنامه‌ها و طرح‌های خود قرار داده است؛ خوشبختانه بورس انرژی ایران با وجود نوپا بودن توانسته نقش خود را در زمینه کشف قیمت و فراهم کردن فضای رقابتی در حوزه حامل‌های انرژی بخوبی ایفا کند.

برخورداری از سامانه‌های تمام الکترونیک سفارش‌گیری، معاملات، تسویه و پایاپای، حضور عرضه‌کنندگان متنوع عمده در بخش نفت، گاز، پتروشیمی و برق، طیف وسیع و متنوع خریداران و عضویت 60 کارگزار بازار سرمایه عمدتا دارای رتبه الف از منابع و قابلیت‌های بورس انرژی ایران هستند.

بورس انرژی ایران، قبل از راه‌اندازی قرار بود به هاب منطقه‌ای قیمتگذاری محصولات استراتژیک همچون نفت و میعانات و برخی فرآورده‌های نفتی تبدیل شود و پیش از آن نیز قرار بود در جریان تأمین مالی بخش انرژی کشور نقش تعیین‌کننده در میان بورس‌های موجود را بازی کند. اکنون با گذشت بیش از چهار سال از فعالیت این بورس، چه میزان از تأمین مالی برای بخش‌های مختلف محقق شده است؟

بورس انرژی در جهت تحقق این اهداف گام‌هایی برداشته که به طور موردی به آنها اشاره می‌کنم. بورس انرژی با گسترش دامنه فعالیت بازار سرمایه (در حوزه معاملات برق، میعانات گازی، فرآورده‌های اصلی نفتی شامل نفت کوره، نفت گاز (گازوئیل)، گاز مایع، نفت سفید، بنزین اکتان 90، سوخت هوایی، رافینت، نیتروژن مایع، قطران و بنزول) به جهت نخستین پذیرش و معامله کالاهای مذکور در بازار سرمایه کشور، توسعه و تعمیق معاملات فرآورده‌های ویژه نفتی شامل انواع حلال‌ها، نفتای سبک و سنگین، آیزوریسایکل، آیزوفید و محصولات پتروشیمی مانند متانول، برش سنگین و انواع گازها، پذیرش 39 نیروگاه تولید نیروی برق (5 کالا ـ عرضه‌کننده در تابلوی نفت و گاز و 107 کالا ـ عرضه‌کننده در تابلوی سایر حامل‌های انرژی) 14 قرارداد سلف موازی استاندارد برای تأمین مالی فعالان حوزه انرژی ازجمله وزارت نفت، پالایشگاه ستاره نفت خلیج فارس، مپنا و سایر نیروگاه‌های خصوصی تولید‌کننده برق، جریان تأمین مالی حوزه انرژی کشور را تسهیل کرده است.

لطفا به لحاظ کمی و کیفی، میزان تأمین مالی از بخش‌های مختلف در بورس انرژی را تشریح کنید.

معامله بیش از 5 میلیون تن حامل انرژی به ارزش حدود 66 هزار میلیارد ریال در بازار فیزیکی، حدود 43 میلیون مگاوات ساعت برق به ارزش تقریبی 16 هزار میلیارد ریال و 2/6 میلیون قرارداد سلف موازی استاندارد با سررسید یک سال و بیشتر به ارزش حدود 24 هزار میلیارد ریال، عضویت 60 شرکت کارگزاری و فعالیت 78 ایستگاه معاملاتی در تهران و منطقه آزاد اروند، ازجمله اقدامات بورس انرژی در بخش تامین مالی بوده است. همچنین می‌توان به راه‌اندازی بازار مصرف‌کنندگان بزرگ برق، طراحی و پیاده‌سازی ابزارها و نهادهای مالی جدید از قبیل اوراق گواهی ظرفیت برق و صندوق پروژه، پیگیری تهیه و تصویب مواد قانونی و مقرراتی جهت تاکید بر نقش بورس انرژی در تعاملات حوزه انرژی درخصوص معاملات مصرف‌کنندگان بزرگ برق در بورس انرژی، دستورالعمل بند «و» ماده 133 قانون برنامه پنجم و بندهای مختلف برنامه‌های اقتصاد مقاومتی وزارتخانه‌های نفت و نیرو اشاره کرد که ازجمله مواردی هستند که در جریان تأمین مالی مورد توجه قرار گرفتند.

یکی از اهدافی که مورد اشاره قرار دادید، فروش فرآورده‌های نفتی اصلی صادراتی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی از طریق بورس انرژی ایران بود، آیا در این بخش به اهداف مدنظر رسیدید؟ کیفیت آن را چطور می‌‌بینید؟

قبل از پاسخ به این سوال، باید بگویم تاثیرگذاری بر گردش مالی و تخصیص بهینه نقدینگی وزارت نیرو بین شرکت‌های تولید و نیروی برق از طریق معاملات در بورس انرژی ایران و مرجعیت یافتن قیمت‌های معاملاتی میعانات گازی در بورس انرژی به عنوان مبنای قیمتگذاری کالای مذکور در وزارت نفت از مواردی بود که به طور جدی دنبال شد و اکنون به این اهداف دست یافتیم. درباره سوال‌تان باید گفت که تمرکز بر فروش فرآورده‌های نفتی اصلی صادراتی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران از طریق بورس انرژی، محقق شده و اکنون انجام می‌پذیرد. همچنین مطالعه امکان‌سنجی راه‌اندازی بازارهای جدید ازجمله بازار کربن و بازار آب، بخشی از اهداف از پیش تعیین شده بورس انرژی ایران در دوره محدود فعالیت خود بوده است.

