شهـر، نامهربـان با معلـولان

شرط اول قدم در راه احقاق حقوق معلولان این است که فرد معلول بتواند حداقل از خانه‌اش بیرون بیاید و بدون دغدغه در معابر عمومی حرکت کند، اما وقتی معلول با بن‌بست پله‌ها و خیابان‌های مناسب‌سازی‌نشده روبه‌رو می‌شود، سایر حقوق او هم پایمال خواهد شد.

فرض کنید شغل مناسبی به یک فرد معلول پیشنهاد شود یا در یک دانشگاه معتبر پذیرش بگیرد، اما وقتی همین فرد معلول نتواند در جدال نابرابر با خیابان‌ها و معابر پیروز شود و بدون کمک گرفتن از دیگران نتواند وارد ساختمان دانشگاه یا محل کارش شود، موفقیت‌های شغلی و تحصیلی او هم سوخت می‌شود.

این‌که معابر شهری ما فقط برای افرادی مناسب باشد که بتوانند از جوی‌ها بپرند، پل‌های عابر پیاده را بالا بروند و پله‌های ساختمان را در چشم برهم‌زدنی طی کنند، نشان از معلولیت ساختارهای شهری دارد. شهری که معلولان و سالمندان را نبیند و معابرش فقط برای افراد غیرمعلول، فرش قرمز پهن کند، شهری با زیرساخت‌های معیوب است که نمی‌تواند شهر دوستدار معلولان را به آن نسبت داد.

عزمی برای اجرای قوانین مناسب‌سازی وجود ندارد

هرچه شدت معلولیت افراد بالاتر باشد، معابر مناسب‌سازی‌نشده، معلولان را بیشتر آزار می‌دهد. مهرداد رحیمی، کارشناس حوزه شهری و کارشناس ارشد رشته بازسازی پس از سانحه در گفت‌وگو با جام‌جم معتقد است، استانداردهای لازم برای تردد بدون دغدغه معلولان در سطح معابر، سال‌هاست تدوین شده و وجود دارد، اما به نظر می‌رسد عزمی برای اجرای آن وجود ندارد.

فضاهای مورد نیاز معلولان در ساختمان‌های عمومی به باور رحیمی، مساحت زیادی را اشغال می‌کند. به طور مثال یک سرویس بهداشتی مخصوص افراد دارای معلولیت در شرایط استاندارد، حداقل 5/2 برابر یک سرویس بهداشتی معمولی، فضا اشغال می‌کند. به همین دلیل با توجه به نبود الزام برای در نظر گرفتن حقوق معلولان در قوانین ساخت و ساز، کارفرما ترجیح می‌دهد این مساحت را جور دیگری استفاده کند.

خاطره‌ای که رحیمی از رعایت نشدن قوانین مناسب‌سازی معابر در ذهنشان مانده، مربوط به دوره‌ای است که به گفته خودش به عنوان مشاور یک پروژه ساختمانی مشغول کار بود: در پروژه ساختمان‌سازی یکی از وزارتخانه‌ها، وقتی بحث احداث رمپ (سطح شیب‌دار) برای معلولان مطرح شد، معاون آن وزارتخانه بصراحت گفت، فرض کنیم این قدر از مساحت زمین را هم به رمپ اختصاص دادیم. سوال این است که وقتی معلول نمی‌تواند از وسایل نقلیه عمومی استفاده کند و به این وزارتخانه بیاید، وقتی جای پارک اختصاصی برای او در نظر نگرفته‌اند و وقتی معابر عمومی پر از جوی و پله است، چند معلول می‌تواند به ساختمان این وزارتخانه بیاید که نیاز به رمپ داشته باشد.

یعنی چون در اغلب معابر، حقوق معلولان رعایت نمی‌شود، افراد یا نهادهای عمومی هم به سمت مناسب‌سازی ساختمان‌ها و معابر حرکت نکرده‌اند، چون گمان می‌کنند که اقدامات موردی نمی‌تواند دردی از معلولان دوا کند.

به همین دلایل، رحیمی تاکید دارد تا وقتی دستگاهی برای نظارت بر کار پیمانکاران به منظور مناسب‌سازی ساختمان‌ها وجود نداشته باشد، نمی‌توان امید داشت که ساختمان شهری برای معلولان مناسب‌سازی شود.

کارگروه‌هایی برای خالی نبودن عریضه

در مقام حرف و شعار، جملات زیبایی درباره ضرورت مناسب‌سازی معابر گفته می‌شود؛ این که نباید به معلولان به عنوان شهروند درجه دوم نگاه شود و این که نباید حقوق شهروندی معلولان را پایمال کنیم، اما وقتی پای عمل به میان می‌آید، قوانین مناسب‌سازی معابر در سطح همان حرف‌های شیک باقی می‌ماند.

بیتا روحی، کارشناس حوزه شهری و دبیر ستاد مدیریت بحران شهرداری همدان به شکل دیگری به همین موضوع نگاه می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: کارگروه مناسب‌سازی در فرمانداری‌ها تشکیل می‌شود و دستگاه‌ها ملزم به مناسب‌سازی می‌شوند، اما پیمانکاران و ناظران توجیه نمی‌شوند و قوانین را اجرا نمی‌کنند یا به شکل بدی اجرا می‌کنند. به طور مثال محل تردد ویژه نابینایان گاهی به جوی و گاهی به درخت منتهی می‌شود، چون دلیل کارشان را بخوبی نمی‌دانند.

او می‌گوید: نباید فراموش کنیم همه کسانی که درخصوص مناسب‌سازی وظیفه دارند، از جنس همین مردمند و اگر اخلاق انسانی و مهرورزی در میان مردم و مدیران و کارشناسان پررنگ‌تر می‌شد، اجرای قوانین مناسب‌سازی، شکل جدی‌تری به خود می‌گرفت.

معلولان در اولویت‌های شهری قرار ندارند

اگر معلولان در برنامه‌ریزی شهری دیده شوند و در همان مراحل ابتدایی کلنگ‌زنی پروژه‌ها به این مساله دقت شود که معلولان هم قرار است از این پروژه‌ها استفاده کنند، مناسب‌سازی معابر در اولویت قرار می‌گیرد.

علیرضا سعیدی، کارشناس مدیریت بحران در گفت‌وگو با جام‌جم، مشکل مناسب‌سازی نشدن معابر را را فراتر از اینها تحلیل می‌کند و می‌گوید: در جامعه‌ای که اولویت آن ارتقای سطح زندگی جمعی باشد، همه اعضای جامعه در برنامه‌ریزی شهری سهمی متناسب با نیازهای خود دارند. در چنین جامعه‌ای است که مثلا افراد بینا برای آسایش نابینایان برنامه دارند، اما در جامعه‌ای که دچار بیماری است و اولویت‌های آن فرد‌گرایانه است، افراد جامعه به شکل اجباری برای رشد فردی خود، فقط متوسل به ارائه خدمات ویژه به گروه‌های محدود و خاص می‌شوند. در چنین وضعیتی شما با جامعه‌ای نامتقارن و آسیب‌پذیر روبه‌رو هستید.

بیماری‌های اجتماعی نهفته در بطن جامعه، عمده مشکلی است که به اعتقاد سعیدی موجب شده، معلولان نتوانند سهمی برابر با سایر افراد غیرمعلول در استفاده از معابر شهری داشته باشند.

جامعه هم ضرر می‌کند

خیلی از معابر برای رفت و آمد سالمندان و حتی افراد غیرمعلول هم مناسب‌سازی نشده، اما این وسط، معلولان در سطح بالاتری آسیب می‌بینند.

حسین خرسند، معلول جسمی، حرکتی است که با صندلی چرخدار حرکت می‌کند. او چند بار در دانشگاه قبول شده، اما به دلیل نامناسب بودن شرایط تردد، نتوانسته در آن دانشگاه‌ها تحصیل کند تا این‌که تصمیم می‌گیرد در دانشگاه علمی، کابردی رعد تهران درس بخواند؛ جایی که در آن بدون هراس از پله‌ها، می‌تواند ادامه تحصیل بدهد.

حسین از وضعیت معابر شهری و ساختمان‌های عمومی، شاکی است و به جام‌جم می‌گوید: در میان جامعه معلولان، انسان‌های بسیار موفق و توانمندی حضور دارند که می‌توانند سهم زیادی در توسعه جامعه داشته باشند، اما خیلی از آنها به دلیل نامناسب بودن معابر و رعایت نشدن حقوق اولیه، نتوانسته‌اند به جایگاهی که استحقاقش را دارند، برسند. از نگاه حسین، مناسب‌سازی معابر، کف خواسته‌های معلولان است که باید رعایت شود، اما در اغلب شهرهای ایران، حتی حضور در پارک و سینما هم برای خیلی از معلولان به آرزو تبدیل شده است، چون اغلب این مکان‌ها برای معلولان مناسب‌سازی نشده است. البته نباید فکر کرد مناسب‌سازی نشدن معابر، فقط به ضرر معلولان تمام می‌شود. وقتی هزاران معلول به دلیل مناسب سازی نشدن معابر نمی‌توانند در جامعه حضور پیدا کنند، این جامعه است که در نهایت از توانمندی معلولان، محروم می‌ماند یعنی در سطحی بالاتر، جامعه هم از توان بالای گروه عظیمی از جامعه، بی‌بهره می‌ماند و توان این نیروهای انسانی سوخت می‌شود.

امین جلالوند

جامعه