فرهنگ تعارف‌پذیر نیست

بهمن 57 در ایران تفکری شکل گرفت که چالش‌های فکری بیشماری با تفکرات غربی داشت. تفکرات، ایده‌ها را شکل می‌دهند و ایده‌ها وقتی زمینه اجرایی یابند دیگر مجالی برای تعارف باقی نمی‌گذارند. فرهنگ از این نوع است، زمینی که بازی در آن تعارف‌پذیر نیست.

ساختارهای فرهنگی بی‌وقفه در تلاش‌اند و شکی نیست که ضعف‌های زیادی هم دارند، گاهی هم آنقدر دور از مسیر اصلی حرکت می‌کنند که جای هزاران شک را در ذهن باز می‌کنند. اما جامعه باید راه خود را از میان این سردرگمی‌ها پیدا کند. چاره‌ای نیست اقتضای روزگار ما اینگونه است و بی‌فرهنگ، زیست اجتماعی محال است.

خاطرات دوران انقلاب و از آن شفاف‌تر خاطرات هشت سال دفاع مقدس نشان می‌دهد جامعه ایران اگر بتواند انسجام اجتماعی لازم را به دست آورد قطع یقین می‌تواند در حاشیه آن توانمندی‌های بی‌نظیری را از خود بروز دهد. به نظر می‌رسد جامعه این روزها نیازمند نوعی انسجام اجتماعی ویژه در حوزه‌های فرهنگی است.

رهبر معظم انقلاب سال‌هاست از طریق گفتمان‌سازی‌های مختلف سعی دارند تا این انسجام‌بخشی را در سطح جامعه ایران به حد اعلای خود برسانند تا پتانسیل‌های فراوانی که در بین آحاد ملت وجود دارد، آزاد و به منصه ظهور برسد. ایشان این بار با کلید واژه «آتش به اختیار» سعی داشته‌اند این موج عظیم را در سطح جامعه ایجاد کنند. در این میان عده‌ای با برداشت‌های اشتباه خود، نه تنها در مسیر این گفتمان حرکت نکرده بلکه زمینه شکست این گفتمان را نیز مهیا می‌کنند. تعاریف اشتباه از این گفتمان صرفا شرایط را برای انشقاق اجتماعی افزایش داده و هرگز زمینه آزادسازی ظرفیت‌های اجتماعی را فراهم نمی‌کند. نیاز اصلی تحقق این گفتمان آزادسازی حداکثر این پتانسیل است. جامعه نقاط اشتراک بیشماری دارد که درمقابل‌اش نقاط اختلاف آنقدر کوچک است که پرداختن به آنها چیزی جزکج سلیقگی نیست. باید نقاط مشترک را قوت بخشید تا یک جریان مثبت شکل گیرد.

آتش به اختیار مجالی است برای نیروهای جوان با پشتوانه‌های علمی و تجربه‌های مختلف در سطوح گوناگون، آنها که در گیرودار همان ساختارهای فرهنگی معیوب همواره به عقب رانده شده‌اند. این فرصتی است برای هرکسی که دل در گرو گفتمان انقلاب و ایران دارد. نکته‌ای که به آن باید توجه داشت این است که برای تحقق این گفتمان نه به پشتیبانی وسیع ساختارهای فرهنگی نیاز است و نه نیاز به تدارکات لجستیکی فراوان بلکه آنچه نیاز این گفتمان است ایجاد موجی از فعالیت و حرکت در بین گستره زیادی از جامعه است. واقعیت این است دو تجربه پیشتر بیان‌شده از طریق بسیج جامعه شکل گرفته و به نتیجه رسیده است و حالا دیگر می‌توان از آنها به عنوان یک مدل و الگو جهت حل مشکلات جامعه استفاده کرد.

هر حرکت، ایده، تلاش وطرحی که بتواند بخش اعظمی از جامعه را با خود همراه کرده و علاوه بر آن اثر اجتماعی مثبتی ایجاد کند یک حرکت آتش به اختیار است.

آتش به اختیار می‌تواند یک تصمیم برای افزایش کیفیت همان کاری باشد که هر روز تکرارش می‌کنیم، آتش به اختیار می‌تواند تلاش برای خلق ایده‌ای نوین برای کاری باشد که هر روز تکرارش می‌کنیم، اما باید در مسیر الگوی پیشرفت ایرانی - اسلامی باشد. اینگونه فعالیت‌های فرهنگی باید خودجوش، جهادی و همراه با منطق و اخلاق و رعایت قانون باشد و از قوانین حاکمیت تخطی نشود که مشکلات دوچندان گردد. برای آتش به اختیار بودن باید اصول فکری انقلاب اسلامی را دقیق‌تر شناخت و با عقلانیت و در چارچوب نظم وقانون تعاریف و رفتارهای جدیدی را در حوزه فرهنگ تولید کرد.

فرمانده دستور آتش به اختیار را صادر کرده است، ما می‌توانیم تیرهایمان را بی‌جهت و بی‌هدف پرتاب کنیم یا با انگیزه‌ای مضاعف تقابلمان با تفکر غرب را با تیرهایمان هوشمندانه و دقیق شلیک کنیم.

