وقت ملاقات با فیزیکدانان

انتخاب رشته فیزیک برای یک دانش‌آموز دبیرستانی به عنوان رشته تحصیلی مقطع کارشناسی احتمالا انتخاب ساده‌ای نخواهد بود. تحصیل در فیزیک و بخصوص فیزیک محض رشته‌ای است که نیاز به صبر و حوصله فراوان دارد و معمولا برای نتیجه گرفتن باید تا مقاطع بالاتر این رشته را دنبال کرد. شاید علاقه به شاخه‌های دیگر علوم مرتبط با فیزیک از دلایل ورود به علم شناخت قوانین طبیعت باشد. با چنین علاقه‌ای بود که تحصیل در رشته فیزیک را آغاز کردم. اما دنیای قوانین فیزیک در دانشگاه روی دیگری هم دارد و آن غرق شدن میان معادلات و اعداد و ارقام پیچیده و گاهی گنگ است که همراه شدن با این جریان فقط علاقه فراوان و پایداری می‌طلبد.

کد خبر: ۹۷۶۳۳۰

اکنون با گذشت سال‌ها از فارغ‌التحصیلی در این رشته هنوز بسیاری از مسائل زندگی روزمره را با دید دنیای فیزیک دنبال می‌کنم و کاری را دنبال می‌کنم که پیش‌نیاز آن نگاه علمی و پایه‌ای به مفاهیم دانش است. اما هنوز نمی‌توان کسی را قانع کرد که مطالعه در حوزه علوم پایه و بخصوص فیزیک چگونه تاثیر مستقیم روی زندگی ما خواهد داشت. با این وجود شکی نیست که این رشته در توسعه حوزه‌های مختلف علوم و فناوری نقش تاثیرگذاری دارد و هنگامی که نقش آن به طور مستقیم دیده شود، می‌تواند تاثیرگذارتر هم باشد.

این روزها برنامه‌های متنوعی برای ترویج علم، توضیح علم به زبان ساده و آشنایی عموم مردم با علوم مختلف در سراسر کشور برگزار می‌شود. یک روز در سال نیز درهای دانشگاه‌ها به روی دانش‌آموزان باز است و این فرصت را به دانش‌آموزان می‌دهد تا با فعالیت محققان و دانشجویان از نزدیک آشنا شوند. 18 آذر امسال «روز درهای باز دانشگاه برای معرفی فیزیک» است و دانش‌آموزان ضمن آشنایی با آزمایش‌های ساده و جذاب، کمی به فضای این رشته نزدیک می‌شوند. با این حال چیستی رشته‌های علوم پایه و از جمله فیزیک که بخش بزرگی از آن در کلاس درس و میان معادلات پیچیده معنا پیدا می‌کند، همچنان تا زمان ورود به این رشته برای علاقه‌مندانش ناشناخته باقی می‌ماند.

روز فیزیک چیست و مراسمش کجا برگزار می‌شود؟

برنامه‌های روز فیزیک معمولا با همکاری شاخه دانشجویی انجمن فیزیک ایران و انجمن‌های علمی دانشجویی فیزیک دانشگاه‌ها در ایران برگزار می‌شود. روز فیزیک هنوز رویدادی نیست که به‌صورت هماهنگ در سراسر جهان برگزار شود. مراسم این روز غالبا به صورت برنامه‌هایی است برای افزایش ارتباط عموم مردم با دانشگاه‌ها که به شکل ناپیوسته در کشورهای مختلف برگزار می‌شود. هدف از برگزاری این روز آشنایی عمومی با ماهیت رشته فیزیک و فعالیت‌هایی است که در محیط دانشگاهی در این رشته انجام می‌شود. مخاطبان اصلی برنامه‌های روز فیزیک در دانشگاه‌های سراسر کشور عموم مردم و بخصوص دانش‌آموزان سال‌های آخر دبیرستان و دانشجویان رشته‌های دانشگاهی دیگر هستند.

معمولا در این روز سخنرانی‌های کوتاه علمی و آزمایش‌های جذاب در زمینه‌های مختلف فیزیک برگزار می‌شود. این آزمایش‌ها غالبا با وسایل ساده و در دسترس انجام می‌شوند و مفاهیم ساده فیزیکی را روشن می‌کنند. برای مثال استفاده آزمایش‌های علمی در زمینه پرتاب موشک، اپتیک، الکتریسیته و مغناطیس، صوت، حرارت، نور و ساخت وسیله یا مدارهای فیزیکی ساده ازجمله فعالیت‌هایی است که دانش‌آموزان را نسبت به محیط اطرافشان کنجکاو می‌کند و چه بسا خیلی‌هایشان به دنبال چرایی رخ‌دادن این اتفاقات خواهند رفت.

