بیم و امیدهای احیای دریاچه ارومیه

به گزارش جام‌جم، دریاچه ارومیه به‌عنوان بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه شور جهان با بیش از 5000کیلومتر مربع مساحت، از حدود 20 سال پیش شروع به خشکیدن کرد و تا همین چند سال پیش سطح آن به پایین‌ترین حد ممکن رسید و دیگر رمقی برایش باقی نمانده بود. خشکی گسترده دریاچه ارومیه، پیامدهای تلخ و نگران‌کننده‌ای چون تشکیل توفان‌های نمکی در مناطق اطراف دریاچه و ایجاد بیماری‌های پوستی و تنفسی برای ساکنان این مناطق را هم درپی داشت که این پیامدها روزبه‌روز در حال گسترش و نفوذ به سایر مناطق بود.

راهی که پایانش شیرین است

اما با ورود دولت، مسیر احیای دریاچه ارومیه با پیشنهاد و تصویب ده‌ها طرح آغاز و با اجرای چندین و چند طرح ادامه یافت، گرچه راه سخت و ناهموار بود، اما امروز به آنچنان نتیجه‌ای رسیده که تحسین نمایندگان سازمان ملل را نیز در پی داشته است. در همین زمینه پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان ملل در ایران به نقل از گری لوییس، هماهنگ‌کننده و نماینده برنامه عمرانی این سازمان در کشورمان اعلام کرد: زندگی آهسته آهسته به دریاچه نمک خشک شده ارومیه واقع در شمال‌غربی ایران برمی‌گردد.

گری لوییس تلاش‌های دولت را برای احیای این دریاچه موفقیت‌آمیز توصیف کرد و گفت: با بازگشت این دریاچه خشک شده به چشم‌انداز زمین، پس از چهار سال می‌توانم آب را در کف این دریاچه ببینم. آب خیلی زیاد نیست، اما بسیار بسیار بیشتر از دفعه قبلی است که این دریاچه را دیدم.

با این حال برخی کارشناسان باهشدار نسبت به کندشدن روند اجرای برنامه‌های احیای دریاچه، خواستار تحرک بیشتر دولت در این زمینه هستند.

اقدام برای احیا و تثبیت

از جمله مهم‌ترین اقدامات برای احیای دریاچه ارومیه می‌توان به انتقال آب به دریاچه ارومیه، کاهش مصرف آب از طریق افزایش بازده آبیاری در بخش کشاورزی و نصب 38 هزار کنتور هوشمند روی چاه‌ها اشاره کرد. این اقدامات سبب شده است علاوه بر جان گرفتن دوباره دریاچه ارومیه، بیلان منفی سفره‌های آب زیرزمینی منطقه نیز به میزان سالانه حدود 400 میلیون مترمکعب بهبود یابد.

در واقع برنامه‌های مصوب ستاد احیای دریاچه ارومیه شامل برنامه‌های کوتاه مدت و بلندمدت بود که سه بخش کوتاه‌مدت بین سال‌های 93 تا 94 به‌عنوان دوره تثبیت (توقف روند خشکی) به اجرا درآمد. سال‌های 1393 تا 1401 نیز به‌عنوان سال‌های احیا و سال 1402 به بعد به‌عنوان احیای نهایی دریاچه در نظر گرفته شده است.

در همین زمینه مسعود تجریشی، مدیردفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه به جام‌جم می‌گوید: طبق قولی که به مردم داده بودیم که طی سه سال از روند افت تراز دریاچه جلوگیری کرده و آن را به موقعیت تثبیت برسانیم، اکنون دریاچه به تثبیت رسیده است و این فرآیند تثبیت طی سال‌های 93 و 94 و 95 صورت گرفت و از سال آبی امسال برنامه احیای دریاچه (افزایش آب) را آغاز می‌کنیم.

