جایی برای کشف دوباره علم

ششمین همایش موزه ملی علوم و فناوری 14 تا 16 دی‌ 1394 با حضور چهره‌های علمی و فرهنگی داخلی و بین‌المللی در موزه‌های ملی و ارتباطات برگزار شد. هدف از برگزاری این همایش، بهبود و توسعه کارکردهای موزه‌های علم برای آموزش موثر مفاهیم علمی و دستاوردهای فناوری، گسترش زمینه همکاری کارشناسان و متخصصان موزه‌ها و مروجان علم و دستیابی به شیوه‌های بازنمایی جذاب و تعاملی مفاهیم علمی و فناوری بر پایه مفاهیم بومی و نوین بوده است.

موزه‌های علم، راهی برای آموزش ماندگار

دکتر سیف‌الله جلیلی، رئیس موزه ملی علوم و فناوری درباره ششمین همایش علم و عامه به جام‌جم می‌گوید: امسال شعار همایش علم و عامه شیوه‌های یادگیری مفاهیم علم در موزه‌هاست. در واقع هدف ما این است به مردم بگوییم چگونه موزه‌های علوم و فناوری می‌توانند به فرآیند آموزش کمک کنند. این آموزش تمام سطوح از پیش دبستان تا دانشگاه را دربر می‌گیرد. در قرن بیست و یکم، بسیاری موزه‌های علوم را جزو جدانشدنی آموزش رسمی هر کشور می‌دانند که باید در کنار مدارس و دانشگاه‌ها وجود داشته باشند. در موزه‌های علوم چون تعامل وجود دارد، یادگیری مفاهیم هم ساده‌تر و ماندگار است.

وی می‌افزاید: ویژگی موزه‌های علوم و فناوری این است که برنامه‌های آنها ثابت نیست و هر ماه با ماه قبل تفاوت دارد. این تفاوت می‌تواند اضافه‌شدن اثری جدید، یک گالری جدید یا جابه‌جایی اشیا باشد. ما در موزه علوم و فناوری برنامه‌های متنوعی با موضوعات فیزیک، شیمی، ریاضی و ... داریم و هر سه ماه یک‌بار اشیای انبار را با اشیایی که به نمایش گذاشته شده جابه‌جا می‌کنیم.

تعامل سازنده موزه‌داران و دانشمندان

موزه علوم و فناوری از نهادهایی است که ارتباط با علم را در جامعه میسر کرده، افراد جامعه را از علم و دستاوردهای علمی با خبر می‌سازد و آنها را با ماهیت علم و تفکر علمی آشنا می‌کند. دکتر فاطمه احمدی، دبیر علمی همایش علم و عامه و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی و فعال در زمینه آموزش علوم، درباره نقش برگزاری این همایش در ترویج علم به جام‌جم می‌گوید: ترویج علم یکی از مسئولیت‌های موزه علوم و فناوری است که باید به شیوه تخصصی اجرا شود و یکی از اهداف این همایش چگونگی ساختارمند شدن ترویج علم است. این همایش در نظر دارد بستری ایجاد کند که همه مروجان علم و متخصصان ترویج علم با یکدیگر گفتمان داشته باشند و تجربه‌های حرفه‌ای خودشان را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. اهداف همایش که بر اساس نیازهای موزه تعریف می‌شود، کمیته تخصصی محورهای همایش را تدوین می‌کند. متخصصان سراسر کشور در حوزه آموزش و ترویج علم نیز از طریق این همایش و مقالاتی که ارسال می‌کنند شناسایی می‌شوند. ما باید بدانیم نیاز افراد جامعه و نگاهشان به علم چیست، این آگاهی بر چگونگی تدوین فرآیند بازنمایی مفاهیم علمی در موزه‌ها از ایده‌پردازی تا نمایش تاثیر بسزایی دارد. در این خصوص، موزه ملی علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران هر سال اقدام به برگزاری همایشی تخصصی می‌کند. امسال اهداف و برنامه‌های همایش ملی موزه علوم و فناوری با توجه به کارکرد آموزشی موزه‌ها و شعار جهانی ایکوم در سال 2016 با محوریت یادگیری مفاهیم علمی در موزه‌ها تدوین شده است.

دکتر احمدی ادامه می‌دهد: نشست‌های تخصصی کمک می‌کند متخصصان تجربه خود را به اشتراک بگذارند. در نتیجه، این فرآیند ساختار استانداردی پیدا می‌کند که موزه علوم و فناوری و هر مرکز ترویج علم بتواند آن را الگوبرداری و اجرا کند. در همایش امسال جلسات کمیته علمی متشکل از دانشمندان و موزه‌داران حوزه‌های علمی بود و ما سعی در پیدا کردن ادبیات مشترک و ایجاد تعامل داشتیم. امسال همایش بیشتر رویکرد ملی خودش را پیدا کرد و از کشورهای مختلف بخصوص افغانستان و تاجیکستان که کشورهای فارسی‌زبان هستند دعوت کردیم. هدف این است که در آینده هم این همایش را در سطح بین‌المللی اجرا کنیم.

