ناگفته‌های توقف صادرات گـاز ترکمنستان

بلافاصله پس از این اقدام، مسئولان شرکت ملی گاز ایران با انتشار بیانیه‌ای ضمن درخواست از مشترکان برای صرفه‌جویی در مصرف، توضیحاتی را نسبت به چرایی این رفتار ترکمن‌ها دادند.

باج‌خواهی 2 میلیارد دلاری ترکمنستان در فصل سرد

برای بررسی این موضوع به 14 روز قبل از تاریخ قطع گاز صادراتی ترکمنستان به ایران بازمی‌گردیم.

29 آذرماه، یک مقام مسئول در وزارت نفت گفته بود: ترکمن‌ها به دنبال دو میلیارد دلار اضافه پرداخت هستند.

وی تصریح کرد: ترکمنستان قصد دارد با قطع گاز صادراتی خود، ایران را برای پرداخت دو میلیارد دلار بابت مابه‌التفاوت افزایش قیمت گاز وارداتی از این کشور تحت فشار قرار دهد.

وی با بیان این که موضوع ادعای ترکمن‌ها مربوط به افزایش چند برابری قیمت گاز وارداتی در دولت قبل است، افزود: این موضوع فاقد مبنای قراردادی است و طرف ترکمن باید این موضوع را در دادگاه پیگیری کند نه این که با گروکشی و در فصل زمستان تلاش کند حرف زور بزند.

این موضوع واکنش‌های مختلفی را در محافل سیاسی و اقتصادی داشت به طوری که با این شرایط که این منبع آگاه اظهار کرده بود هیچ ایرانی‌ای راضی به باج دادن به ترکمن‌ها برای دریافت گاز نبوده و نیست. با این حال حمیدرضا عراقی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران برای مذاکره با ترکمن‌ها به عشق‌آباد رفت تا از طریق مذاکره، این موضوع را حل و فصل کند.

در طول سفر دوروزه حمید عراقی به ترکمنستان، خبرهای ضد و نقیض در خصوص بدهی ایران به ترکمنستان در رسانه‌های داخلی منتشر می‌شد تا جایی که برخی اعلام کردند به احتمال زیاد مذاکرات شکست خواهد خورد و مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران دست‌خالی از عشق‌آباد باز خواهد گشت.

اما یکباره شامگاه جمعه 10 دی‌ در رسانه‌های داخلی اعلام شد ایران با ترکمنستان در خصوص ادامه واردات گاز به توافق رسیده و تفاهم‌نامه صادرات گاز تا پنج سال آینده نیز امضا شده است.

حتی برخی رسانه‌های داخلی روز شنبه با تیترهای مختلفی مانند «برجام گازی زنگنه»، «مذاکرات گازی جواب داد؛ ترکمنستان کوتاه آمد» به استقبال مدیرعامل شرکت ملی گاز رفتند.

اما کمتر از 24 ساعت بعد از این گفت‌وگوها، ترکمن گاز یکباره گاز خود را به سوی ایران قطع کرد و به تعطیلات کریسمس رفت.

ترکمنستان: ایران پول گازبها را نداد، گاز را قطع کردیم

مسئولان صنعت نفت مدعی هستند ترکمنستان به دلیل درخواست اضافه گازبها اقدام به قطع گاز کرده است، اما در طرف مقابل ترکمن‌ها می‌گویند آنچه موجب قطع گاز شده است نپرداختن گاز‌بها از سوی ایران است.

در همین ارتباط یک دیپلمات ترکمنستانی در گفت‌وگو با رسانه رسمی این کشور که در داخل کشور نیز ترجمه شده است، اعلام کرد ترکمنستان به دنبال سیاسی کردن موضوع نیست، بلکه موضوع قطع گاز صادراتی موضوعی کاملاً اقتصادی است.

وی ادامه داد: در قرارداد هم آمده است ایران ملزم به پرداخت گاز‌بها ست و در قراردادهای اقتصادی خرید و فروش تا وقتی پول داده نشود کالا دریافت نخواهید کرد.

عربستان و ترکیه، علت قطع گاز ترکمنستان به ایران

سرگئی کوژمیاکین، تحلیلگر روسی نشریه پراودا در یادداشتی که بتازگی در این روزنامه نوشته، معتقد است عشق‌آباد در اول ژانویه سال جدید میلادی با قطع انتقال گاز به ایران به ایجاد تشنج روابط با تهران اقدام کرد.

مقامات ترکمنی این تصمیم خود را به بدهکاری طرف ایرانی مرتبط دانستند، ولی چنین حرکتی به طور عجیب و غریب با تشدید فعالیت‌های ترکیه، اتحادیه اروپا و عربستان سعودی در ترکمنستان همزمان است.

کلید درک چرایی اقدامات اخیر عشق‌آباد را می‌توان در وابسته شدن ترکمنستان به تعدادی از کشورها پیدا کرد. پس از سفر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در ماه دسامبر سال 2015 به عشق‌آباد، روابط بین دو کشور به طور قابل توجهی فعال شد.

آنکارا از لابیگرهای اصلی دهلیز گازی جنوب (سیستم خطوط لوله از ترکمنستان و آذربایجان توسط قلمرو ترکیه به اروپا) است. مقامات اتحادیه اروپا نیز از این ایده حمایت می‌کنند که این موضوع در کنفرانس بین‌المللی نفت و گاز که دسامبر سال گذشته میلادی در عشق‌آباد برگزار شد، مورد تاکید قرار گرفت. در این کنفرانس لوبومیر فریبورت، نماینده اتحادیه اروپا از آمادگی بروکسل برای مذاکره با ترکمنستان در چارچوب نشست ویژه خبر داد. علاوه بر آن قرار است در ماه‌های آینده دیدار سه‌جانبه روسای جمهور ترکیه، آذربایجان و ترکمنستان صورت گیرد.

