قدردانی از سفیران آگاهی

از سال 1377 انجمن ترویج علم ایران (از انجمن‌های زیرمجموعه وزارت علوم)، به منظور قدردانی از کوشش‌های مروجان علم و تشویق عموم مردم به فعالیت و زمینه‌سازی برای ارتقای بینش و تفکر علمی در جامعه، هر سال و در روز جهانی علم (دهم نوامبر مطابق با نوزدهم یا بیستم آبان)، مراسم هفته علم و جایزه ترویج علم را برگزار و از افراد یا سازمان‌هایی که بهترین و مؤثرترین فعالیت‌ها را برای همگانی‌ کردن علم، گسترش اندیشه و فرهنگ علمی و کاربرد علم در هریک از سطوح زندگی اجتماعی انجام داده‌اند، تقدیر می‌کند. انگیزه، همت، قدمت، گستردگی، برنامه‌ریزی کلان، تنوع محصول، اصالت، ارزش علمی، کار گروهی و زمینه‌سازی برای فعالیت‌های علمی جوانان و نوجوانان از معیارهای مورد توجه در انتخاب برندگان این جایزه است. این مراسم امسال پنجشنبه بیستم آبان با حضور دکتر مصطفی معین، وزیر اسبق علوم و دکتر سعدالله نصیری قیداری، رئیس کمیسیون ملی یونسکو و دیگر فعالان ترویج علم کشور در تالار شهید دهشور پردیس علوم دانشگاه تهران برگزار شد.

کاری در سطح ملی، اما با سخت‌ترین شرایط

نامزدهای دریافت جایزه ترویج علم به دو صورت معرفی می‌شوند؛ نخست این که خود فرد می‌تواند با مشاهده فراخوان انجمن ترویج علم در رسانه‌ها و وبگاه رسمی انجمن نسبت به ارسال مدارک خود اقدام کند. یا اینکه از سوی سایر افراد یا نهادها معرفی شود.

خرداد ماه امسال این فراخوان اعلام و تا آخر شهریور اطلاعات مربوط به نامزدهای دریافت جایزه ترویج علم گردآوری شد. بنا بر اعلام دبیرخانه انجمن ترویج علم ایران، امسال تعداد نامزدهای دریافت جایزه بیش از 50 نفر و مرکز علمی ـ ترویجی بود و هفت عضو کارگروه جایزه، در مجموع حدود 200 نفرساعت برای بررسی سوابق و انتخاب برندگان زمان صرف کردند.

هر سال گروه داوران انتخاب برندگان جایزه ترویج علم بر اساس شیوه‌نامه مصوب از میان چهره‌های صاحب‌نظر انتخاب و معرفی می‌شوند. در نهایت پس از معرفی نامزدها با اعضای هیات مدیره نیز مشورت‌های لازم صورت می‌گیرد و به این ترتیب چهره‌های برنده جایزه ترویج علم ایران مشخص می‌شوند.

تعداد نامزدهای جایزه امسال و همچنین کیفیت کارهای انجام شده از سوی آنان در مقایسه با سال‌های قبلی رشد بالاتری داشت. با این حال به گفته اعضای هیئت مدیره انجمن ترویج علم ایران، در حال حاضر انجمن‌های علمی در وزارت علوم مورد بی‌مهری واقع شده‌اند و در سخت‌ترین شرایط کار می‌کنند. این در حالی است که رئیس کمیسیون انجمن‌های علمی در وزارت علوم، خود نماینده در مجلس شورای اسلامی است و با این وجود عملا کار خاصی برای بهبود اوضاع انجام نمی‌شود.

مسئولان انجمن ترویج علم ایران می‌گویند در حال حاضر اصلی‌ترین سرمایه ما، سرمایه انسانی و متخصصانی هستند که داوطلبانه با انجمن ترویج علم ایران همکاری می‌کنند.

