گیاهان‌ دارویی‌‌کلید قفل‌ اشتغال

کشت بافت گیاهان بومی کشور

در زمینه توسعه و ترویج فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی، استفاده از دانش کشت بافت و تولید انبوه این گیاهان اهمیت بسیار دارد. شرکت دانش‌بنیان سلول فناور دارو در سال 92 با هدف ایجاد ارتباط میان آموزش، تحقیق، تولید و انتقال تجربه به بخش تولید در پارک علم و فناوری دانشگاه تهران، شعبه پردیس کشاورزی و منابع طبیعی کرج تاسیس شد. اهداف این طرح تولید داخلی گیاهان دارویی اقتصادی، تولید کلون‌های یکنواخت و استاندارد گیاهان دارویی و زینتی با استفاده از دانش نوین کشت بافت و تولید فرآورده‌های گیاهی در مقیاس صنعتی سبک است.

مهندس شکوفه شهرزاد، نوآور در تولید و تکثیر گونه‌های نادر گیاهی و مدیر عامل شرکت سلول فناور دارو درباره طرح‌های دانش‌بنیان در زمینه کشت گیاه به جام‌جم می‌گوید: کشت بافت گیاهی یک تکنیک است، اما وقتی روش کشت برای یک گیاه بهینه می‌شود و پروتکل تولید آن به دست می‌آید، در حوزه کاری ما یک اختراع محسوب می‌شود. به عنوان مثال گیاه انجیر معابد در کشور ما در خطر انقراض قرار دارد. ما با همکاری سازمان منابع طبیعی برنامه‌هایی برای جلوگیری از انقراض این گیاه پیاده کردیم، از طریق کشت بافت، تولید انبوه انجام دادیم و به این ترتیب از یک پایه گیاه خوب و مرغوب هزاران پایه تولید کردیم. این یک روش تولید گیاه و افزایش حجم گیاه است. این روش حتی برای گیاهانی که زیاد داریم هم به کار می‌آید. به‌عنوان مثال گیاه گل محمدی در کشور زیاد وجود دارد، اما اگر دو پایه مقاوم به دیم را در یکی از استان‌های سردسیر کشور تولید کنیم، می‌توانیم تمام استان یا هر منطقه دلخواه را به این روش زیر کشت این گیاه ببریم.

تولید میوه رزبری در داخل کشور شدنی است

مهندس شهرزاد کاربردهای دیگر این روش را برای تکثیر انواع گیاهان در کشور عنوان می‌کند و می‌افزاید: این اختراع فقط در مورد گیاهان در حال انقراض کاربرد ندارد. ما گیاهانی مثل سنتلا آسیاتیکا داریم که بومی کشور ما نیست، اما نمونه‌هایی از آن در کشور دیده و شناسایی شده است. ما در حال حاضر می‌خواهیم این گیاه را که ارزش دارویی بالایی دارد، در کشور به صورت انبوه تولید کنیم. این گیاه در کرم‌های ترمیم‌کننده پوست استفاده می‌شود. کشت بافت روش مناسبی برای تکثیر این گیاه در کشور است، اما وقتی به میزان مطلوب رسید دیگر نیازی به کشت بافت نیست. عمده گیاهانی که ما روی آنها کار می‌کنیم گیاهان دارویی هستند و چند نمونه از آنها مثل مورینگا، ویتانیا کواگولانس، انجیر معابد، سنتلا آسیاتیکا، گل محمدی و استویاست. مثال دیگر میوه رزبری (Raspberry) است که میوه آن فقط در بعضی فروشگاه‌ها به صورت وارداتی و فانتزی به فروش می‌رسد. اما اکنون ما با کمک نشاء این گیاه حدود 3000 نهال تولید کردیم و باغی در منطقه فیروزکوه برای تولید انبوه این میوه آماده کرده‌ایم. احتمالا از سال آینده میوه‌های این درخت تولید داخل در بازار داخلی به فروش می‌رسد.

طرح‌های دانش‌بنیان در مناطق محروم کشور

بحث کشت گیاه می‌تواند زمینه‌ساز فرصت‌های شغلی و احیای گونه‌های گیاهی مناطق محروم نیز باشد. مهندس شکوفه شهرزاد درباره این طرح می‌گوید: ما طرحی برای مناطق محروم داریم که تولید پنیر گیاهی از یک نوع گیاه است و به آن پنیر باد می‌گویند. در استان‌های جنوبی ایران مثل سیستان و بلوچستان این گیاه در خطر انقراض است. یکی از دانشجوهای دکتری همکار ما که زادگاهش سیستان و بلوچستان است، این طرح را برای گیاهی که مشکل زادآوری دارد، انتخاب کرده است. اگر بتوانیم این طرح را پیاده کنیم، هم این گیاه از خطر انقراض نجات پیدا می‌یابد و هم برای افرادی که در این استان سکونت دارند، اشتغالزایی می‌کند.

