روایت‌هایی که از دل سوگ محرم می‌جوشد

صحبت از درام و عناصر دراماتیک شد و چه عرصه‌ای را می‌توان بهتر از هنر برای روایت یافت؟ وقایع گوناگون وقتی در قاب هنر می‌نشیند و با نمایش درهم آمیخته می‌شود، تاثیری دوچندان پیدا می‌کند و مجالی تازه برای روایت می‌یابد. هنرمندان مختلف از نویسنده و خطاط و تصویرگر تا سینماگر و مجموعه‌ساز تلویزیونی و شاخه‌های دیگری از هنر هر کدام به نوبه خود بیان بخش‌هایی از این روایت را برگزیده‌اند و کوشیده‌اند سوگ عظیم این ماه را در قالب آثار خود بگنجانند. در این میان در عالم سینما و مجموعه‌های تلویزیونی هم آثار خوبی ساخته شده و به معرض تماشای مخاطبان گذاشته شده است که در این میان «روز واقعه» اثر برجسته شهرام اسدی و به نویسندگی بهرام بیضایی و «مختارنامه» ساخته داوود میرباقری را به عنوان شناخته شده‌ترین این آثار می‌توان یاد کرد. آثاری که بارها به معرض تماشا در آمده و هم به لحاظ ساختار نمایشی و هم نوع روایت نمره قبولی را کسب کرده‌اند.

اما عنصر دیگری هم در میان این دو اثر مشترک است. این‌که هر دو به بیان جنبه‌ای فرعی از این روایت عظیم پرداخته و آن را دستمایه داستان خود قرار داده‌اند. هم عبدالله نصرانی روز واقعه (با بازی علیرضا شجاع‌نوری) و هم مختار ثقفی مختارنامه (با بازی فریبرز عرب‌نیا) هر دو از غایبان اصلی روز عاشورا و تنها شنوندگان روایت این مصیبت عظیم بوده‌اند. احتمالا این غیبت و دور ماندن از فضای این دو شخصیت، در بیان تاثیرگذارتر این روایت برای مردم هم به کمک آمده و موجب شده مخاطبانی که در طول این سال‌ها و تنها گوش به گوش و سینه به سینه، شنوندگان و بینندگان قیام عاشورا بوده‌اند، همدلی و نزدیکی بیشتری را با این دو احساس کرده و با دقتی افزون در درک پیام عاشورا و وظیفه نهاده شده بر دوش این شخصیت‌ها سعی داشته باشند.

این رویکردی است که به نظر می‌رسد می‌تواند مجدد در ساخت آثار بعدی هم، چه در سینما و چه در تلویزیون مورد توجه قرار بگیرد. عظمت و تعدد شخصیت‌های حاضر در قیام عاشورا و وسعت نگاه ناظران آن، به‌قدری هست که بتوان هنوز از دل این واقعه روایت‌های تازه استخراج کرد و از زاویه دیدی جدید و به دور از تکرارگویی در تبیین قیام عاشورا سعی داشت. همچنین این قضیه به لحاظ ساختار و دوری گزیدن از موانع ساخت هم می‌تواند کمکی برای سازندگان آثار باشد. نگرانی نمایش یا عدم نمایش چهره نورانی معصومان در روایت‌های تاریخی و حساسیت‌های دقت نظر در کلام این بزرگان و رعایت سیره ایشان، در صورت توجه به روایت‌های فرعی کمرنگ خواهد شد و اجازه می‌دهد با حساسیتی کمتر (و البته همچنان با صرف دقت و وسواس) سعی در ساخت این آثار شود و برای مخاطبان روایت‌هایی تازه از این قیام بزرگ شرح داده شود.

به هر حال محرم است و محرم داغی است که کهنه نمی‌شود. امید است سهم فرهنگ و هنر کشور هم در روایت این واقعه، سال به سال پربارتر از قبل باشد و باز هم شاهد تولیداتی شاخص و قابل توجه در این عرصه باشیم.

زهرا غفاری

رادیو و تلویزیون