برندگان هفدهمین جایزه ترویج علم ایران

دکتر محمد امین قانعی‌راد: به دلیل یک عمر فعالیت و تلاش بی وقفه، مسئولانه، هدفمند، همه جانبه، انسانی و اخلاقی در حوزه‌های دانشگاهی و عمومی در خصوص بسط علم جامعه‌شناسی و همچنین تعهد به تداوم کار علمی و ترویجی

سیاوش صفاریان‌پور: به دلیل فعالیت‌های گسترده و پیگیر در تلویزیون و دیگر رسانه‌های ارتباط جمعی با هدف معرفی علم به زبان ساده به عموم مردم و تلاش‌های بی‌وقفه و مسئولانه برای تولید برنامه‌هایی جذاب و آگاهی بخش در زمینه علوم

هنریک مجنونیان: به دلیل بیش از 30 سال تدریس، پژوهش و تلاش در حوزه‌های دانشگاهی و عمومی برای بسط علوم زیستی و مقولات زیست‌محیطی در استان‌های مختلف کشور

اسدالله قمری‌نژاد: به دلیل انجام فعالیت‌های نوآورانه و ترویجی بویژه در زمینه همگانی سازی نجوم از طریق رسانه‌های مختلف از جمله نشریات علمی و ترویجی، برنامه‌های تلویزیونی و فعالیت‌های آموزشی

خانه ریاضیات کرمان: به دلیل انجام فعالیت‌های ترویجی و آموزشی در زمینه ریاضیات از طریق برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌ها و اجرای جشنواره‌های علمی ـ آموزشی

پژوهش‌سرای ابن سینا: به دلیل انجام فعالیت‌های ترویجی و آموزشی در حوزه دانش‌آموزی، برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌ها و اجرای جشنواره‌های علمی ـ آموزشی در مدارس تهران

محمد انوار: به دلیل سال‌ها فعالیت ترویجی و آموزشی در عرصه تاریخ علم و بویژه تأسیس موزه تاریخ علم اردبیل و کوشش برای ارائه درکی درست از تاریخ علم

عباس رضائیان‌کوچی: به دلیل سال‌ها خدمت صادقانه در حوزه آموزش دانش آموزان مناطق عشایری (جایزه بهمن‌بیگی: جایزه معلمان مروج مناطق محروم)

لزوم بازتعریف ترویج علم در آموزش و پرورش

اسدالله قمری‌نژاد، مروج نجوم و از برندگان جایزه امسال درباره لزوم توجه بیشتر به ترویج علم و فرهنگسازی در این زمینه به جام‌جم می‌گوید: اگر قرار باشد در توسعه علمی کشور اتفاقی رخ دهد، باید در وضع ترویج علم و آگاهی عمومی مردم تغییراتی ایجاد شود. وضع علمی ما در حال حاضر با ایده‌آل‌ها فاصله زیادی دارد. در حال حاضر هر مروجی بنا به تشخیص و سلیقه خود عمل می‌کند و انسجامی وجود ندارد. این روزها حجم انتشار شایعات غیرعلمی با گسترش دسترسی عمومی به فضای مجازی به طرز بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. به وضع انتشار لجام گسیخته آلودگی‌ نوری و عدم اطلاع عمومی از مضرات آن دقت کنید. سواد عمومی ما در حد و اندازه‌ای نیست که مردم ما هر شایعه‌ای را براحتی قبول نکنند. از همین رو فعالیت در ترویج علم کار ارزشمند و کم‌نظیری است.

وی که از فرهنگیان بازنشسته آموزش و پرورش در استان زنجان است، در خصوص آن بخش از ترویج علم و مشکلات آن که به نظام آموزشی آموزش و پرورش مربوط می‌شود می‌گوید: متاسفانه محدود بودن سیستم آموزش و آزمون در آموزش و پرورش به محتوای مندرج در کتاب‌های درسی و انجام کارهای کلیشه‌ای موجب شده وقتی دانش‌آموزان وارد جامعه می‌شوند، آگاهی و تفکر لازم را نداشته باشند و براحتی نسبت به شایعات و خرافات باورپذیر باشند. از همین رو نیاز است در آموزش و پرورش نسبت به مقوله ترویج علم تغییر اساسی ایجاد شود.

