غافلگیری تفتان؟

تفتان هم مانند دماوند، کوه آتشفشانی در مرحله خروج گاز است. خروج گاز از دهانه این کوه گواهی است بر این ادعا که آتشفشان تفتان فعال و زنده است و احتمالا گازی که از آن خارج می‌شود حاصل عمل وزیکولاسیون است که به معنای کم شدن فشار بر ماگما و جدا شدن دو فاز مایع و گاز آن از هم است ‌.

مردم خاش تقریبا دو روز است که از بوی نامطبوعی در شهرستان‌شان گلایه دارند؛ ‌بویی که مرجع آن ظاهرا دهانه آتشفشان تفتان است. آن گونه که اهالی خاش می‌گویند این بوی ناخوش، شبیه به بوی تخم مرغ گندیده است که اگر این گونه باشد احتمالا ترکیب اصلی این گاز، گوگردی است که نه فقط باعث مسمومیت می‌شود بلکه در صورت زیاد بودن مقدارش می‌تواند باعث مرگ شود. این همان گازی است که بوی آن در دهانه دماوند هم استشمام می‌شود و در سال‌های دور بارها کوهنوردان را در ارتفاعات به خواب مرگ برد. اکنون خروج گاز از دهانه تفتان حاکی از آن است که او هم مثل دماوند، در قلبش مایع آتشفشانی جوشانی در تب و تاب دارد. در حقیقت بررسی‌های ژئوشیمیایی و پترولوژیکی روی تفتان که به عنوان مرتفع‌ترین کوه منطقه مکران شناخته می‌شود ثابت می‌کند، این آتشفشان جزو آتشفشان‌های نیمه فعال است که پیش از این هم خروج گاز گوگرد از آن گزارش شده است. این وضعیت یک کوه آتشفشان را به زبان علمی، مرحله فومرولی می‌گویند. با این حال دست کم الان با اطمینان نمی‌شود نظر داد که آیا تفتان به مرحله خروج گدازه از دهانه‌اش می‌رسد یا به انتشار گاز سمی بسنده می‌کند.

تفتان به دید زمین‌شناسان در یک جایگاه تکتونیکی فعال حاشیه قاره‌ای قرار دارد که در آن پوسته اقیانوسی عمان در حال حرکت به زیر پوسته قاره مکران است و این فرورانش، کمانی ماگمایی را به‌وجود آورده است. پس فعال شدن کامل این آتشفشان نیز در آینده‌ای نامعلوم دور از ذهن نیست، همان‌طور که بسیاری از پدیده‌های زمین‌شناسی دیگر از جمله زلزله تهران، حتمی اما غیرقابل تخمین دقیق زمانی هستند.

بر این مبنا به نظر می‌رسد ستاد مدیریت بحران در استان سیستان و بلوچستان باید هر چه زودتر،‌ اطلاعات لازم برای واکنش سریع مردم در برابر چنین پدیده‌ای را در اختیار آنها قرار دهد و البته پیش‌بینی‌های لازم را بکند.

به عنوان نمونه، مردم باید خبر داشته باشند که ترکیبات گوگردی سمی است و لازم است از آن دوری کنند و در محیط‌هایی که امکان تجمع این گاز وجود دارد، نمانند و پناه نگیرند. همچنین اگر شاهد فعال شدن ناگهانی کوه بودند تا حد امکان از آن دور شوند و به مکان‌های مرتفع بروند و سرپناه پیدا کنند و در صورتی که بارش خاکستر را مشاهده کردند، در محلی با سقف بلند پناه بگیرند چرا که سرپناه‌های کوتاه در بارش زیاد خاکستر،‌ ممکن است مدفون شوند.

مریم یوشی‌زاده

روزنامه‌نگار