کنترل مسیر پرواز با ساختار دم هواپیما

این بار همه هواپیماهایی که هر روز از بالای سرتان رد می‌شوند را نگاه کنید. هواپیماهای شرکت‌های بزرگ مسافربری، هواپیماهای کوچک آموزشی و حتی هواپیماهای نظامی، همگی شباهت‌های مشترکی در ساختار دم دارند. یک سکان افقی و یک سکان عمودی، اصلی‌ترین ساختاری است که تمام هواپیماها را به یکدیگر شبیه می‌کند. البته بجز قابلیت پرواز که باز هم در همه آنها یکسان است!

شاید نخستین تجربه پروازی من برگردد به سال‌های دوری که دوران ابتدایی را پشت سر می‌گذاشتم. وقتی همراه خانواده سوار خودروی پدر می‌شدم و مثل همه بچه‌ها از نشستن کنار پنجره و دیدن مناظر لذت می‌بردم، شیشه خودرو را پایین می‌دادم و با بردن دستم به بیرون یکی از متداول‌ترین شیطنت‌های کودکی را لمس می‌کردم.

در سرعت نسبتا زیاد خودرو، وقتی دستم را هم راستای افق بیرون می‌بردم، جریان مولکول‌های هوایی که از زیر و روی دستم عبور می‌کردند را احساس می‌کردم. فقط کافی بود کاپیتان اراده کرده و با ایجاد یک زاویه کوچک با صفحه کف دست و افق، هواپیمای دستی خود را به پرواز در آورد. جریان هوای سریع با برخورد به داخل کف دست و تولید نیرویی رو به بالا، باعث به عقب رانده شدن دست و در نهایت به وجود آمدن حس زیبای پرواز در دست من می‌شد. نیرویی که شاید بخش کوچکی از نیروی برا یا بالا برنده هواپیما را تشکیل می‌دهد.

سکان افقی هواپیماها تقریبا چنین ساختاری دارند. سرعت در نتیجه افزایش قدرت موتورها و دویدن هواپیما روی باند افزایش می‌یابد و کافی است خلبان در سرعتی مشخص، با به عقب کشیدن اهرم کنترل، سکان فلزی انتهای هواپیما را به سمت بالا منحرف کند. مانند قرار دادن دست در مقابل جریان هوا، مولکول‌های هوا به آن برخورد کرده و با فشردن انتهای هواپیما به پایین، باعث افزایش زاویه نوک هواپیما نسبت به افق شده و از این به بعد بال‌های هواپیماست که یک غول‌آهنی چند تنی را روی هوا نگه می‌دارد.

سکان عمودی که توسط پدال‌های زیر پای خلبانان کنترل می‌شود نیز همین ویژگی را دارد. بدین صورت که با فشردن پدال سمت راست، سکان عمودی به سمت راست منحرف شده و در نتیجه برخورد جریان هوا به آن، دم هواپیما به سمت چپ و نوک آن به سمت راست خواهد رفت.

این انحراف اگر در هماهنگی با بالچه‌های روی بال هواپیما باشد، در نهایت موجب گردش هواپیما به جهت‌های مورد نظر می‌شود.

اگر بال‌های هواپیما را بخش اصلی در به پرواز درآمدن هواپیما بدانیم، تجهیزات کنترلی دم هواپیما هدایت‌کننده آن در یک مسیر مشخص خواهد بود که هر نقصی در این بخش می‌تواند موجب کنترل بسیار دشوار یک هواپیما شود.

خلبان محمدتقی امیرسام

جام‌جم