بحران چندوجهی ریزگردها

عوامل زیادی در ایجاد‌ ریزگردها نقش دارند؛ تغییر اقلیم و خشکسالی از عواملی است که برخی تصمیم‌های اشتباه مدیران نیز به آن دامن می‌زند و سبب می‌شود شرایط آن بحرانی‌تر شود.

برای نمونه، می‌توان به نبود ارزیابی زیست‌محیطی برای برخی پروژه‌های عمرانی اشاره کرد، چنین بی‌توجهی‌هایی باعث می‌شود، کانون‌های بحرانی ریزگرد شکل بگیرند.

بحران ریزگرد‌ها در استانی مانند خوزستان جدی است، زیرا شهروندان آن در تمام فصل‌ها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند‌. برای مدیریت این مساله در شش منطقه هندیجان، امیدیه، شوش، باوی، دشت آزادگان و اهواز طرح‌هایی در دست اجراست.

خشک شدن قسمت‌هایی از تالاب هور‌العظیم نیز به محلی برای ایجاد ریزگردها بدل شده است. حل این معضل فقط با تامین آب شدنی است‌ والبته باید به خشک شدن بستر آبگیرها و هورهای فصلی نیز اشاره کرد‌.

برای مهار و کنترل ریزگردها با توجه به شرایط، باید از روش‌های مختلفی استفاده کرد و این مساله را محدود به نهالکاری نکرد، زیرا در مناطقی مانند تالاب‌های خشک شده، شرایط خاک به گونه‌ای است که نمی‌توان در آنها به کشت گیاه پرداخت‌.

این در حالی است که بسیاری تصور می‌کنند، مقابله با پدیده ریزگردها فقط با کاشت نهال امکانپذیر است‌‌.

سدسازی و ریزگرد

مسائل مختلفی در بحرانی شدن ریزگردها نقش دارند.‌ در استان خوزستان می‌توان به سدسازی بی‌رویه اشاره کرد. برای نمونه، ساکنان منطقه هندیجان برای صدها سال از رودخانه زهره بهره می‌بردند، اما وقتی سه سد روی رودخانه زهره ایجاد شد، حدود 50 هزار هکتار از اراضی منطقه خشک و به کانون ریزگردها بدل شدند‌.

پس از این‌که بی‌توجهی‌ها سبب شد آب کافی به منطقه نرسد، اراضی سیلابی که همیشه در آنها آب وجود داشت، خشک شدند و اکنون چیزی جز خاک‌های پفکی برجا نمانده است؛ خاک‌هایی که بر اثر وزش باد به مشکل بزرگی برای ساکنان منطقه تبدیل می‌شود‌.

در کنار سدسازی بی‌رویه، باید از ساخت‌و‌ساز نامناسب نیز به عنوان دلیلی برای ایجاد ریزگردها یاد کرد، زیرا ساخت جاده و بنا در مسیر آب، سبب مسدود شدن مسیل‌های طبیعی و خشک شدن قسمتی از اراضی استان و تبدیل آنها به کانون ریزگرد‌ها شده است.

به همین دلیل باید تاکید کرد، اگر برای طرح‌های عمرانی اجرا شده ارزیابی زیست‌محیطی تهیه می‌کردند، این روزها گرفتار چنین مسائلی نمی‌شدیم، چراکه بخش قابل توجهی از کانون‌های بحرانی گرد و غبار، دلیلی جز اجرای طرح‌های فاقد ارزیابی زیست‌محیطی ندارد.

لازم به یادآوری است، 83 درصد مساحت کشور را منابع طبیعی پوشش می‌دهد، اما برخلاف این گستردگی جایگاه مناسبی ندارد و باید بیش از این به آن توجه کرد‌، چراکه منابع طبیعی به عموم مردم تعلق دارد و باید نسبت به تخریب آن حساسیت ویژه به خرج داد‌‌.

افزون براین باید توجه داشت، حفظ منابع طبیعی بدون همکاری دیگر دستگاه‌ها شدنی نیست و حل و مدیریت مسائلی مانند ریزگردها نیاز به کار بین بخشی دارد‌.

شهریار بذرکار

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان