جایگاه ایران در اسناد بالادستی روسیه

تا پیش از این در دکترین‌ها و سیاست‌های دفاعی روسیه، ایران جایگاه مناسبی نداشت. در اسناد پایه روسیه و در سندهای مثل دکترین امنیت ملی و دکترین امنیت دفاعی و سیاست خارجی، در چند سال گذشته چندان به ایران پرداخته نشده بود. در این اسناد از ابتدای به توضیح دیدگاه‌های روسیه پیرامون موضوعات مهم سیاسی و امنیتی می‌پردازند. اولویت اول روسیه در این اسناد، جمهوری‌های پیرامونی یا همان جمهوری‌های شوروی سابق و پس از آن نحوه تعامل و رابطه با آمریکا و چین و... آنچه که در گذشته پیرامون ایران در این اسناد دیده می‌شد، عمدتا بحث هسته‌ای و چگونگی خلع سلاح هسته‌ای و نظارت بر آن بود و غیر از این چیزی در رابطه با دیدگاه روسیه درباره نحوه رابطه با ایران و گسترش و توسعه آن مطرح نبود.

در دکترین سیاست خارجی، رویکردها و نحوه اتخاذ سیاست‌های مناسب در مناطقی مهم که از نظر روسیه در اولویت هستند مورد بحث قرار می‌گیرد. نکته قابل تامل این‌که در این گونه موارد روسیه اساسا تا قبل از انتشار دکترین جدید دفاعی وارد موضوع ایران نشده بود. حال ممکن بود این مساله دلایل مختلفی ‌داشت. شاید ایران تا پیش از این از اهمیت بالایی در سیاست خارجی روسیه برخوردار نبود. به نظر من آن اهمیتی که روسیه در سیاست خارجی ایران دارد، ایران در سیاست خارجی روسیه از اهمیت بالایی برخوردار نبود یا سعی می‌کرد آن را نشان ندهد. در دو‌سه سال اخیر است که روسیه به صورت جدی با ایران وارد تعامل جدی شده است. حجم روابط ما با روسیه در سال‌های اخیر با وجود همه ظرفیت‌های موجود در دو کشور بیشتر از دو میلیارد دلار نبوده و قرار است که این حجم از مناسبات در 2018 به چهار میلیارد دلار و در ده سال آینده به 40 میلیارد دلار برسد. در بحث تحریم‌ها در ابتدای با روسیه با ایران زوایه داشت، اما بعد از تحریم روسیه و بعد از چالش این کشور با غرب پیرامون مساله اوکراین و کریمه و همچنین بحث سوریه به صورت جدی با ایران وارد تعامل شد. این نوع تعاملات، روابط ایران و روسیه را عمدتا مبتنی بر جنبه‌های نظامی و سیاسی بود و الان زمینه‌های در حال شکل‌گیری است تا نوع مناسبات این دو کشور از جنبه نظامی به جنبه‌های اقتصادی نیز سرایت پیدا کند. در گذشته اساسا گسترش روابط با ایران در روسیه مورد استقبال واقع نمی‌شد، اما در سند جدید که بحث روابط با ایران مطرح شده نشان می‌دهد که این سند با اسناد بالادستی و دکترین‌های سیاست دفاعی که تا پیش از این منتشر می‌شد، تفاوت دارد و نشان‌دهنده این است که حداقل روسیه در اسناد بالادستی خود به صراحت اعلام کرده که باید با جمهوری اسلامی ایران روابط نزدیکی را برقرار کرد. در کنار این مساله باید به نوع روابط روسیه و آمریکا در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ هم توجه داشت. به گفته ترامپ، روابط این دو کشور در دوره ریاست جمهوری او بهبود پیدا خواهد کرد. برخی معتقدند که نزدیکی روسیه به آمریکا به ضرر ایران خواهد بود یا برعکس اگر روسیه از آمریکا دور بشود ایران از این قضیه منتفع می‌شود. به نظر نمی‌رسد که این تحلیل درست باشد. نفع و ضرر ایران به منافع کشورمان مربوط می‌شود همچنان که در مورد روسیه هم چنین است.

اگر منافع روسیه اقتضا کند چه رابطه با آمریکا بد باشد یا خوب باشد با ایران رابطه خوبی خواهد داشت اما در نقطه مقابل اگر منافع روسیه اقتضا نکند حتی اگر با آمریکا رابطه بدی هم داشته باشد باز رابطه مناسبی را با ایران برقرار نخواهد کرد. اساسا روسیه کشوری عملگراست و بویژه این‌که پوتین هم ریاست جمهوری این کشور را به عهده دارد به لحاظ شخصیتی انسانی عملگراست. چنین شخصی در نحوه و نوع برقراری مناسبات با دیگر دولت‌ها به نفع و ضرر کشورش توجه خواهد داشت.

حسن بهشتی‌پور / تحلیلگر مسائل بین‌الملل