ماهواره‌های ایرانی در مسیر مدار زمین

هرچند در نگاه اول اینها می‌تواند اتفاقاتی مرسوم در روال اداری محسوب شود، اما نباید بسادگی از کنار آن گذشت. در شرایطی که بسیاری از کشورهای همسایه برای ساخت و پرتاب ماهواره باید دست به دامان کشورهای توسعه‌یافته شوند، اینک ایران پس از سال‌ها تحریم‌های گوناگون بین‌المللی، برای ساخت ماهواره‌هایی با کاربری‌های گوناگون، به جای سفارش ساخت به کشورهای خارجی می‌تواند با پژوهشگاه داخلی قرارداد امضا کند، مانع خروج ارز شود، بودجه تخصیص دهد و صدها نفر از متخصصان ایرانی را مشغول کار کند. اتفاقی بزرگ که آن را باید جدا از فراز و نشیب‌های متعدد و تغییر جهت‌های ناگهانی در سکان حرکت برنامه فضایی ایران تحلیل کرد. اکنون به نظر می‌رسد با نزدیک شدن به واپسین ماه‌های کار دولت یازدهم، سکانداران توسعه فضایی کشور با اطمینان بیشتری از حرکت در جهت صحیح، مسیر کم‌تلاطم‌تری برای رسیدن به مقصد در توسعه فضایی کشور انتخاب کرده‌اند.

رونمایی از ماهواره ناهید-1 با حضور رئیس‌جمهور

صبح چهارشنبه 13 بهمن با حضور رئیس‌جمهور در سالن اجلاس سران، از سامانه انتقال مداری (سامان - 1) و ماهواره مخابراتی ناهید -1 که برای اولین بار در کشور در پژوهشکده سامانه‌های ماهواره پژوهشگاه فضایی ایران به کارفرمایی سازمان فضایی ایران طراحی و ساخته شده است، رونمایی شد. ماموریت‌های ماهواره مخابراتی ناهید-1 در راستای دستیابی به فناوری طراحی و ساخت ماهواره مخابراتی زمین آهنگ مطرح و در یک ماهواره پیاده‌سازی شده است.

ماهواره ناهید-1 راه میانی برای دستیابی به بخشی از فناوری‌های مخابراتی زمین‌آهنگ است و فناوری‌های به کار گرفته شده در آن، پایه‌ اصلی فناوری‌های مورد نیاز ماهواره‌های عملیاتی کشور است.

رسیدن به دانش فنی ماهواره‌های مخابراتی زمین آهنگ از دیرباز از آرمان‌ها و اهداف ملی کشور بوده است، اما پیچیدگی‌های فنی بسیار زیادی پیش روی توسعه چنین فناوری قرار داشته است. ماموریت‌های ماهواره‌ ناهید-1 عبارت است از: باز کردن صفحات خورشیدی در مدار، ارتباط در باند مخابراتی Ku در مدار، تصویربرداری و تخمین نرخ باز شدن صفحات خورشیدی.

افزون بر این، فراهم کردن تجهیزات آزمون مکانیسم‌های فضایی، تجهیزات مخابراتی فرکانس بالا و طراحی بخش‌های آن، تعیین و کنترل وضعیت سه محوره، ارتباط مخابراتی دائم در باند اس، تصویربرداری ضمن عملیات و تخمین نرخ باز شدن صفحات خورشیدی به کمک آن از اهداف ثانویه پروژه ناهید است. ناهید ماهواره‌ای مکعب مستطیلی است که علاوه بر صفحات خورشیدی نصب شده روی بدنه از دو صفحه خورشیدی بازشونده بهره می‌برد. این ماهواره با 50 کیلوگرم وزن و طول و عرض و ارتفاع 50×50×60 سانتی‌متر و نوع مدار آن بیضوی 250×375 کیلومتر با طول عمر 40 روز است.

