ایران و ریاست‌جمهوری ترامپ

در اغلب این تحلیل‌ها با اشاره به مواضع تند ترامپ ضد برجام، حضور وی در کاخ سفید را به زیان ایران ارزیابی کرده، به ارائه پیشنهاد برای مواجهه با این وضعیت روی آورده‌اند. گرچه ارزیابی تاثیر ترامپ بر اجرای برجام و روابط با ایران زودهنگام است و باید آن را به زمانی بعد از ورود ترامپ به کاخ سفید و آغاز دوره ریاست جمهوری‌اش واگذار کرد، اما با توجه به برخی از این نشانه‌ها می‌توان گفت جابه‌جایی اوباما با ترامپ تغییر عمده و چشمگیری در ارتباط با ایران ایجاد نخواهد کرد.

1ـ ‌ اوباما که در سال 2008 وعده بهبود روابط با ایران را داد، در عمل در دوره ریاست‌جمهوری‌اش در حصار ساختار قدرت در آمریکا همان راه و سیاستی را پیش گرفت که از قبل و در چارچوب الزامات ساختاری در این کشور برای مواجهه با ایران تعیین شده بود. رئیس‌جمهور جدید نیز ملزم به عمل کردن در چارچوب این الزامات ساختاری است؛ بنابر این منطبق بر آن و مبتنی بر شیوه‌هایی که تعارضی با آنها نداشته باشد عمل خواهد کرد.

2ـ ایران از سال 1357 به بعد روابطش با آمریکا محدود و سپس قطع شد. این قطع روابط نتیجه‌ای که به همراه داشت، این بود که وابستگی ایران را به آمریکا کاهش داد. ویژگی وابستگی آن است که هرگونه تغییر ریز و درشت در کشوری که به آن وابستگی وجود دارد، طرف وابسته را تحت تاثیر شدید قرار می‌دهد، اما وقتی وابستگی از بین می‌رود، چنین امکانی هم از میان می‌رود. بنابر این با توجه به قطع وابستگی ایران و محدود ماندن روابط دو کشور در 38 سال گذشته، تاثیر تغییرات درونی آمریکا بر ایران به حداقل رسیده است.

3ـ آمریکا در دوره اوباما برخلاف وعده‌هایی که داده بود اجرای برجام را نتوانست عملیاتی کند. از این‌رو دولت اوباما در اجرای این توافق کار شاخص و بزرگی صورت نداد که با رفتنش نگرانی از توقف آن ایجاد شود. ترامپ درحالی وارد کاخ سفید می‌شود که دولت آمریکا اقدامات متعددی برخلاف توافق برجام صورت داده است. ترامپ نیز اگر به مواضعی که اعلام کرده، عمل کند، تداوم این وضعیت خواهد بود. بنابر این تغییر چشمگیری به وقوع نمی‌پیوندد که حاکی از تفاوت سیاست ترامپ با اوباما باشد. ایران نیز با این برداشت، خود را آماده مواجهه با وضعیت جدید کرده است.

4ـ برخی از مواضع ترامپ به گونه‌ای است که اگر در عمل هم اتفاق افتد، تقابلی با ایران نخواهد داشت. ترامپ عملکرد اوباما را در مبارزه با داعش نقد کرده و گفته است اولویتش مبارزه با داعش است. در این ارتباط همکاری با روسیه را تائید کرده و اعلام کرده برکناری بشار اسد اولویت دولتش نخواهد بود؛ ضمن آن‌که بر توجه به امور و مشکلات داخلی تاکید و اعلام داشته حمایت‌های مالی را از متحدان منطقه‌ای آمریکا محدود خواهد کرد. این مواضع اگر در عمل به تحقق بپیوندد، تقابلی با ایران ایجاد نخواهد کرد.

5ـ اظهارات ترامپ درباره برجام گرچه نگران‌کننده است و می‌تواند اجرای آن را با مخاطراتی روبه‌رو سازد، اما باید در نظر داشت که برجام یک توافق بین‌المللی است که غیر از آمریکا، دیگر قدرت‌های بزرگ و سازمان ملل متحد آن را تائید و امضا کرده‌اند. بر این اساس رجزخوانی تنها یکی از طرفین گرچه مشکل‌ساز است، اما نمی‌تواند به بی‌اعتباری و توقف آن منجر شود. این رجزخوانی بیشتر به زیان خود آمریکا و مایه اعتبار ایران در مجامع بین‌المللی خواهد شد؛ ضمن آن‌که ایران می‌تواند با همکاری اروپا و سایر طرف‌های بین‌المللی در اجرای برجام جهت دستیابی به اهداف و منافع خود اقدام کند.

حاکم قاسمی

(عضو هیات علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره