معیارهای جامعه‌شناختی در انتخابات اخلاقی

به‌عبارت دیگر، سیاست به‌عنوان نهاد اجتماعی مجموعه‌ای از هنجارها و ارزش‌ها را درون خود دارد که آن را به پدیده اخلاقی تبدیل می‌کند و افرادی که وارد عرصه سیاست می‌شوند باید به این الزامات نهادین، یعنی الزامات هنجاری و ارزشی که ما به آن اخلاق سیاست می‌گوییم آشنا باشند و بر مبنای این الزامات هنجاری عمل کنند تا باعث شود سیاست و فعالیت‌های سیاسی در خدمت رشد ملت قرار بگیرد و سیاست بتواند به بهبود و بهسازی امور و رفع مشکلات در عرصه‌های مختلف کمک کند، در غیر این صورت سیاست صرفا به یک موضوع قدرت که مورد منازعه بین گروه‌های مختلف اجتماعی است تبدیل خواهد شد، در صورتی که فقط با مقوله قدرت مرتبط باشد یک کارکرد خصوصی است نه یک کارکرد عمومی؛ یعنی به‌عنوان یک کالا خصوصی می‌تواند منافع برخی از گروه‌ها و جناح‌ها را تامین کند و تبدیل به یک خیر عمومی که در خدمت بهبود زندگی اقشار مختلف اجتماعی قرار بگیرد نخواهد بود. البته این درک من از اخلاق سیاسی است، اما معمولا عامه مردم به دلیل نداشتن یک نوع جامعه‌پذیری سیاسی واقعا درک مورد نیاز از این موضوع در اذهانشان متفاوت است، حتی نخبگان هم بعضا درکشان با این فهم از سیاست فاصله دارد. گاهی عامه مردم تصور می‌کنند سیاست یعنی این‌که افرادی بیایند و به آنها وعده‌ای بدهند که در کوتاه‌مدت تحول اساسی در زندگی آنها ایجاد کنند و در واقع نسبت این وعده‌ها و تحولات اساسی با نسل‌های آینده مورد توجه قرار نمی‌گیرد. باید زمانی که نامزدی وعده‌ای می‌دهد ارزیابی درستی داشت، مردم باید درک درستی از وعده‌ها داشته باشند و دقت کنند که تحقق این وعده‌ها به چه قیمتی خواهد بود؟ آیا به قیمت تاراج منابع ملی کشور نیست؟ وعده‌های رویایی کاندیداها واقعی است یا به قیمت رفاه نسل فعلی، منابع نسل‌های آینده به تاراج می‌رود؟

مردم باید توجه داشته باشند رفاه را صرفا در وعده‌های مالی نبینند و به خدمات زیر بنایی در عرصه‌های مختلف توجه داشته باشند. نامزدها نیز نباید از تمایل مردم سوءاستفاده کنند. بنابراین نیاز به درک صحیح نسبت به سیاست را نه‌تنها میان عموم مردم، بلکه حتی در بین نخبگان هم باید تقویت کنیم. به همین دلیل رقابت‌های انتخاباتی می‌تواند عرصه‌ای برای یادگیری اجتماعی باشد تا به این نحو بتدریج به این مفهوم از سیاست نزدیک بشویم و سیاست بتواند آن نقش مولد و پیش‌برنده خود را در جامعه ایران تامین کند. اما در صورتی که مفهوم اخلاقی سیاست مورد توجه قرار نگیرد و ما به سیاست مولد نرسیم از آن طرف به سیاست مخرب خواهیم رسید. در این صورت نقش سیاست مخرب این است که گروه‌های اجتماعی را از هم جدا کرده و شکاف‌های اجتماعی را تقویت کند و در واقع منابع ملی را هدر بدهد. بخشی از منابع ملی، اقتصادی و فرهنگی است به دلیل این‌که ممکن است در سیاست مخرب منابع فرهنگی هم به تاراج رود.

از توجه مردم به ارزش‌های دینی و در واقع مفاهیم دینی سوءاستفاده‌هایی صورت می‌گیرد و باعث می‌شود با پایان انتخابات باورهای دینی مردم نیز کمرنگ شود. یکی از کارکردهای انتخابات، یادگیری اجتماعی است، سیاست می‌تواند فرهنگ و اقتصاد را سامانی بدهد یا به تاراج ببرد.

معیارهای انتخاباتی به دو دسته تقسیم می‌شوند، برخی از معیارهای اخلاق انتخاباتی به تولید تفاوت‌ها و تمایزها اهمیت می‌دهد و برخی معیارهای دیگر به اشتراک، ارتباط و پیوند در جامعه می‌انجامد.

مفاهیمی در معیارهای اخلاق انتخاباتی وجود دارد که می‌تواند به امکان تداوم و استمرار تمدن ایرانی توجه داشته باشد و مفاهیمی چون توسعه پایدار، شهروندی، فضیلت مدنی، پیوندهای سیاسی و دغدغه‌های عمومی است.

نامزدها حق دارند تمایزها و تفاوت‌های خود را به طور جدی مطرح کنند و بازنمای تکثر در فضای سیاسی کشور باشند و از سوی دیگر نیز باید بتوانند به مفاهیم همگرایی، همبستگی اجتماعی و ایجاد زمینه‌های وفاق و اشتراک تاکید داشته باشد.

ارزش‌های فرهنگی و اعتقادات مردم نباید در عرصه تفاوت و تمایز نامزدهای انتخاباتی مطرح شود بلکه باید در زمینه ایجاد وفاق و به عنوان نقاط اشتراک نامزدها باشد، چرا که این مساله منجر به بداخلاقی انتخاباتی می‌شود و تاراج دین و فرهنگ را در پی دارد.

نقش رسانه‌ها در ایجاد درک بهتر سیاست

یادگیری اجتماعی از طریق مدرسه صورت نمی‌گیرد، بلکه نهاد رسانه‌ نقش آموزشگر و یک معلم آموزش‌دهنده را ایفا می‌کند. باید گفت‌وگوهایی صورت گیرد و رسانه‌ها آن را به جامعه منتقل کنند تا درک بهتری از سیاست در جامعه به وجود آید، رسانه‌ها باید با نگرش مفهومی‌تر به جای انعکاس اخبار مربوط به سیاست به نقاط آسیب‌پذیر سیاست بپردازند.

سیاست در جامعه مدرن نقش سازنده و مولد دارد، در عین حال همین سیاست ظرفیت‌هایی برای فساد، تخریب، تاراج منابع اقتصادی و فرهنگی دارد و اینجا باید اصحاب رسانه وارد صحنه شده و تشخیص بدهند مشکلات سیاسی ما به طور خاص در کدام عرصه‌ها وجود دارد و در کدام نقاط نوعی بی‌اخلاقی سیاسی شکل گرفته و سیاستمداران از باورهای مردم سوءاستفاده می‌کنند، رسانه‌ها شعارها و فرآیندهای انتخاباتی را در بین گروه‌های مختلف مورد تجزیه و تحلیل بدهند تا ببینند تا چه اندازه واقع‌گرایانه هستند و آن را به مردم منتقل کنند.

مبارزات انتخاباتی قرار است شاخص‌ها را بهبود ببخشد و تا اندازه‌ای اوضاع را براساس یک سری شاخص‌ها ارتقا دهد.

دکتر سید محمد امین قانعی راد/ جامعه شناس