شکی نیست موضوع اصلی این نشست‌ها، صادرات گاز و همچنین برچیدن موانع از سر راه اجرای طرح‌های مشترک است. البته مانع اصلی موضع ایران دانسته می‌شود، زیرا تهران در شرایط نبود اجماع بر سر وضعیت حقوقی دریای خزر، مخالف احداث خط لوله از ترکمنستان از طریق بستر این دریاست.

جلسه بعدی گروه کاری برای تهیه کنوانسیون مربوط در پایان ماه ژانویه در عشق‌آباد در نظر گرفته شده است. ممکن است این حرکت معنی‌دار ترکمنستان با این رویداد آتی ارتباط داشته و به عنوان ابزار تکمیلی برای اعمال فشار بالای ایران شناخته شود.

یکی دیگر از طرف‌های علاقه‌مند نسبت به اختلاف میان ترکمنستان با ایران می‌تواند عربستان سعودی باشد. ریاض به دنبال محدود کردن موقعیت ایران در بازار نفت و گاز بوده و به این دلیل از طرح خط لوله گاز تاپی پشتیبانی می‌کند.

بانک توسعه اسلامی که در عربستان سعودی مستقر است، سپتامبر سال گذشته آمادگی خود را برای تامین مالی این طرح اعلام کرد و در نهایت در ماه دسامبر 2016 شرکت آلمانی زیمنس با اختصاص 5/2میلیارد دلار از مشارکت خود در ساخت تاپی خبر داد.

هم ریاض و هم برلین می‌توانند قطع همکاری‌های عشق‌آباد با تهران را به عنوان پیش‌شرط اجرای تعهدات خود مطرح کنند. بدیهی است مقامات ترکمنستان امیدوارند از این طریق بتوانند موقعیت مالی کشور را که به مشکل برخورده است، بهبود بخشند؛ اما به نظر می‌رسد عشق‌آباد آماده است به اصطلاح گنجشکی را که در دست دارد، رها کند و به امید بازی بنشیند که در دسترس نیست. این موضوع برای این کشور خطر تبدیل شدن به ابزار در بازی بزرگ را به همراه خواهد داشت.

آیا ایران پول گاز ترکمنستان را نمی‌داد؟

اگر اطلاعیه شرکت ملی گاز در خصوص علت قطع گاز وارداتی از ترکمنستان را مرور کنیم در بخشی از این اطلاعیه آمده است رفتارهایی مغایر با اصول قرارداد از شرکت ترکمنی سر زده که مهم‌ترین آن قطع جریان گاز در اوج سرمای سال 86 بود که متأسفانه منجر به پذیرش خواست نامعقول شرکت ترکمن گاز و افزایش 9 برابری قیمت گاز شد. در سه سال اخیر و با تلاش‌های صورت گرفته خوشبختانه مبالغ مربوط به خرید گاز به طور کامل به شرکت ترکمن پرداخت شد و مذاکرات برای چگونگی بازپرداخت بدهی‌های گذشته با حفظ ادعاهای ایران مبنی بر خسارت کمی و کیفی نیز آغاز شد.

براین اساس، اول آن که علت توقف صادرات گاز ترکمنستان به گردن مسئولان سابق شرکت ملی گاز ایران افتاد که درخواست نامعقول ترکمن گاز را در خصوص افزایش 9 برابری قیمت گاز صادراتی پذیرفتند. دوم نیز پول درخواستی شرکت ملی گاز در سه سال گذشته نیز پرداخت شده است.

با این شرایط، اما وزیر محترم نفت در سال 93 به وجود مشکلات در پرداخت گازبها به ترکمنستان تاکید کرده بود. به این معنا که بخشی از پول گاز وارداتی از ترکمنستان از طریق صدور کالا و خدمات در حال انجام است.

از طرف دیگر یک منبع آگاه که در زمان وزارت غلامحسین نوذری در شرکت ملی گاز ایران مشغول به کار بود، اعلام کرده سال 86 وزارت نفت با مدیریت نوذری به عنوان وزیر وقت نفت و کسایی‌زاده به عنوان مدیرعامل شرکت ملی گاز، به علت افزایش قیمت جهانی گاز و بالا بردن قیمت گاز توسط روسیه در آن زمان و همچنین در اوج سرما، افزایش قیمت گاز وارداتی را تنها برای حداکثر یک دوره شش ماهه پذیرفتند که پول گازبها نیز در آن دوران کاملاً پرداخت شد.

اما موضوع تنها به اینجا ختم نمی‌شود، بلکه باوجود ادعاهایی که در‌خصوص پرداخت گازبها به ترکمنستان از سوی شرکت ملی گاز ایران در سه سال گذشته مطرح شده، نکته مهم این است، ظاهراً شرکت ملی گاز ایران به دلیل تحریم‌های بانکی نتوانسته است حدود هشت ماه پول گاز دریافتی از ترکمنستان را بپردازد و به همین دلیل واردات گاز از این کشور در ماه‌های اخیر از 20 میلیون مترمکعب در روز به حدود 5/2 میلیون مترمکعب رسیده است.

محمدحسین سیف‌اللهی