بایدهای نشریات تخصصی از نگاه کارشناسان

مثل نود برای فوتبال

فریدون صدیقی، روزنامه‌نگار پیشکسوت، تخصصی بودن یک نشریه را در گرو تخصصی بودن محتوای آن می‌داند و توضیح می‌دهد که یک نشریه وقتی واقعا تخصصی است که هم موضوع تخصصی داشته باشد و هم مخاطب محدود، علاقه‌مند، پیگیر و آشنا به موضوع نشریه.

این استاد روزنامه‌نگاری درباره مخاطب نشریات تخصصی به جام‌جم می‌گوید: مخاطب خاص کم و بیش نسبت به موضوع نشریه داناست و نشریه تخصصی یا پاسخگوی پرسش‌های همین مخاطب داناست یا برای این مخاطب پرسش‌هایی می‌آفریند.

صدیقی با اشاره به این که دست‌اندرکاران یک نشریه تخصصی برای ارائه پاسخ یا ایجاد پاسخ، باید به موضوع نشریه بسیار مسلط بوده و به همه ابعادش اشراف داشته باشند، تاکید می‌کند: متولیان مطبوعات تخصصی باید در جایگاهی از دانایی، درک، دریافت و تلقی باشند که بتوانند دانش‌افزایی کنند، پاسخگوی سوالات مخاطب باشند، دانسته‌های او را پردازش ‌کنند، اطلاعات بدهند و همچنین اطلاعات را در فرآیند پردازش به دانش بدل ‌کنند، به ترتیبی که مخاطب با دریافت این دانش به‌صورت ماهانه، هفتگی یا روزانه و براساس نیازها و علاقه‌مندی‌هایش به سمت رسیدن به یک رویکرد شخصی گام بردارد و صاحب نگاه شود.

وی تاکید می‌کند که هر کارشناس صاحب‌نظری لزوما روزنامه‌نگار نیست و می‌گوید: دانش، اطلاع، مهارت و توانایی باید به شیوه ژورنالیستی با قواعد ژورنالیسم در قالب خبر، گزارش و مصاحبه ارائه شود.

وی با تاکید بر این که روزنامه‌نگار کارش تبدیل زغال به الماس است، توضیح می‌دهد: متاسفانه گاهی الماس‌هایمان را تبدیل به زغال می‌کنیم. هر موضوعی هر قدر تکراری و کهنه اگر از زاویه‌ای تازه دیده و به شکل درست و جذاب پرداخته شود، حتما مخاطب خواهد داشت. این قاعده درباره روزنامه‌نگاری تخصصی هم صدق می‌کند. صدیقی به یک مثال ملموس اشاره می‌کند: مگر به فوتبال پرداخته نشده یا مگر این همه برنامه درباره فوتبال نداریم، پس چرا «نود» هنوز بعد از چند سال تماشایی است؟! چون زاویه تازه‌ای دارد و پرداخت جذاب. این قاعده درباره تمام محصولات رسانه‌ای صادق است.

حداقل‌های بسیار

دکتر اسماعیل قدیمی یک نشریه را زمانی واجد قرار گرفتن در مجموعه نشریات تخصصی می‌داندکه حداقل‌هایی در آن رعایت شود و تعداد این حداقل‌ها محدود نیست.

وی متخصص بودن مدیریت، روزنامه‌نگاران و نیز امکانات تخصصی را لازمه شکل‌گیری مطبوعات تخصصی می‌داند و در توضیح این نکته به مثال‌هایی اشاره می‌کند: یک نشریه تخصصی در زمینه بانکداری باید نیروی انسانی متخصص با تحصیلات مرتبط داشته باشد که از منابع کامل، قوی و به روز و آرشیو بی‌نقص از حوزه مورد نظر بهره‌مند باشند.

این استاد ارتباطات بر ضرورت تجربه تاکید می‌کند و می‌گوید: در کنار همه این موارد کسانی که تجربه روزنامه‌نگاری دارند، می‌توانند در یک نشریه تخصصی فعالیت کنند نه صرفا کسانی که متخصص هستند.

وی درباره الزامات یک نشریه تخصصی به موارد دیگری نیز اشاره می‌کند که از آن جمله می‌توان به ارتباط یک نشریه تخصصی با سایر نشریات، دانشگاه‌ها و نهادهای هم‌رشته، ارتباط با مرکز آماری و بانک‌های اطلاعاتی مرتبط و نیز ارتباط با نشریات حرفه‌ای مشابه در خارج از کشور اشاره کرد.