«مدام به ما می‌گویند واقع‌بین باشید، واقع‌بین باشید؛ مرادشان از واقع‌بین باشید این است که موانع را ببینید؛ من می‌گویم واقع‌بین باشید، یعنی واقعیات مثبت را ببینید؛ جمعیت جوان را، جمعیت بااستعداد را، توانایی‌های بشری فوق‌العاده را، استعداد فوق‌العاده ملّت را، امکانات زیرزمینی را، موقعیت جغرافیایی را، پیشرفت جمهوری اسلامی را؛ اینها را ببینید، اینها واقعیات است. پس اینها بخشی از واقعیات است که اینها را باید دید.» (رهبر انقلاب در دیدار با دانشجویان 17 خرداد 1396)

سوال اینجاست، در آستانه چهل سالگی انقلاب اسلامی، وظیفه جوان مومن انقلابی چیست؟ چگونه می‌بایست در عرصه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایفای نقش کند؟ نسبت او با ساختارها و وضعیت موجود کدامیک از موارد زیر است؛ تماشاچی یا بازیگر؟ فعال یا منفعل؟ منتقد یا حامی؟ تخریب‌گر یا ترمیم‌کننده؟ وضعیت اجتماعی را تفسیر کند یا فراتر از آن به دنبال تغییر باشد؟ در مواجهه با ضعف‌های مدیران نظام، ساکت باشد یا اگر اختلال در نظام دید باز هم مطیع مدیران نظام باشد یا به تشخیص انقلابی خود عمل کند؟ اینها پرسش‌های مهمی هستند که رهبر انقلاب در دیدار دانشجویی امسال خود در 17 خرداد 1396 به بخش عمده‌ای از آنها پاسخ دادند.

مقام معظم رهبری در آن دیدار که در فضای مجازی به بیان «آتش به اختیار» معروف شد، توصیه‌های مهمی را به دانشجویان و تشکل‌های دانشجویی در برخورد با تحولات مختلف داخلی و خارجی ایراد فرموده‌اند. ایشان، دانشجویان را به تلاش جدی و همه‌جانبه برای غلبه دادن گفتمان انقلاب در دانشگاه توصیه کردند. از نظر ایشان، اگرچه نباید نگاه نقادانه نسبت به کاستی‌ها و ضعف‌ها را فراموش کرد، اما اصل بر سازندگی و کارکردن در عرصه‌های مختلف است. با این حال، در برخی عرصه‌های مدیریتی ممکن است اختلال و سستی نسبت به حل مسائل اصلی کشور باشد. دراین صورت طبقات دانشجویی و مردمی دغدغه‌مند نظام و انقلاب اسلامی اختیار دارند که بدون هماهنگی با مدیران کلان وارد صحنه شوند و راسا در حل مسائل کشور، اقدام کنند. در این راستا، رهبر انقلاب از تعبیر «آتش به اختیار» برای این امر استفاده کردند.

این بیان، در رسانه‌های جمعی و اجتماعی، بازتاب‌های گسترده‌ای داشت. اما «آتش به اختیار» اصالتا تعبیری نظامی است و البته می‌دانیم استفاده از تعابیر نظامی در زبان طبیعی، گاه بسیار پرکاربرد است (مثل واژه راهبرد، جبهه و...) وقتی این تعبیر در فضای فرهنگی و عمومی جامعه طرح می‌شود، معنایی استعاری می‌یابد و نشانگر وضعیتی است که در نظام هماهنگی و کنش فرهنگی جامعه از لایه مسئولان تا فعالان فرهنگی در سطح جامعه اختلال به وجود آمده است.

در ادبیات نظامی، فرآیند تدبیر و هماهنگی و فرماندهی در سه سطح راهبردی (استراتژیک)، عملیاتی و تاکتیکی طرح می‌شود و اختلال در قرارگاه عملیاتی، زمینه‌ای برای اعلام شرایط آتش به اختیار برای نیروهای تاکتیکی خواهد بود. نکته مهم این است که در این شرایط یعنی آتش به اختیار، ارتباط میان سطح راهبردی و تاکتیکی قطع نیست یعنی نیروهای انقلابی و افسران جوان جنگ نرم می‌دانند که دشمن کیست، مسیر مقابله با آن چگونه است، اصلی‌ترین روش‌های دشمنی چیست، مهم‌ترین ابزارها و محمل‌های دشمن کدام‌اند، برای انسجام درونی چه باید کرد. همچنین مهم‌ترین معارف، باورها و توصیه‌ها (منظومه فکری مکتب امام خمینی(ه)) که نیروها باید می‌دانسته‌اند، به آنها گفته شده است و به طور خلاصه، نیروهای انقلابی در شرایط حرکت در دالان تاریک نیستند و با وجود غبارهای فتنه، می‌دانند که جهت رهنمودهای رهبری به کدام سمت و سو می‌باشد.

براین اساس، وقتی افسر جوان جنگ بخواهد در عرصه‌های مختلف به صورت «آتش به اختیار» عمل کند، برای انتخاب تاکتیک مناسب باید اولویت عملیات خود را بشناسد و مسائل اصلی و فرعی محور خود را به درستی شناسایی کند؛ زیرا از زمینه‌های صدور فرمان «آتش به اختیار» اساسا همین جابه‌جایی اصلی‌ها و فرعی‌هاست. در شرایط تهاجم و نفوذ نرم دشمن، غفلت مسئولان و «اصلی ـ فرعی نکردن امور» و نبود شناخت درست از اولویت‌ها برای اقدام، مایه آسیب‌های گسترده در ابعاد ملی است. این ناتوانی در تشخیص صحیح در شرایطی که «دستگاه محاسباتی مسئولان نظام اسلامی» دچار اختلال می‌شود، ابعاد و عمق گسترده‌تری می‌یابد و هزینه‌های فراوانی را بر انقلاب و کشور تحمیل می‌کند.

مهم‌ترین کلیدواژه‌های رهبر انقلاب در سخنرانی آتش به اختیار

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدرمضان موسوی‌مقدم - قائم‌مقام رئیس سازمان صداوسیما