سرسبزی فراموش شده

قدمت جلگه میناب و آبادانی آن را به ده‌ها هزار سال پیش و طبق برخی نسخ به بیش از 2500 سال پیش نسبت می‌دهند؛ زمانی که نئارخوس، سردار اسکندر مقدونی پس از سفر به آن، از سرسبزی‌اش تعجب کرده و در سفرنامه خود آورده است که در منطقه مغستان (میناب) همه گونه درخت دیده می‌شود بجز درخت زیتون. مارکو پولو؛ جهانگرد ونـــیــزی هم 700 سال پیش؛ زمانی که برای اولین بار به هرمز قدیم (میناب) رسید، از آبادی و رونق تجارت این شهر تعجب کرد و نوشت: «اگر دنیا انگشتری باشد، هرمز نگین آن است.»

یک اشتباه و شروع بحران

جلگه میناب البته همه این آبادی و آبادانی را مدیون رودخانه پرآبش (رودخانه میناب) بود؛ از هزاران سال پیش تا همین سه دهه گذشته پیش که سازه‌ای بلند روی رودخانه میناب بنا شد و جریان رونق و شکوفایی را به روی میناب بست. سد استقلال روی رودخانه میناب بنا شد تا به کمک آبیاری بیشتر و بهتر باغات و مزارع بیاید و سطوح زیرکشت را توسعه دهد، اما آنچه در عمل روی داد، نتیجه‌ای درست خلاف اهداف اولیه بود. البته این سد یک هدف دیگر را هم دنبال می‌کرد و آن هم تامین آب شرب و صنایع بندرعباس بود.

محمد درویش؛ مدیر دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست به جام‌جم می‌گوید: اشتباه تاریخی و سرفصل نابودی میناب از همین‌جا شروع شد؛ از جایی که آب رود میناب به سمت بندرعباس تغییر مسیر داد و رفع بحران در یک منطقه با ایجاد بحران در منطقه‌ای دیگر رقم خورد؛ تصمیم‌گیری اشتباهی که در هیچ جای دنیا نظیرش را نمی‌بینیم.

سقوط امپراطوری کشاورزی میناب

به گفته درویش، رودخانه پرآب میناب که به سمت بندرعباس و روستاهای مسیرش تغییر جهت داد، باغداران و نخلداران و کشاورزان مینابی برای نجات باغ‌ها و نخلستان‌هایشان به حفر هزاران چاه مجاز و غیرمجاز روی آوردند که آنها هم فقط مدتی کفاف آبیاری باغاتشان را داد و بتدریج هم باغات و نخلستان‌ها روبه خشکی و نابودی گذاشت و هم چاه‌ها و آب‌های زیرزمینی.

این کارشناس مسئول می‌افزاید: خشکی باغات و نخلستان‌های میناب، نتیجه‌اش کاهش جمعیت نخل‌ها از هشت میلیون اصله به 20 هزار اصله و نابودی تقریبا تمام مرکبات و باغات انبه بود. کاهش سطح آب‌های زیرزمینی هم به ایجاد فروچاله‌های بسیار و فرونشست و شکاف زمین به وسعت 20 هزار هکتار انجامید که بسرعت در حال نزدیک شدن به شهر میناب و بسیار خطرناک است.

مدیر دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست به پیامد و معضلی بزرگ‌تر هم اشاره می‌کند و می‌گوید: جوان‌های مینابی که بیکار شدند، از روی ناچاری و برای کسب معیشت به سراغ قاچاق گازوئیل رفتند و زمانی که گیر قانون و ماموران دولتی می‌افتادند، گازوئیل‌های خود را در دریا و در منطقه حفاظت شده جنگل‌های مانگرو تخلیه می‌کردند و به این ترتیب موجب تخریب این رویشگاه‌های ارزشمند و آلودگی شدید خلیج‌فارس شدند، گرچه پس از کاهش جهانی قیمت نفت، دیگر قاچاق گازوئیل هم برایشان درآمد و صرفه‌ای نداشت و همین منبع درآمد غیرقانونی را هم از دست دادند و همه اینها به خاطر همان خطای راهبردی استراتژیک و اجرای طرح کارشناسی نشده انتقال آب از طریق سدسازی بود.

تقصیر خشکسالی است

اما سیدحسن حسینی، معاون بهبود تولیدات گیاه جهاد کشاورزی استان هرمزگان نظر دیگری دارد و معتقد است که مهم‌ترین عامل نابودی باغات و نخلستان‌های میناب و فرونشست زمین، خشکسالی و تغییرات آب و هوایی بوده و نه ساخت سد.

به گفته وی، کاهش نزولات آسمانی و خشکسالی باعث کاهش ذخایر آبی پشت سد شد و از آنجا که اولویت برنامه مسئولان، تامین آب شرب بندرعباس بود، آبی پشت سد برای رسیدن به باغات و نخلستان‌ها و اراضی کشاورزی میناب باقی نماند که البته این امر مربوط به دوران خشکسالی یعنی از سال 75 به بعد بود، چیزی حدود ده سال پس از ساخت سد.

حسینی یادآور می‌شود که صدور مجوز حفر چاه هم تنها چاره پیش‌رو برای مسئولان و مقابله با بی‌آبی میناب بود که البته به بحران‌های بیشتری منجر شد.

این مسئول تاکید می‌کند که ایجاد چنین شرایطی در میناب تقصیر هیچ مسئول و نهادی نبوده، زیرا هرکدام به نوعی و با تصمیمی تلاش کردند مسکنی برای برون‌رفت از این بحران بیابند.

شایان ذکر است تلاش ما برای ارتباط با شرکت آب منطقه‌ای هرمزگان بی‌نتیجه ماند.

فاطمه مرادزاده