ساخت ماهواره مخابراتی ناهید-2 آغاز شد

تولید ماهواره مخابراتی ناهید-1 و آغاز ساخت و طراحی ناهید-2 را مدیران برنامه فضایی کشور، تحولی عظیم در صنایع فضایی ایران می‌دانند. زیرا بیشتر ماهواره‌هایی که در سال‌های اخیر پرتاب شده بود، با ماموریت آزمایشی و سنجشی بودند، اما در سال‌های اخیر برنامه‌ریزی برای طراحی و پرتاب ماهواره مخابراتی نیز در دستور کار سیاستگذاران برنامه فضایی کشور قرار گرفت.

دکتر واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در مراسم امضای قرارداد ساخت ماهواره ناهید-2 در پژوهشگاه فضایی ایران با اشاره به این که ساخت ماهواره مخابراتی ناهید-1 به پایان رسیده و تمام آزمایش‌هایی که در آزمایشگاه روی آن صورت گرفته موفقیت‌آمیز بوده است، اعلام کرد: ما درصدد هستیم سال آینده این ماهواره را پرتاب کنیم. از این رو تصمیم گرفتیم بعد از پایان ساخت ماهواره ناهید-1، قرارداد ساخت ماهواره مخابراتی ناهید-2 را بین سازمان فضایی ایران به عنوان کارفرما و پژوهشگاه فضایی ایران به عنوان مجری منعقد کنیم.

وزیر ارتباطات تأکید کرد: خوشبختانه پیشرفت‌های خوبی در زمینه طراحی و ساخت ماهواره‌های مخابراتی سنجشی داشته‌ایم. فناوری ماهواره‌های سنجشی نسبت به مخابراتی آسان‌تر است و امیدوار هستیم تا پایان برنامه ششم توسعه بتوانیم یک ماهواره سنجشی بومی داشته باشیم تا نیازمندی‌هایمان را پاسخگو باشد.

به گفته دکتر واعظی، استفاده از توانمندی‌های متخصصان داخلی در حوزه طراحی و ساخت ماهواره و حمایت از ایجاد فناوری‌های بومی از سیاست‌های وزارت ارتباطات است و سازمان فضایی ایران باید به‌گونه‌ای عمل کند که کار میان همه متخصصان تقسیم و از موازی کاری میان دانشگاه‌ها در حوزه توسعه فناوری‌های فضایی پرهیز شود.

ناهید-2؛ ماهواره مخابراتی با اهداف کاربردی و عملیاتی

در ادامه مراسم امضای قرارداد ساخت ماهواره ناهید-2، دکتر حسن حدادپور رئیس پژوهشگاه فضایی ایران، امنیت و اقتصاد را دو ضرورت مهم برای رسیدن به جایگاه والای ایران در حوزه فضا و عرصه مخابرات دانست و گفت: تا امروز در حوزه ماهواره فعالیت‌های ما بیشتر پژوهش محور بود، اما اکنون قصد داریم آنها را عملیاتی کنیم و به سمت کاربردی‌شدن پیش برویم.

رئیس پژوهشگاه فضایی ایران افزود: امیدواریم تا انتهای برنامه ششم توسعه بتوانیم به اولین ماهواره عملیاتی مخابراتی دست پیدا کنیم.

در ادامه این مراسم دکتر محسن بهرامی، معاون وزیر و رئیس سازمان فضایی ایران با اشاره به این که در سال‌های 62 و 63 پایه‌های کمیته هوافضا در وزارت علوم گذاشته شد و سپس سازمان فضایی شکل گرفت و در داخل آن پژوهشکده ماهواره به شکل پژوهشگاه هوافضا در آمد، تصریح کرد: در بخش هوافضا و بخش فضایی ارتباط خوبی با صنعت داشته‌ایم و اکنون در بحث ماهواره مخابراتی در کنار ماهواره سنجشی وارد فضا می‌شویم و امید است بتوانیم با همکاری و مشارکت یکدیگر موفقیت‌های چشمگیری کسب کنیم.