دکتر قدیمی موارد ذکر شده را جزو حداقل ملزومات شکل‌گیری یک نشریه تخصصی می‌داند و می‌افزاید: یک نشریه تخصصی باید مدیریت راهبردی داشته باشد چون قطعا رقبایی در کشور و منطقه دارد. باید حوزه نفوذ را افزایش بدهد، ضعف‌ها و نقاط قوت را بشناسد، فرصت‌ها و تهدید‌های بیرونی را هم شناسایی و رقابتی عمل کند.

برای مخاطب متخصص

سعید تقی‌پور، سردبیر روزنامه جهان اقتصاد، مجلات تخصصی را در شرایط قابل قبول توصیف می‌کند اما درباره روزنامه‌های تخصصی حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.

وی توضیح می‌دهد: روزنامه‌های تخصصی در تقسیم‌بندی علمی قرار می‌گیرد و از آنجا که علوم به سمت تحقیق و مطالعات فرارشته‌ای می‌رود، باید در تعریف روزنامه‌های تخصصی هم تجدیدنظر کرد.

براساس اظهارات تقی‌پور، شکل‌گیری روزنامه جهان اقتصاد با تردید‌ها و ناباوری‌ها همراه بود اما به مرور ضرورت‌هایی ایجاد شده و در نتیجه بیش از ده روزنامه تخصصی در کشورمان علاوه بر تعداد زیادی خبرگزاری و سایت‌های تخصصی در حوزه‌های مختلف منتشر می‌شود.

وی درباره تفاوت مجلات تخصصی و روزنامه‌های تخصصی توضیح می‌دهد: این دو، رویکردهای متفاوت دارند. به عنوان مثال در فصل انتخابات یا در هر سیکل سیاسی، روزنامه‌های تخصصی از سیکل سیاسی تاثیر می‌گیرند اما مجلات نه. اگر یک حادثه اجتماعی ناگواری پیش بیاید همه روزنامه‌ها و از جمله روزنامه‌های تخصصی به آن می‌پردازند اما لزومی ندارد یک مجله تخصصی نیز به آن توجه کند.

به گفته این روزنامه‌نگار، مخاطب توقع ندارد یک مجله تخصصی در زمینه شکستگی استخوان به خبری مانند وقوع زلزله بپردازد اما یک روزنامه تخصصی حتی اگر در زمینه کشاورزی یا سینما باشد حتما به این موضوع خواهد پرداخت.

به اعتقاد این روزنامه‌نگار، از زاویه‌ای‌ دیگر این مخاطبان یک نشریه هستند که تخصصی بودن آن را تعریف می‌کنند. تقی‌پور می‌گوید: مجلات پزشکی، کشاورزی، بیمه، بانکداری و ... مخاطب خاص دارند و موضوع تخصصی مطرح می‌کنند. به‌طور معمول مجله‌ای که مخاطب خاص داشته باشد، موضوع آن هم خاص می‌شود اما اگر مخاطب عام به یک نشریه با موضوع خاص علاقه نشان بدهد نمی‌توان آن را یک نشریه تخصصی دانست.

رئیس شورای سردبیری روزنامه جهان اقتصاد تاکید می‌کند: یک روزنامه با موضوع تخصصی می‌تواند در زمره مطبوعات تخصصی قرار بگیرد به شرط آن‌که به دانش عمومی مخاطبانش بیافزاید وگرنه یک روزنامه درباره توریسم می‌تواند مخاطب عام داشته باشد، چون همه مردم می‌توانند گردشگر بالقوه و علاقه‌مند باشند. یا مثلا یک نشریه ورزشی هم همین‌طور.

نشریه تخصصی و مخاطب

از نگاه فریدون صدیقی، یک نشریه تخصصی با توجه به تکثر زیرمجموعه‌های یک موضوع، تخصصی نیاز دارد که یکی از موضوعات را به‌عنوان نقطه کانونی انتخاب کند و در کنار آن به زیرمجموعه‌ها بپردازد. صدیقی در‌این‌باره یک نشریه تخصصی در حوزه ورزش را مثال می‌زند که فوتبال می‌تواند موضوع اصلی و کانونی آن باشد و در کنار آن به ورزش‌های دیگر هم توجه شود. این استاد روزنامه‌نگاری با تاکید بر این‌که علم در حال تکثیر، تنوع و مینیاتوری شدن است، تاکید می‌کند: نمی‌توان در یک نشریه تخصصی به همه موضوعات مرتبط با یک علم و تخصص پرداخت و اگر نشریه‌ای به موضوعات علمی پاسخ عمومی ارائه کند، تردیدی نیست که در سطح حرکت می‌کند، عمق ندارد و حتما ظرفیت‌های مخاطب‌سازی را از دست خواهد داد.

آذر مهاجر

رادیو و تلویزیون