ماموریت رسانه ملی در توسعه علمی کشور

سیاوش صفاریان‌پور در سال‌های اخیر با ساخت برنامه‌های علمی متعددی نظیر آسمان شب‌، کندو، فرجه، چرخ و... از پرکارترین برنامه‌سازان علمی تلویزیون است. او که امسال جزو برندگان جایزه ترویج علم بوده است، درباره وضع کنونی ترویج علم در کشور به جام‌جم می‌گوید: در سال‌های اخیر به نظر می‌رسد فعالیت‌های ترویج علم در حوزه‌های گوناگون از قبیل رسانه‌ها، موزه‌ها و مراکز علم، آموزش و پرورش، کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها رشد قابل اعتنایی داشته است. با این حال عمده آن به فعالیت موثر روزنامه‌نگاران علم باز می‌گردد که بخشی از بدنه ترویج علم در کشور محسوب می‌شوند. وی می‌افزاید: در این میان سهمی که دانشمندان و استادان دانشگاه در عمومی‌سازی علم باید ایفا کنند تا حد زیادی مغفول باقی مانده است. بیشتر اعضای هیات علمی احساس وظیفه نمی‌کنند، چون در ارتقای شغلی خود امتیازی مربوط به فعالیت‌های عمومی‌سازی علم مشاهده نمی‌کنند و در نتیجه اکنون فقط تک‌ستاره‌هایی در بدنه دانشگاه‌ها به ترویج علم می‌پردازند. وقتی این کار انجام نشود، پرسشگری اجتماعی از عملکرد دانشمندان نیز ایجاد نمی‌شود. با مروری بر کنداکتور برنامه‌های رادیو و تلویزیون‌های کشورهای خاورمیانه، جای خالی تولید برنامه‌های علمی باکیفیت و بومی را در کنداکتور آنها به‌وضوح می‌بینیم. این برنامه‌ساز علمی در پاسخ به این که وقتی ساخت برنامه‌های سرگرم‌کننده مخاطب بیشتری دارد، چرا باید برنامه کم مخاطب‌تر علمی در تلویزیون ساخته شود، می‌گوید: در کشور ما هدفگذاری نظام در موضوع توسعه علمی جزو اولویت‌هاست و رسانه ملی نیز در همین جهت گام برمی‌دارد. این در حالی است که شاید کشورهای منطقه چنین اولویت ملی یا جایگاهی برای تلویزیون به منظور تحقق اهداف توسعه علمی قائل نباشند. در کشور ما وقتی لزوم بالابردن نرخ رشد توسعه‌یافتگی علمی مطرح می‌شود و بحث‌های مربوط به ترویج علم و پایش وضع توسعه‌یافتگی علمی مطرح می‌شود، رسانه ملی نیز خود را موظف به حمایت از این جریان می‌داند و با ساخت برنامه‌های علمی به دنبال بردن علم به میان مردم است.

صفاریان‌پور مساله محدودیت بودجه صداوسیما و نبود نیروی انسانی توانمند برای برنامه‌سازی علمی در بخش‌های مختلف به‌منظور تولید محتوای درست به لحاظ ساختار و فرم را اصلی‌ترین مشکل برنامه‌سازی علمی در شرایط کنونی می‌داند.