توسعه همزمان ماهواره‌های سنجشی و مخابراتی

دکتر واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در پاسخ خبرنگار جام‌جم درخصوص جهتگیری اصلی برنامه بلندمدت فضایی ایران در بحث توسعه ماهواره‌های سنجشی و مخابراتی می‌گوید: ما فکر می‌کنیم کشور نیاز دارد هم ماهواره سنجشی بومی داشته باشد و هم ماهواره‌های مخابراتی بومی. تجربه سال‌های گذشته نشان داده نمی‌توانیم در این زمینه‌ها محتاج دیگر کشورها باشیم و باید حتما از نظر فناوری به جایی برسیم که نیازهای سنجشی خودمان را برطرف کنیم. وی افزود: وزارت جهاد کشاورزی، محیط زیست و همه بخش‌هایی که با آمار سرو کار دارند، مسأله آب، خاک، نفت، گاز و... جملگی نیازمند استفاده از امکانات سنجشی ماهواره‌ها هستند و ما در کشوری بزرگ مانند ایران حتما باید ماهواره سنجشی بومی داشته باشیم تا مدیریت همه بخش‌ها در اختیار خودمان باشد. طبیعی است با توجه به پیشرفت گسترده‌ای که امروزه در بخش‌های مخابرات، اینترنت و ارتباطات به دست آمده، نمی‌توانیم از آنها بی‌بهره باشیم و باید نمونه‌های بومی آنها را در کشور تولید کنیم. لذا سیاست اصولی ما پیگیری بومی‌سازی هر دو نوع این ماهواره‌ها ست.

دکتر واعظی در پاسخ سوال دیگر جام‌جم درخصوص این که آیا وزارت ارتباطات برنامه‌ای برای توسعه ارائه اینترنت از طریق ماهواره‌ها و بالن‌ها به سبک فیسبوک و گوگل برای مناطق محروم در کشور دارد، گفت: پژوهشگاه فضایی اولین بار سال گذشته در مراسم پیاده‌روی اربعین وارد این وادی شد و متخصصان ما بالنی را به صورت بومی ساختند و در مرز مهران که محل تجمع زائران بود از این فناوری رونمایی و استفاده کردند. خوشبختانه آزمایش ما در کل جواب مثبتی داد و شروع خوبی بود. هرچند در نظر داشته باشیم شرکت‌های مورد اشاره شما سرمایه‌گذاری عظیمی انجام داده‌اند که با شرایط ما در ایران متفاوت است.

اشتغال‌زایی برای صدها متخصص ایرانی

مهندس سید جواد موسوی، مدیر مهندسی سامانه‌های فضایی پژوهشگاه فضایی ایران به جام‌جم می‌گوید: در پژوهشگاه فضایی ایران روی سه ماهواره کار کرده‌ایم؛ اولی پروژه ماهواره مصباح در همکاری با ایتالیایی‌ها بود که ساخته شده، اما مشکلات بین‌المللی برایش پیش آمد و هنوز پرتاب نشده است. ماهواره دیگر ناهید-1 است که کارش تقریبا به پایان رسیده است. وی با اشاره به این که سه ماهواره دیگر نیز با احتساب ناهید-2 در دستور کار است و اطلاعات آنها نیز بزودی منتشر خواهد شد درخصوص شاغلان فعال در حوزه فضایی کشور می‌افزاید: چند موسسه در کشور داریم که روی تولید ماهواره کار می‌کنند که تعدادشان به 500 تا 600 نفر می‌رسد. در حوزه فناوری شاید قریب به هزار نفر در کشور مشغول به کار هستند که تعدادی شرکت‌های دانش‌بنیان و بقیه در مراکزی مانند پژوهشگاه فضایی ایران فعالند. وقتی به این حجم از متخصصان فعال نگاه می‌کنیم، می‌شود گفت قریب به 3000 نفر در حوزه فناوری فضایی ایران مشغول به کارند.

