رمزگشایی از بزرگ‌ترین مهاجرت‌ ماهیان

ماهی‌ها به عنوان جد بزرگ تکاملی بسیاری از مهره‌داران امروزی، بیش از 400 میلیون سال است که در آب‌های زمین زندگی و زاد و ولد می‌کنند. آنها برای تخم‌ریزی و ضمانت بقای لاروها و نسل پس از خود ناگزیر از مهاجرت به آب‌هایی هستند که شوری و دمای مناسب برای تحریک ترشح هورمون‌های تولیدمثل و البته حفاظت از تخم‌های رها شده در آب را داشته باشند.

در شرایطی که رودخانه‌ها شاهراه مهاجرت ماهی‌ها برای حفظ نسل آنها و موجودات زنده وابسته به حضور آنها محسوب می‌شود، ما با خودخواهی هرچه بیشتر و بدون توجه به قوانین طبیعت، کف رودخانه‌ها را هر جا که لازم بوده است در جریان عملیات پل‌سازی، بتن‌ریزی کردیم و از سطح طبیعی‌اش بالاتر آوردیم تا ماهی‌ها هنگام مهاجرت به دیوار بربخورند.

هر جا که به مصلحت کشاورزی و صنعت لازم دیدیم در مسیر مهاجرت ماهی‌ها سد ساختیم. آنجایی که زورمان می‌رسید و لابی‌ها و رانت‌ها برای دور زدن قانون، مجوزهای لازم برای برداشت بی‌رویه شن و ماسه از کف رودخانه را در اختیارمان قرار داد، به عملیات برداشت دست زدیم و رودخانه را بسان معدن دیدیم. ما با این کار آب شیرین زلال که رکن اساسی برای تخم‌ریزی ماهی‌هاست را به مخلوطی از گل و لای روان تبدیل کردیم و نابودی نسل ماهی‌ها را به تماشا نشستیم. رودخانه‌ها را به معبر فاضلاب شهرها تبدیل کردیم و دریا را همچون مخزن بزرگ پرنشدنی از پساب‌های طبیعی و صنعتی تلقی کردیم.

این بلایی است که ما با بی‌رحمی و بی‌توجهی بر سر اغلب گونه‌های دریاچه خزر از ماهی سفید و آزادماهی دریاچه خزر گرفته تا ماهی‌ها ارزشمند خاویاری آورده‌ایم و البته در رودخانه‌های جنوبی هم وضع چندان بهتری نداریم. این روزها اگر می‌بینیم هنوز ماهی‌های دریایی در ماهی‌فروشی‌ها فروخته می‌شوند، فقط به مدد عملیات تکثیر و پرورش مصنوعی است که قریب به نیم قرن است از سوی سازمان شیلات ایران انجام می‌شود که اگر این اقدامات نبود، اکنون اثری از ماهی‌ها ارزشمند دریاچه خزر نمانده بود.

صنعت شیلات و فعالیت صیادی چیزی نیست که امکان تعطیل شدن داشته باشد؛ اما این فرآیند بنا بر اصول ماهیگیری مسئولانه، امری قابل مدیریت است. امروزه بسیاری از کشورهای جهان، پس از سال‌ها سدسازی و پل‌سازی و رهاسازی پساب‌ها در رودخانه‌ها دریافته‌اند که حفظ و تقویت شبکه زیست‌محیطی و تنوع زیستی از سودآوری حاصل از نیروگاه‌های برقابی و هزینه لازم برای مدیریت فاضلاب‌ها مهم‌تر و از نظر اقتصادی توجیه‌پذیرتر است.

ماهی‌ها، ساکنان چند‌صد‌میلیون ساله کره زمین هستند و ما انسان‌ها مهمانانی هستیم که حدود صدهزار سال است پا به سیاره ماهی‌ها، جانوران و گیاهان دیگر گذاشته‌ایم.

بنا بر اصول علمی، کوچک‌ترین خسارتی که به سرزمین میزبانانمان وارد می‌کنیم، در نهایت از طرق دیگر خسارتش به خود ما بازمی‌گردد. شکی نیست که ما نسبت به بسیاری از گونه‌های موجودات زنده در برابر آسیب‌های زیست‌محیطی آسیب‌پذیرتریم.

کافی است به وخامت اوضاع برآمده از برخاستن ریزگردهایی که این روزها زندگی ما را به علت بی‌خردی خودمان در مدیریت منابع آب به چالش کشیده است، نگاه کنیم.

چه رسد به روزی که ماهی‌ها منقرض شوند و شبکه‌های محیط زیستی بر هم بخورند و آن وقت است که کشاورزی و پس از آن صنعت ما نیز در هم‌خواهد پیچید. حفظ موجودات زنده همچون حفظ گره‌های تور ماهیگیری هستند.

با حذف هر گره و بازشدن پی در پی این گره‌ها به‌واسطه انقراض خارج از کنترل، شکنندگی حیات در این سیاره بیشتر از همه به ضرر ما مهمانان تازه‌وارد تمام خواهد شد. مهاجرت ماهی‌ها و تلاش برای بازگشایی مسیرهای لازم برای بقای آنها را جدی بگیریم.

کاظم کوکرم - دبیر گروه دانش