راه‌اندازی موزه علوم با پشتوانه دانشگاه و مردم

محمد انوار، کارمند 35 ساله دانشگاه محقق اردبیلی در دانشکده کشاورزی است که علاوه بر فعالیت‌های عمومی در حوزه ترویج تاریخ علم، موفق به راه‌اندازی موزه تاریخ علوم در این دانشگاه زیرنظر معاونت پژوهشی شده است. این موزه که 29 بهمن 94 افتتاح شده است اکنون به ریاست او اداره می‌شود. این برنده جایزه ترویج علم در خصوص چگونگی راه‌اندازی این موزه به جام‌جم می‌گوید: ابتدا مجموعه‌ای از دستگاه‌ها، اسناد و مدارک و عکس‌ها به همراه تجهیزات مختلف برای سیر تحول علوم از بخش‌های مختلف دانشگاه جمع‌آوری و در موزه به نمایش درآمد. در مرحله بعدی ادارات دولتی در استان اردبیل، ابزارآلات علمی مختلف خود را به موزه دانشگاه اهدا کردند. همین‌طور موارد زیادی نظیر کتاب‌ها و تندیس‌ها و افتخارات علمی از طریق دانشجویان و کارمندان دانشگاه و در مرحله بعد از طریق ساکنان و مردم شهر اردبیل جمع‌آوری شد. این روند ادامه دارد و به طور پیوسته بر غنای اشیای موزه افزوده می‌شود. وی می‌افزاید: اکنون در مجموع بیش از هزار قلم وسایل علمی و بیش از 4000 جلد کتاب و بیش از چندهزار برگ سند آموزشی و علمی و هزاران قطعه عکس و تمبر و سنگ‌های طبیعی گوناگون در موزه نگهداری می‌شود. هزینه‌های پایه موزه را دانشگاه تأمین می‌کند و تمام اشیای موزه نیز اهدایی است و نام اهداکننده نیز در کنار آن شیء درج شده است.

اکنون هر هفته حدود 200 دانش‌آموز و دانشجو از موزه به طور رایگان بازدید می‌کنند و امیدواریم در ایام نوروز بتوانیم زمینه بازدید مسافران نوروزی را از موزه ایجاد کنیم. وی تأکید می‌کند: هدف دانشگاه محقق اردبیلی تقویت تفکر علمی در میان دانش‌آموزان و دانشجویان است و جنبه درآمدزایی از موزه فعلا چندان مدنظر نیست.

تقدیر از معلم عشایر استان فارس

عباس رضائیان‌کوچی، 68 ساله، از عشایر کوچ‌رو ایل عرب‌خمسه است و به گفته خودش در چادر سیاه عشایر به دنیا آمده و اکنون در شهر فسا ساکن است. او که برنده جایزه مروجان علم مناطق محروم (جایزه بهمن‌بیگی) است، به جام‌جم می‌گوید: در سال 1339 کلاس اول ابتدایی را زیر چادر سفید مدارس آموزشی عشایر آغاز کردم. پس از تحصیلات ابتدایی، در سال 1347 در دانشسرای عشایر پذیرفته شدم و به مدت یک سال روش تدریس عشایری را فراگرفتم. در مهر 1348 در استان فارس در منطقه‌ای نزدیک فسا به عنوان معلم عشایر مشغول کار شدم و پنج سال در عشایر سیار ایل عرب معلمی کردم. وی ادامه می‌دهد: بعدها به علت موفقیت در کارهایم و پذیرفته شدن دانش‌آموزانم در مقاطع بالاتر و دانشگاه به دستور آقای بهمن‌بیگی به عنوان راهنمای تعلیمات عشایری استان خوزستان منصوب شدم.

رضائیان تأکید می‌کند: در حوزه آموزش عرب عشایر، امروز ما هر چه داریم از استاد محمد بهمن‌بیگی داریم و او بود که فرهنگ عشایر را زنده و آنها را باسواد کرد و از همین روست که امروز شاهدیم بسیاری از عشایر در مسئولیت‌های کلیدی کشور حضور دارند. وی در خصوص وضع فعلی آموزش عشایر گفت: با وجود این که امروز امکانات مختلف برای آموزش عشایر در نظر گرفته شده و دانش‌آموزان عشایر به اینترنت دسترسی دارند، اما فاصله گرفتن از روش آموزش استاد بهمن‌بیگی و بی‌انگیزگی دانش‌آموزان و گاهی معلم‌های آنها باعث شده در مجموع سطح کیفی آموزش عشایر نازل‌تر از گذشته باشد.

کاظم کوکرم