با قابلیت‌های ماهواره ناهید-2 بیشتر آشنا شوید

ماهواره ناهید-2 با ابعاد 64×64 سانتی‌متر و به وزن صد کیلوگرم بخشی از برنامه راهبردی کشور برای دستیابی به ماهواره‌های مخابراتی زمین آهنگ است که حدود دو سال طول عمر عملیاتی‌اش خواهد بود و مأموریت‌های مختلفی را به عهده دارد. مأموریت‌های آن در دو دسته ماموریت‌های اولیه و ثانویه تعریف شده است. در ماموریت‌های اولیه، تمرکز بر توسعه و آزمون فناوری‌های اساسی، مورد نیاز مسیر راهبردی خواهد بود؛ ازجمله آزمون انتقال مداری با استفاده از پیشرانش تک مؤلفه‌ای و دستیابی به عمر عملیاتی دو ساله است. آزمون موقعیت‌یابی رادیویی مستقل از جی‌پی‌اس، آزمون اعمال گشتاور وضعیت با استفاده از پیشرانش، اندازه‌گیری تشعشعات و آزمون ارتباط همزمان تلفنی به عنوان ماموریت ثانویه این ماهواره در دستور کار قرار دارد.

همچنین زیرسیستم تعیین کنترل وضعیت و موقعیت با پایداری سه محوره و دقت نشانه روی سه درجه‌ای RMS در تمامی جهات را می‌توان از بخش‌های مهم این پروژه در نظر گرفت. این ماهواره به فناوری مانورهای مداری مجهز خواهد شد؛ بنابراین می‌تواند با استفاده از پیشران شیمیایی و سطح رانش یک نیوتن، خود را از ارتفاع 500 کیلومتری به ارتفاع 550 کیلومتری برساند.

مدت زمان اجرای قرارداد ساخت ماهواره ناهید-2 حدود 28 ماه در نظر گرفته شده البته مسئولان پزوهشگاه فضایی ایران امیدوارند روند توسعه و ساخت آن در زمان کوتاه‌‌تری به پایان برسد.

رئیس سازمان فضایی ایران: برای طراحی تاسواره‌ها در حال برنامه‌ریزی هستیم

تاسواره‌ها (CubeSat)، نوعی از ماهواره‌های کوچک و متشکل از واحدهای مکعب شکل در ابعاد 10×10×10 سانتی‌متر با وزنی در حدود 1300 گرم هستند. تاسواره‌ها را می‌توان در خشابی با قابلیت یکپارچه‌سازی با سامانه پرتابگر جانمایی کرد و به‌ آسانی در مدار قرار داد. امروزه شاهد گسترش به‌کارگیری تاسواره‌ها در برنامه‌های گوناگون فضایی در بخش دولتی و خصوصی هستیم و به نظر می‌رسد این فناوری بستری مناسب برای دستیابی کم‌هزینه‌تربه فضا شکوفایی دانش فضایی در دوران ما باشد. دکتر محسن بهرامی، معاون وزیر و رئیس سازمان فضایی ایران در پاسخ سوال خبرنگار جام‌جم درخصوص این که آیا سازمان فضایی ایران برای ساخت و طراحی تاسواره‌ها در ایران برنامه مشخصی دارد، می‌گوید: ما برنامه‌ای برای ساخت ماهواره مکعب ایرانی داریم که چند تیم دانشجویی در حال حاضر در حال رقابت برای طراحی و ساخت آنها با یکدیگر هستند و بزودی اخبار بیشتری از آنها را اعلام خواهیم کرد.