بنا به اطلاعات دریافت شده در گروه دانش جام‌جم، در روز فیزیک امسال که 18 آذر برگزار می‌شود، دانشکده‌های فیزیک دانشگاه‌های صنعتی شریف، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه تهران برنامه‌هایی برای معرفی علم فیزیک برای عموم علاقه‌مندان تدارک دیده‌اند و برنامه‌های مشابهی نیز در دانشگاه‌های سمنان، سیستان و بلوچستان، کردستان، نیشابور و یزد برگزار می‌شود.

فرصتی برای یادگرفتن تفکر علمی

روز فیزیک چند سالی است به صورت همزمان و در روز معینی در دانشگاه‌های ایران برگزار می‌شود و دانش‌آموزان فرصتی می‌یابند تا از آزمایشگاه‌ها و پژوهشکده‌های فیزیک در فضایی علمی بازدید کنند.

دکتر شانت باغرام، استادیار دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف درباره فرصتی که دانش‌آموزان می‌توانند از آن برای بازدید از فعالیت‌های دانشگاهی در حوزه فیزیک بازدید کنند به جام‌جم می‌گوید: قرار نیست در این روز یا در برنامه‌های ترویجی فیزیک، افراد را با آزمایش‌های عجیب شگفت‌زده کنیم. بلکه هدف این است که افراد چطور با مسائل روزمره مواجه شوند و چطور این مسائل را حل کنند. روز درهای باز دانشگاه‌ها در سراسر دنیا برای عموم مردم برگزار می‌شود و هدف اصلی آن آشنا کردن عموم مردم با روش‌های علمی است. در این میان فیزیک می‌تواند به نوعی نماینده علوم مدرن باشد. علوم پایه و همه علوم و رشته‌های دانشگاهی باید درست و به همان شکلی که وجود دارند، ارائه شوند. در این حالت افراد به دنبال علاقه واقعی خود می‌روند و همه چیز سر جای خود قرار می‌گیرد.

دکتر باغرام، درباره این که چرا ترویج علم و به طور خاص فیزیک به عنوان نماینده علوم پایه می‌تواند برای جامعه اهمیت داشته باشد ادامه می‌دهد: قرار نیست همه افراد وارد این حوزه و فیزیکدان شوند، اما جامعه‌ای که از لحاظ علمی کمی پیشرفته است، دوست دارد دید علمی را یاد بگیرد. دید علمی به این معنا که در طبیعت با سوالاتی مواجه می‌شوند و یک دیدگاه برای رسیدن به جواب سوالات در روش علمی به معنای مدرن آن نهفته است. در روش علمی مدرن برای پاسخ به سوالات، نظریه‌ای مطرح می‌شود، با داده‌ها آزمایش می‌شود، نظریه تصحیح می‌شود و سپس می‌توان مساله را توصیف کرد. به عنوان مثال حل مساله ترافیک سنگین کلانشهرها، برای کسانی که با علم مدرن آشنایی دارند به این شکل است که آزمایش می‌کنند، دید علمی را به کار می‌برند و این مسائل را حل می‌کنند. داشتن نگاه علمی به مسائل روزمره است که اهمیت دارد.

درهایی که رو به همه باز است

روز درهای باز (Open day) فقط به دانشگاه‌ها اختصاص ندارد و علاوه بر دانشگاه، موسسات تحقیقاتی، شرکت‌ها یا کارخانه‌ها در یک روز خاص درها را به روی مردم باز می‌کنند تا عموم مردم در جریان روند فعالیت‌های آن مرکز قرار گیرند. در ایران معمولا درهای دانشگاه‌ها را در روزهای خاصی به روی دانش‌آموزان باز می‌گذارند تا امکان انتخاب رشته و دانشگاه صحیح برای آنها فراهم شود. انتخاب رشته تحصیلی مقطع کارشناسی یکی از تصمیمات سرنوشت‌ساز است و آینده شغلی و شخصی افراد را درگیر خواهد کرد. این فرصتی برای آشنایی با فعالیت‌های علمی و پژوهشی مراکز آکادمیک و تحقیقاتی است تا بتوانند دید بهتری به دانش‌آموزان سال‌های آخر دبیرستان برای انتخاب رشته ارائه کنند و علاقه‌مندان مستعد را نسبت به تحصیل در فیزیک ترغیب کنند. البته این فرصت برای همه رشته‌ها و در همه مراکز امکان‌پذیر نیست و نیاز به صبر و حوصله فراوان محققان برای تعامل با قشر جوان و نوجوان خواهد داشت.