خصوصی شدن حریم خانواده‌ها با رسانه‌های نوین

البته با ورود رسانه‌های رادیو و تلویزیون به خانه‌ها یک اتفاق خوب شکل گرفت و روابط جمعی خوبی ایجاد کرد؛ یعنی خانواده‌ها با هم به رادیو گوش می‌دادند یا با هم یک برنامه تلویزیونی تماشا می‌کردند و حتی درباره برنامه‌های رادیو و تلویزیون با هم سخن می‌گفتند. یعنی این دو رسانه وسیله‌ای برای گفت‌وگوهای دسته‌جمعی بودند، ولی از زمانی که تنوع در رسانه‌ها ایجاد شد و تعداد شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی افزایش یافت و رسانه‌های نوین هم پا به عرصه گذاشتند، فضای عمومی جای خودش را به فضاهای خصوصی داد. یعنی دیگر در خانه‌ها فقط یک تلویزیون نیست، بلکه ممکن است دو یا سه تلویزیون باشد که یکی عمومی بوده و یک یا دوتای دیگر به صورت خصوصی در اتاق دیگر اعضای خانواده باشد و آنها برنامه‌های مختص خودشان مثلا مسابقات ورزشی را دنبال کنند. این تنوع‌سازی که در دو دهه اخیر خیلی شدت گرفته، به ایجاد فضاهای خصوصی‌ منجر شده است.

درواقع رسانه‌های قدیمی عمومی بوده و باعث دورهمی خانواده‌ها می‌شدند، اما رسانه‌های جدید فضا و حریم را خصوصی کرده‌اند. از سوی دیگر در رسانه‌های قبلی، مخاطبان فقط امکان شنیدن و دیدن داشتند، اما رسانه جدید این طور نیست و دیگر مخاطب شکل غیرفعالی ندارد، بلکه فعال است و می‌توان نام کاربر را به او داد.

یعنی در حال حاضر، مخاطبان به عنوان کاربران نظرات مثبت یا منفی خودشان را نسبت به مساله یا برنامه‌ای عنوان می‌کنند. البته من ورود به این مساله نمی‌کنم که این نظرات می‌تواند برای جامعه کارآمد باشد یا نه، اما باید اعتراف کرد که حالا مخاطبان خودشان جزو جامعه رسانه شده‌اند و با گذشته خیلی تفاوت دارند.

در واقع مخاطبان در دنیای حاضر نقش دیگری را به‌عهده دارند؛ به همین دلیل روز به روز با اقبال مخاطبان، رسانه‌های نوین گسترده‌تر شده‌اند و اشکال متفاوتی به خودشان گرفتند، زیرا همان طورکه می‌دانید ما در دنیای رسانه‌های نوین با هیچ‌گونه محدودیت زمانی و مکانی روبه‌رو نیستیم؛ یعنی رسانه‌های نوین وابسته به یک جغرافیا یا منطقه خاصی نیستند.

ضمن این‌که رسانه‌های نوین همیشه و لحظه به لحظه در معرض دید مخاطب قرار دارند. در این رسانه‌ها مفهوم مخاطب کاملا تغییر کرده است. در مجموع رسانه‌های نوین رو به توسعه است و حتی رسانه‌های قبلی هم برای حفظ مخاطبانشان از رسانه‌های نوین بهره می‌برند.

از سوی دیگر، سیر تحول و پیشرفت رسانه‌های نوین شتاب روزافزونی دارد و شاهد تغییرات بسیار زیادی هستیم؛ بنابراین نمی‌توان منکر رسانه‌های نوین شد یا این‌که حضور آنها را نادیده گرفت. بهتر است با پذیرش رسانه‌های نوین و درک این مساله، تغییرات جدید را پذیرفت. از سوی دیگر طیف مخاطبان هم با گسترش این رسانه‌ها تغییر کرده و متنوع‌تر شده‌اند؛ ضمن این‌که می‌توان در کمترین زمان ممکن به اطلاعات مورد نیاز خود از اقصی نقاط دنیا دست پیدا کرد.

دکتر حسن خجسته

استاد‌ دانشگاه