تجریشی در تشریح فرآیند تثبیت تراز دریاچه می‌افزاید: طی سال‌های 84 تا 88 بارش‌های منطقه دریاچه حدود 330 میلی‌متر بود، درحالی که تراز دریاچه 8/1 متر افت داشت. در سال‌های 88 تا 92 بارش‌ها به 300 میلی‌متر کاهش یافت، درحالی که تراز دریاچه 30/1 متر کاهش داشت، اما در سال 92 که ستاد احیای دریاچه تشکیل شد تا سال 95 افت تراز صفر بود، درحالی که میزان بارش‌ها نیز به 270 میلی‌متر کاهش یافته بود.

وی تاکید می‌کند: این آمارها نشان می‌دهد با وجود کاهش 20 درصدی بارش‌ها در هر چهار سال، مانع کاهش تراز دریاچه شده‌ایم، ضمن این‌که میزان آب دریاچه از 500 میلیون مترمکعب در سال 92 به 8/2 میلیارد متر مکعب در سال 95 افزایش یافت که نشان‌دهنده تثبیت تراز دریاچه ارومیه و موفقیت طرح‌ها و تلاش‌های صورت گرفته در این چند سال است.

ما نگرانیم

امروز اگرچه وضعیت دریاچه ارومیه به اذعان مسئولان و کارشناسان داخلی و خارجی، مشاهدات و تصاویر و نقشه‌های هوایی به نقطه‌ای امیدبخش رسیده است، اما همچنان نگرانی‌هایی از بابت ادامه مسیر احیا وجود دارد. یکی از کسانی که در گفت‌وگو با جام‌جم نمی‌تواند این نگرانی را پنهان کند، هادی بهادری، نماینده مردم ارومیه در مجلس و مجری استانی سابق طرح احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان است. وی می‌گوید: بی شک امروز نگرانی درخصوص وضعیت دریاچه نسبت به سال‌ها قبل کمتر شده، اما از سال گذشته دوباره نوعی از نگرانی به دلیل کاهش توجه و جدیت در مورد احیای دریاچه ایجاد شده است، زیرا 1394 سال خوبی بود و کار و فعالیت زیادی درخصوص احیای دریاچه انجام شد، در حالی که سال گذشته شاهد کاهش میزان این فعالیت‌ها بودیم.

بهادری وجود مشکلات مالی و تامین نشدن اعتبار طرح‌های احیا و همچنین سوءمدیریت را دو عاملی می‌داند که به گفته او باعث ایجاد اختلال در روند احیای دریاچه از سال گذشته تاکنون شده است.

مجری استانی سابق طرح احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان یادآور می‌شود به‌دلیل اقدامات و فعالیت‌های خوب سال 94 سطح دریاچه در اوایل سال 95 حدود 40 سانتی‌متر افزایش داشت، درحالی که با کند شدن فعالیت‌های احیا در سال گذشته، امسال و در همین ایام شاهد کاهش 20 سانتی‌متری سطح دریاچه نسبت به سال گذشته هستیم.

دورکاری علت کندی برنامه‌های احیا

بهادری مهم‌ترین عامل کند شدن اجرای برنامه‌های احیای دریاچه را، مدیریت این طرح‌ها از مرکز می‌داند و می‌افزاید: در سال گذشته ستاد استانی احیای دریاچه ارومیه در خود ارومیه دایر بود که همکاری این ستاد با ستاد مرکزی، پیشرفت خوب طرح‌ها را به همراه داشت، اما این ستاد استانی مدتی است تعطیل و عملا ناکارآمد شده و طرح‌ها و مصوبات عملا از مرکز هدایت و مدیریت می‌شود، درحالی که دریاچه در ارومیه است و ضرورت دارد مدیران و کارشناسان در همین منطقه حاضر باشند و هر روز وضعیت دریاچه را مشاهده و بررسی کنند.

به گفته وی، وجود کنترل از راه دور حتی با تشکیل 50 گروه کارشناسی در دانشگاه شریف، نمی‌تواند به اندازه وجود یک ستاد احیا در خود منطقه و با مشارکت نزدیک مردم منطقه مفید باشد. نماینده مردم ارومیه ضمن ابراز نگرانی از شکست طرح احیا در صورت ادامه این روند، از رئیس‌جمهور درخواست می‌کند که همچون دو سال پیش توجه به دریاچه را در اولویت‌های جدی خود قرار دهند.

فاطمه مرادزاده