برای رسیدن به اهدافتان در حوزه انرژی با چه چالش‌ها و موانعی روبه‌رو بوده‌اید؟ به عنوان مثال همواره به ساختار کند و کرخت دولتی انتقاداتی مطرح می‌شود. آیا چنین چیزی هم گریبان بورس انرژی را گرفته است؟

ساختار دولتی حاکم بر بخش انرژی و انعطاف‌پذیری اندک نهادهای دولتی درگیر در این حوزه سبب شده روند تغییرات از بازارهای انحصاری دولتی به سمت بازار رقابتی و شفاف به کندی طی شود. خوشبختانه با شکل‌گیری بورس انرژی ایران و با هدف فراهم کردن بازاری شفاف و رقابتی در حوزه قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی، روند تغییرات مذکور نسبت به قبل از شکل‌گیری این بورس سرعت بیشتری گرفته است، همچنین با برگزاری جلسات و پیگیری‌های مداوم این بورس، نهادهای تصمیم‌گیر در حوزه انرژی به مزایای شکل‌گیری بازار رقابتی و شفاف در حوزه انرژی پی‌برده‌اند.

ایجاد فضای رقابتی در زمینه حامل‌های انرژی برای ایران با توجه به ظرفیت‌های شناخته‌ شده و منحصربه‌فردی که در منظقه دارد، یکی از اهداف بورس انرژی است. این هدف تا چه میزان محقق شده است؟

بورس انرژی ایران با وجود نوپا بودن، نقش خود در زمینه فراهم کردن فضای رقابتی در حوزه حامل‌های انرژی را به صورت حرفه‌ای ایفا کرده است و در حال حاضر بورس‌های انرژی که در سطح منطقه از قبیل دبی، ترکمنستان و ترکیه فعال هستند تا حدودی توانسته‌اند در حوزه فعالیت خود موفق باشند؛ همچنین موقعیت ویژه ایران در زمینه حامل‌های انرژی، بورس انرژی ایران را نسبت به بورس‌های ذکر شده متمایز می‌کند و در صورت محقق شدن برنامه‌های تدوین شده، این بورس می‌تواند به عنوان بزرگ ترین بورس انرژی در سطح منطقه شناخته شود.

به نظرتان می‌توانید تا سال آینده، به عنوان بزرگ‌ترین بورس انرژی در سطح منطقه مطرح شوید؟ در این زمینه چه ملزوماتی نیاز دارید؟

با توجه به تلاش‌های انجام شده در سال‌های گذشته جهت بسترسازی، مقدمه‌چینی و تقویت جایگاه بورس انرژی در کشور، با تکیه بر الطاف پروردگار متعال در صورت وجود یک عزم و اراده ملی در سطح وزارتخانه‌ها و متولیان حوزه انرژی در کشور و تلاش و همت تمام ارکان بازار سرمایه، کارگزاران و کارکنان شرکت بورس انرژی ایران، این مهم در آینده‌ای نزدیک امکان‌پذیر است.

لطفا درباره اهداف و برنامه‌های بورس انرژی ایران تا سال آینده و همچنین درباره ابزارهای جدید تأمین مالی که در دنیا مرسوم است، توضیح دهید؟

بورس انرژی ایران برای رشد و توسعه فعالیت‌های خود در زمینه معاملات حامل‌های انرژی برنامه‌هایی نظیر راه‌اندازی بازار رینگ بین‌الملل میعانات گازی و نفت خام در بورس انرژی ایران، گسترش و تعمیق معاملات حامل‌های انرژی بویژه فرآورده‌های اصلی نفتی در رینگ داخلی و بین‌الملل، توسعه و تعمیق بازار مصرف‌کنندگان بزرگ برق بالای 5 مگاوات در بورس انرژی ایران، راه‌اندازی نخستین صندوق پروژه حوزه انرژی، راه‌اندازی بازار گواهی ظرفیت برق، تسهیل تأمین مالی فعالان حوزه انرژی از طریق انتشار قراردادهای سلف موازی استاندارد، صندوق پروژه و گواهی سپرده کالایی را در دستور کار دارد. همچنین، انجام مطالعات و برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی بازار قراردادهای آتی نفت خام، انجام مطالعات و برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی بازار گواهی‌سپرده کالایی (در زمینه متانول و فرآورده‌های انبارهای نفت) و همچنین صندوق کالایی به منظور پیاده‌سازی و اخذ مجوزهای لازم در این زمینه از دیگر برنامه‌های بورس انرژی در ماه‌های آتی است.

به عنوان سوال آخر، چالش‌های جدید پیش‌روی بورس انرژی ایران را چه می‌بینید؟

به صورت کلی، بورس انرژی ایران با چالش‌هایی نظیر پررنگ بودن نقش دولت در تعیین قیمت حامل‌های انرژی و انجام مبادلات آن، شرایط بین‌المللی حاکم بر نقل و انتقال ارز و فعالیت‌های بانکی، مقاومت بازار سنّتی در مقابل سازوکار شفاف بورس و پیچیدگی‌های ذاتی و حساسیت‌های موجود در ارتباط با برخی کالاهای قابل معامله در بورس انرژی ایران برای پیشبرد اهداف مواجه است. وجود پیچیدگی در برخی قوانین و مقررات مربوط به حساب دستگاه‌های دولتی با خزانه‌داری کل کشور و سازمان امور مالیاتی، نبود شناخت کافی بخش‌های مختلف فعال در حوزه انرژی با ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بورس انرژی ایران و بازار سرمایه کشور برای تأمین مالی، پوشش ریسک و شفاف کردن هزینه‌ها از دیگر چالش‌هاست.

محمد صادق‌پور