لزوم فعالیت‌های جانبی موزه‌های علم

دکتر مانوی ست، استاد دپارتمان موزه‌شناسی موسسه موزه ملی هند، درباره نقش موزه‌های علمی در یک جامعه به جام‌جم می‌گوید: هدف از ایجاد موزه‌ها برای ارتباط برقرار کردن بین مردم و پیشرفت‌های علمی است که اتفاق می‌افتد. مردم باید به موزه‌ها بیایند و به تبادل ایده‌ها بپردازند، دانش را دریافت کنند، به اشتراک بگذارند و در یادگیری مفاهیم علمی با یکدیگر مشارکت کنند.

موزه‌ها به برنامه‌های منظم و به روز نیاز دارند. نمایشگاه‌های موقتی در موضوعات مختلف، گالری‌ها و فعالیت‌های آموزشی که الهام‌بخش باشد و مردم را به بازدید چند باره از موزه‌ها علاقه‌مند کند. مردم همیشه به انگیزه و دیدن یک کار جدید برای سر زدن به موزه‌ها نیاز دارند. از طرف دیگر افراد فقط نباید به موزه‌ها بیایند؛ موزه‌ها هم باید به میان مردم بروند. موزه‌ها می‌توانند در قالب نمایشگاه‌های مرتبط با کار موزه، کارگاه‌های آموزشی و ... میان جامعه بروند و فضای تعاملی ایجاد کنند. موزه‌های ایران پتانسیل زیادی دارند و ایران تاریخ و فرهنگ غنی با فضای کار بسیاری دارد.

فرصتی برای کاوش در گذشته و حال علم

میکو مارکوس میلیکوسکی، مدیر ایده‌پردازی مرکز علم هروکا فنلاند، وجود ایده‌های نو و به‌روزرسانی موزه‌ها را موضوعی مهم و ارزشمند عنوان می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: من فکر می‌کنم باید ارتباط فردی بین بازدیدکنندگان و راهنمایان موزه‌ها برقرار شود. کسانی که در موزه‌ها کار می‌کنند باید علاقه بازدیدکننده و دلیلی که به موزه آمده را بفهمند و با او راجع به آن بحث کنند. افراد با علاقه‌ها و دلایل مختلفی وارد یک موزه می‌شوند.

وی ادامه می‌دهد : برای مثال خانواده‌هایی که به خاطر فرزندشان به موزه می‌آیند، باید راهنما به آنها بگوید که این کار چقدر ارزشمند است و این قطعا به آینده فرزندشان کمک می‌کند. این برخورد هم به خانواده‌ها انگیزه می‌دهد که باز هم فرزند خود را به چنین مراکزی ببرند و هم خود آنها علاقه‌مند به دیدن موزه می‌شوند. همچنین برای افرادی که علاقه‌مند به کاوش و دانستن بیشتر هستند، اشیای داخل ویترین‌ها و پشت شیشه‌ها کافی نیست و می‌خواهند خودشان مطالعه و تجربه کنند. به همین دلیل وجود نمایشگاه‌های تعاملی بسیار کارآمد است. آنها دوست دارند خودشان کشف کنند.

مارکوس درباره ویژگی‌های یک موزه یا مرکز علم تعاملی می‌گوید: موزه‌های علم بر پایه ابزار و وسایل هستند، اما مراکز علم بیشتر درباره پدیده‌ها صحبت می‌کند. بسیاری از آنها مدل وسایل را می‌سازند تا افراد بتوانند با آنها تعامل داشته باشند و با محتوای علم آشنا شوند. علم فقط شناخت اشیای قدیمی نیست، علم یافتن پاسخ پرسش‌ها و کشف کردن است.

وی می‌افزاید: موزه‌ها یا مراکز علم می‌توانند نقش مهمی در جوامع ایفا کنند. اگر یک موزه یا مرکز علم برای ایجاد ارتباط فردی سعی نکند، فراموش می‌شود. هنگامی که یک مرکز یا موزه علم پلی بسازد تا مخاطب را به سمت خود آورد و فضای تجربه معناداری برای بازدیدکننده ایجاد کند، می‌تواند اثرگذار و بخش مهمی از آموزش باشد. در این حالت خانواده‌ها، معلم‌ها و مربی‌ها علاقه‌مند می‌شوند به موزه‌ها بروند تا موضوعی را که سر کلاس یا فضایی دیگر نتوانسته‌اند کامل انتقال دهند، در محیط مناسب به دانش‌آموزان آموزش دهند.

مارکوس درباره تجربه بازدید از موزه‌های ایران اضافه می‌کند: من موزه‌های کلاسیک باستان‌شناسی را در ایران بازدید کردم و اشیای بسیار جالبی دیدم. اما موزه علوم و فناوری از این جهت قابل توجه بود که فضای تعاملی خوبی دارد. برای مثال مدل‌های جالبی از ساعت‌ها و تقویم‌ها ساخته شده است. ساعتی که با آب کار می‌کند و نشان می‌دهد مهندسان چگونه ساز و کار گذر زمان را روی این ساعت سوار کرده‌اند. همچنین بازی‌های تعاملی خوبی در این فضا وجود دارد و به نظرم این موزه پتانسیل خوبی برای آموزش مفاهیم علمی دارد.

سپیده شعرباف