زندگی در پشت میله‌ها

دلیل آن هم به این بازمی‌گردد که مخاطب نسبت به این محیط ناشناخته کنجکاوی‌هایی داشته و در عین حال در این محیط بسته درام به شکل مطلوب‌تری قوام پیدا می‌کند. در سریال‌های تولید شده در سه دهه اخیر در تلویزیون کشورمان به نمونه‌های بسیار در این زمینه برمی‌خوریم که هر یک از زاویه‌ای وارد این موضوع شده و به آن پرداخته‌اند که در ادامه نگاهی به شاخص‌ترین آنها می‌اندازیم.

«هوش سیاه 2» و یک زندان متفاوت

پس از موفقیت همه‌جانبه قسمت نخست این مجموعه تلویزیونی، مسعود آب‌پرور و آرش قادری در مقام کارگردان و نویسنده فیلمنامه در سری دوم سراغ فضای زندان رفته و داستان کامران بوریایی دستگیر شده را روایت کردند. در این بخش با زندانی سروکار داریم که شباهت زیادی به زندان‌های ایالتی آمریکا دارد و نوع پوشش زندانیان هم بنا به خواست صاحبان اثر آن را تقویت کرده است. در این بخش بوریایی با استفاده از اندک امکانات موجود راهی برای فرار پیدا کرده و داستان را وارد فاز تازه‌ای می‌کند. شخصیت رئیس زندان هم الگوبرداری شده از نمونه‌های غیروطنی است که اطمینان و اعتماد بیش از اندازه‌ای به سیستم کاری خود در اداره زندان و برای سر به راه کردن زندانیان دارد. در نهایت از «هوش سیاه 2» به عنوان تجربه‌ای تازه در این باب یاد خواهد شد که می‌تواند برای مخاطبان احتمالی آن در آینده جذابیت‌هایی داشته باشد.

«زیر تیغ» و فضای سنگین زندان

محمدرضا هنرمند در این مجموعه تلویزیونی داستان تلخی را روایت کرده که تلخی‌اش آرام‌آرام به جان مخاطبانش رخنه کرده و تحت تاثیرشان قرار می‌دهد. اوس محمود چند روز پیش از ازدواج دخترش با پسر جعفر دوست 20 ساله‌اش، ناخواسته باعث مرگ او شده و پس از مدتی عذاب‌وجدان خود را تسلیم قانون می‌کند. به جرات می‌توان گفت که کمتر سریالی فضای سنگین و تلخ زیر تیغ را داشته و مخاطبانش را به فکر فرو برده است. برای مثال هم کافی است به سکانس شب بیداری سرشار از عذاب‌وجدان اوس محمود پیش از تسلیم به قانون‌شدنش نگاه کنید. زندانی هم که هنرمند به تصویر کشیده رنگ و بویی از واقعیت داشته و به مرور اوس محمود را از یک جسد متحرک به فردی با انگیزه برای اثبات بی‌گناهی‌اش در قضیه سوءاستفاده مالی‌اش در کارخانه تبدیل می‌کند. پیرمرد هم‌بند او در زندان هم یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های کار است که به او امید و نیرو بخشیده تا از این ورطه به سلامت بیرون بیاید. کارگر اخراجی کارخانه هم نمونه خوبی از آدم‌هایی است که پس از رفتن به زندان و دیدن کابوس اعدام، شمایل بهتری پیدا کرده و با ایستادن سمت حق، خود را اثبات می‌کند.

«یادآوری» یک کابوس و سرانجام رهایی

حجت قاسم‌زاده در یکی از بهترین درام‌های جنایی تلویزیون، قصه‌ای را با محوریت جوانی به نام علی تعریف کرده که سهوا و در یک نزاع همکلاسی خود را به قتل رسانده و پس از اعدام دوباره زنده شده است. او پس از این اتفاق وارد مرحله تازه‌ای از زندگی شده و با یک دختر جوان که خواهرش را در دریا از دست داده و کودکی باهوش که هر سه تجربه مشترکی در مجاورت با مرگ دارند، همراه می‌شود. از یک طرف تاثیر مثبت زندان را در علی می‌بینیم که پس از آزاد شدن با وجود تهدیدهای تلفنی برادر مقتول دست به عملی تلافی جویانه نمی‌زند و از طرف دیگر با تیمور و دوست معتادش مواجهیم که با وجود بارها به زندان افتادن نه‌تنها دست از خلاف کردن برنداشته بلکه شدت عمل بیشتری هم به خرج داده و سرانجام قتلی را مرتکب می‌شوند. قاسم‌‌زاده در پرداختن به این موضوع ظرافت خاصی به خرج داده و تاثیرگذار عمل کرده است.

«به دنیا بگویید بایستد»؛ از دوستی تا قتل

در نیمه دهه 80 محمدرضا آهنج سراغ داستانی براساس دوستی دو جوان از دو سر جامعه رفته که این دوستی به خدمت سربازی هم پیوند خورده و در آنجا سرانجامی تلخ برای یکی از آنها (شهریار والا) رقم می‌خورد. آهنج در اینجا نگاهی هم به نمایشنامه مشهور هملت داشته و از آن به عنوان عامل پیش برنده داستان شهریار و خانواده‌اش استفاده کرده است. بخش مهمی از داستان از زبان علا روایت می‌شود که با وجود فاصله طبقاتی‌اش دوستی صمیمانه‌ای با شهریار به‌هم زده و حال در زندان در مقام متهم به قتل روبه‌روی بازپرسی کهنه‌کار نشسته است. در این مجموعه چیزی از زندان نمایش داده نشده و تمام آن در اتاق بازجویی خلاصه می‌شود که خیلی زود به گذشته قطع می‌شود. شخصیت بازپرس به عنوان یکی از شخصیت‌های مثبت این مجموعه نقش مهمی در پیشبرد داستان داشته و در نهایت نیز اوست که حقیقت را کشف کرده و علای مبتلا به سرطان را از قتل دوست صمیمی خود تبرئه می‌کند.

مجتبی کریمی