آداب خواستگاری

ازدواج گرچه یک پیوند متعالی است و نزد خداوند دارای ارزش بالایی است، اما به لحاظ حقوقی، مانند یک قرارداد دوطرفه است که باید تمام شرایط لازم در آن پیش‌بینی شود و زوجین نباید هیچ‌گاه چشم بسته شروطی را که در آن آمده قبول کنند یا زیر بار تعهداتی بروند که از عهده آنها خارج است.

همان‌طور که در هر معامله‌ای طرفین معامله پیش از انجام آن، درخصوص چند و چون معامله و شرایط آن مذاکره می‌کنند؛ طرفین عقد نکاح هم پیش از جاری شدن صیغه عقد باید درخصوص شرایط، انتظارات و توقعات دو طرف از یکدیگر صحبت کرده و همدیگر را برای زندگی مشترک مجاب کنند. این صحبت‌های مقدماتی در مراسم خواستگاری صورت می‌گیرد.

وضعیت حقوقی خواستگاری

برای انتخاب همسر و تشکیل خانواده، ابتدا مرد به خواستگاری زن مورد نظر خویش رفته و تمایل خود را برای ازدواج با وی اعلام می‌کند.

از این‌رو خواستگاری را به عنوان پیشنهاد ازدواج از طرف مرد تعریف کرده‌اند. در قوانین فعلی، تعریف خاصی از خواستگاری ارائه نشده است، اما در ماده 1034 قانون مدنی آمده است که «هر زنی را که خالی از موانع نکاح باشد، می‌توان خواستگاری نمود.» به عبارت دقیق‌تر، تقاضای مرد برای ازدواج با زنی معین و خالی از موانع شرعی را می‌توان خواستگاری دانست.

در تبیین ماهیت حقوقی مراسم و آداب و رسوم خواستگاری می‌توان گفت که خواستگاری به واقع ایجابی است از سوی خواستگار (مرد) که با پذیرش آن از سوی خواستگاری شده (زن) وعده نکاح صورت می‌پذیرد و نامزدی تحقق می‌یابد.

نامزدی یا وعده ازدواج هم توافقی است که بین زن و مرد به منظور ازدواج در آینده منعقد می‌شود. البته انجام خواستگاری و پذیرش طرف مقابل و تحقق پیمان مزبور، به معنای تحقق ازدواج و شروع رابطه زناشویی نیست، بلکه همچنان طرفین نسبت به یکدیگر اجنبی و نامحرم می‌باشند. بر همین اساس ماده 1035 قبل از میلاد مقرر می‌دارد: «وعده ازدواج، ایجاد علقه زوجیت نمی‌کند... .»

خواستگاری زن از مرد

درخواست ازدواج و خواستگاری با وجود این که در اغلب موارد از ناحیه جنس مذکر (مرد) آغاز می‌شود، ولی این پرسش هم وجود دارد که آیا زن هم می‌تواند مانند مرد اقدام به خواستگاری کند و از مرد موردپسند خویش تقاضای ازدواج کند؟

رسم و عادت جامعه این گونه پایه‌‌گذاری شده است که زن به لحاظ حجب و حیا باید مطلوب و محبوب واقع شود و مرد خواهان و طالبش گردد و چنانچه زنی در خواستگاری پیشقدم شود، موجب وهن شخصیت و افت منزلت وی خواهد شد، اما اساسا این امر (خواستگاری زن از مرد) را نمی‌‌توان غیرمتعارف قلمداد کرد به طوری که در سیره پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که ابتدا حضرت خدیجه بنت خویلد به ازدواج با پیامبر راغب شد و به ایشان پیغام فرستاد.

بعلاوه قرآن کریم، در داستان حضرت موسی‌(ع) روایت می‌کند زمانی که پیامبر گرامی وارد شهر مدین شد، دو بانوی محترم را نظاره کرد که با حیا به دور از مردان در کناری به جمع‌آوری گوسفندان خود مشغول بودند. از آن دو پرسید که آنجا چه می‌کنند؟ آن دو پاسخ دادند منتظرند مردان از کنار چاه بازگردند تا گوسفندان را سیراب کنند.

در این حال حضرت موسی(ع) با مهربانی و جوانمردی به آن دو یاری رسانید و گوسفندانشان را سیراب کرد. توانمندی و روحیه جوانمردی حضرت موسی، آن دو بانوی عفیف را که دختران پیامبر خدا حضرت شعیب بودند، ‌متأثر ساخت؛ آن‌گونه که یکی از آنها با وقار و کمال حیا در نزد پدر تقاضای ازدواج با حضرت موسی را مطرح کرد و پدر را واسطه در خواستگاری از مرد موردپسند خود قرار داد و چنین گفت: «‌ای پدر، این مرد را به خدمت خود اجیر کن؛ زیرا بهترین فردی که باید به خدمت برگزیده شود کسی است که امین و توانا باشد». پدر که خود از پیامبران الهی است، این خواسته را می‌پذیرد و حضرت موسی(ع) به دامادی حضرت شعیب(ع) نائل می‌شود. با این توضیحات می‌توان گفت، خواستگاری و تقاضای ازدواج از سوی زن، آن هم با رفتاری خردمند، حیاآمیز و ضمن رعایت موازین شرعی، بلااشکال است.

در نهایت می‌توان گفت ماده 1034 قانون مدنی بیشتر در بیان صحت خواستگاری، آن هم از زنان خالی از موانع نکاح است و به جهت رعایت موارد اغلب و عرف جامعه، خواستگاری را از سوی مرد اعلام کرده است، اما تقنین این ماده، به معنای ممنوع بودن خواستگاری زن از مرد نیست.

شاهرخ صالحی‌کرهرودی - کارشناس ارشد حقوق خصوصی

ضمیمه تپش جام جم