پرشمارترین کتاب بعد از قرآن کریم

پدرش محمدرضا، کاسبی متدین بود. شیخ عباس تحصیلات خود را در قم و نجف گذراند. او به دعوت موسس و بنیانگذار حوزه علمیه قم حضرت آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی در سال 1300ه.ش برای تدریس در حوزه علمیه قم از مشهد به قم فرا خوانده شد.

«سفینه البحار» که کتاب حدیثی مشهور است و برخی بر این باورند که این اثر موجب ماندگاری و پویایی کتاب یکصد جلدی بحارالانوار علامه مجلسی بوده است، محصول همین سال‌هاست.

او بسیار پر مطالعه بود و گاهی روزانه تا 17 ساعت به مطالعه می‌پرداخت. کتاب «منتهی الآمال» که یک دوره تاریخ تحلیلی و مستند اسلام است از دیگر آثار وی است. اما کتاب «مفاتیح‌الجنان» پرآوازه‌ترین و مشهورترین اثر شیخ عباس قمی است، اثری که در کنار قرآن کریم، نهج‌البلاغه و دیوان حافظ در خانه اکثر ایرانیان است و بعد از قرآن کریم پرتیراژترین کتاب چاپ شده در ایران محسوب می‌شود.

مفاتیح‌الجنان کامل‌ترین و جامع‌ترین کتاب در باب ادعیه، زیارات، آداب، سنن و مناجات‌هاست.

وی علاوه بر آن‌که مولف، نویسنده، محقق و فقیهی صاحب‌نظر بود، عارف و زاهدی گریزان از شهرت و ثروت بود. او دارای 63 تالیف و اثر است.

شیخ عباس قمی روز 22 ذی‌الحجه سال 1359 ه.ق در 65 سالگی دعوت حق را لبیک گفت. آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی از مراجع بزرگ نجف بر پیکر مطهرش نماز خواند و بعد از تشییع باشکوه توسط مردم در صحن مطهر حضرت‌علی(ع) کنار استادش محدث نوری به خاک سپرده شد.

من خودم با کتاب مفاتیح‌الجنان از سنین کودکی آشنا و مانوس شدم. به یاد دارم زنده‌یاد پدرم که مردی متدین و اهل مطالعه بود و زمانی که من و برادران و خواهرانم کوچک بودیم، کتاب مفاتیح را به دست ما می‌داد و اکثر ادعیه‌ای را که حفظ بود می‌خواند و به ما یاد می‌داد که با در دست گرفتن مفاتیح با او همخوانی کنیم. این تجربه ارزشمند را بخصوص در ماه مبارک رمضان و دعای افتتاح و دعای سحر چه زیبا زمزمه می‌کرد و ما در عالم کودکی چه سر به هوا بودیم و به بهانه‌های مختلف تلاش می‌کردیم که از زیر دعا خواندن در برویم و پدر با چه صبر و متانت و مزاح‌های دوست‌داشتنی زیبایی تلاوت ادعیه را به ما می‌چشاند.

با خود فکر می‌کنم که اثری از یک نویسنده چگونه می‌تواند این همه ماندگاری در نسل‌های مختلف داشته باشد. اخلاص شیخ عباس قمی و در کنارش خلأ مجموعه‌ای از ادعیه که جنبه دایره‌المعارف داشته باشد، این زمان‌شناسی شیخ عباس قمی بود که این خلأ را بموقع شناخت و از آن زمان تاکنون اثری جایگزین آن نشده است. روحش شاد و با مولای متقیان علی(ع) محشور باد!

دکتر علی دارابی - استاد دانشگاه