با توجه به این که بیشتر متخصصان ایرانی حوزه فضا که در موسسات خارجی مشغول به کار هستند از آمادگی و تمایل فراوان خود برای مشارکت در برنامه‌های فضایی کشور خبر داده‌اند، از رئیس سازمان فضایی ایران درخصوص تمایل و امکان همکاری سازمان فضایی ایران با متخصصان ایرانی خارج از کشور و سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به حوزه فضا پرسیدیم. دکتر بهرامی در پاسخ می‌گوید: ما در دولت استقبال می‌کنیم. این ارتباط وجود دارد و گاهی مذاکره می‌کنیم، هرچند رسانه‌ای نشده است. ما برای این کار طبق قواعد و منافع ملی کشور آماده‌ایم و امیدواریم در طرف مقابل نیز این آمادگی وجود داشته باشد.

ماهواره‌های ایرانی در یک نگاه

سینا-1، نخستین ماهواره و کاوشگر فضایی ایران بود. این ماهواره 6 آبان 84، سوار بر موشک ماهواره بر کاسموس-3ام روسی از پایگاه فضایی پلستسک در روسیه به فضا پرتاب شد و با موفقیت در مدار اختصاصی ایران قرار گرفت. حدود سه سال پس از پرتاب ماهواره سینا-1، ایران پس از شوروی سابق، آمریکا، فرانسه، ژاپن، چین، بریتانیا، هند و رژیم صهیونیستی، نهمین کشوری بود که توانست به‌طور مستقل موفق به پرتاب ماهواره شود.

ماهواره امید، نخستین ماهواره‌ای بود که تمام مراحل تولید و ساخت آن در خود ایران انجام شد و 15 بهمن 87 در مدار قرار گرفت.

ماهواره رصد، دومین ماهواره ایرانی بود که با موشک‌های حامل ایرانی به فضا فرستاده شد. بعلاوه این ماهواره نخستین ماهواره تصویربرداری ایران محسوب می‌شود که با نام کامل رصد-1 در 25 خرداد 90 به فضا پرتاب شد.

ماهواره نوید علم و صنعت که به اختصار ماهواره نوید نیز نامیده می‌شود، سومین ماهواره پرتاب‌شده ایرانی و نخستین ماهواره ساخت مرکز تحقیقات ماهواره‌ای دانشگاه علم و صنعت است که در 14 بهمن 88 رونمایی و دو سال بعد در 14 بهمن 90 با ماموریت تصویربرداری، سوار بر موشک ماهواره‌بر سفیر از پایگاه فضایی سمنان به فضا پرتاب شد.

پس از آن ماهواره فجر نیز به عنوان اولین ماهواره با ماموریت انتقال مداری کشور با کمک ماهواره‌بر سفیر-1، 13بهمن 93 به فضا پرتاب شد.

ماهواره طلوع که نخستین ماهواره سنجش از راه دور ایران است و در 14 بهمن 88 از آن رونمایی شد، بنا به اعلام دکتر منوچهر منطقی، رئیس مرکز ملی فضایی ایران قرار است تا پیش از پایان سال 95 در مدار زمین قرار گیرد. با این حال تا لحظه تنظیم این گزارش، خبری از پرتاب آن اعلام نشده است. ماموریت اصلی این ماهواره، تصویربرداری تک طیفی با تفکیک‌پذیری 50 متر، ذخیره و ارسال داده‌های تصویر به ایستگاه‌های زمینی است.

ماهواره‌های مصباح-1 و مصباح-2 نیز از طرح‌هایی است که باوجود ساخت و رسیدن به مراحل آخر برای پرتاب، در پیچ و خم‌های اداری و سیاسی گرفتار آمده‌اند و هنوز بخت قرارگیری در مدار زمین را پیدا نکرده‌اند.

ماهواره دوستی نیز که در رده میکروماهواره‌ها با وزن 50 کیلوگرم قرار دارد ساخته شده و گفته می‌شود قرار است تا پایان امسال در مدار زمین قرار گیرد.

در حال حاضر کار طراحی و ساخت ماهواره ناهید-1 نیز به پایان رسیده و پس از رونمایی از آن که چهارشنبه هفته گذشته انجام شد، بنا به اعلام وزیر ارتباطات در نوبت پرتاب قرار دارد.

کاظم کوکرم

دانش