شهرزاد می‌افزاید: برای کلون کردن باغ‌ها هم از این تکنیک استفاده می‌شود، برای مثال درکشت نمونه‌های یکدست از محصولات با کیفیت بالا از کشت بافت گیاهی استفاده می‌کنیم. این کار شبیه قلمه‌زدن است، با این تفاوت که از یک جوانه می‌توان صدها گیاه تولید کرد و در واقع تولید انبوه داشت. همه ساله می‌توان این نوع کشت را اجرا کرد و تکثیر گیاه وابسته به فصل نیست.

شهرزاد در ادامه درباره چالش‌های پیش رویشان در تولید محصول دانش‌بنیان می‌گوید: ما شرکت دانش‌بنیان هستیم، اما هیچ‌وقت از تسهیلات دانش‌بنیان استفاده نکردیم. گرچه صندوق فناوری‌های نوین یا صندوق پژوهشگران جوان کمک زیادی به ما کردند، اما شرایط گرفتن وام این قدر سخت است و مراحل پیچیده دارد که ما از آن استفاده نکردیم. اما در زمینه حمایت از تولیدات داخلی تلاش‌های زیادی صورت گرفته است.

محصولاتی بر پایه خواص همه جانبه زیتون

زیتون میوه‌ای با خواص بی‌شمار است و البته با ذائقه همه افراد سازگاری ندارد. تا به حال راجع به خواص غذایی زیتون مطالب بسیاری گفته شده است، اما فرآورده‌های این محصول هم خواص درمانی و دارویی بسیاری دارند و حتی افرادی که علاقه‌ای به خوردن زیتون ندارند، می‌توانند از خواص این محصول بهره ببرند. دکتر بهرام دلفان، استاد داروسازی دانشگاه علوم پزشکی لرستان و رئیس شرکت دانش‌بنیان دانا کاسیان درباره نقش زیتون به‌عنوان گیاهی دارویی به جام‌جم می‌گوید: محصولات ما بر پایه فرآورده‌های دارویی زیتون است. پیش از این زیتون فقط به‌عنوان محصولی با خواص غذایی شناخته شده بود، اما ما برای نخستین‌بار جنبه‌های دارویی زیتون را مطالعه کردیم و محصولاتی بر پایه زیتون ارائه کردیم. برای مثال پماد زیتونکس برای درمان تبخال، کهیر و خارش است که نمونه مشابه ندارد. پن (صابون) زیتونکس که از عصاره برگ زیتون تهیه می‌شود، خاصیت ضد باکتری، ضد‌ویروس و آنتی‌اکسیدان دارد. دم‌نوش برگ زیتون و کپسولی از عصاره برگ زیتون به نام اولیویکس نیز از محصولات ماست که برای سلیقه‌های مختلف به صورت کپسول و دم‌نوش در دسترس است. این محصولات برای درمان سرماخوردگی و آنفلوآنزا مورد استفاده قرار می‌گیرند. قطره نرم‌کننده جرم گوش به نام زیتوواکس هم از روغن زیتون گرفته می‌شود و برای اولین بار وارد بازار دارویی کشور شده است.

دلفان عوارض این فرآورده‌ها را کمتر از داروهای شیمیایی موجود عنوان می‌کند و می‌افزاید: هر دارویی عوارض خاص خود را دارد، اما مزایای این داروها نسبت به عوارض خیلی بیشتر است. انواع مختلف محصولاتی که از زیتون گرفته می‌شوند، خواص بسیاری برای سلامت قلب و عروق دارند. یکی از ویژگی‌های باارزش این محصول، خاصیت همه مشتقات آن مثل میوه زیتون، روغن زیتون و برگ زیتون است. جایگزین‌کردن برگ زیتون به جای روغن زیتون علاوه بر هزینه کمتر، قابلیت استفاده طولانی‌مدت دارد و از همه مهم‌تر، بیشترین خواص دارویی زیتون در برگ‌های آن است و کمتر داروی شیمیایی این خاصیت‌ها را
دارد.

حمایت از طرح‌های دانش‌بنیان در حوزه بهداشت

دلفان درباره دغدغه‌های شرکت‌ها و طرح‌های دانش‌بنیان و نمایشگاه گیاهان دارویی اضافه می‌کند: گزافه‌گویی علمی از آفت‌های این نوع نمایشگاه‌ها‌ست. باید متخصصان و افرادی که در حیطه پزشکی و داروسازی تبحر دارند روی این نوع برنامه‌ها نظارت کنند تا دانش درست به مردم انتقال پیدا کند. وی ادامه می‌دهد: بحث دیگر این است در مواردی دانش‌بنیان نمایی به دانش‌بنیان‌ بودن غلبه می‌کند. برخی طرح‌ها قابلیت دانش‌بنیان بودن ندارند و طرح تحقیقاتی ارائه نکرده‌اند. این شرکت‌ها منابع مالی را به سمت خود می‌کشند و برای کسانی که کار حرفه‌ای و برمبنای تحقیقات انجام می‌دهند، محدودیت ایجاد می‌شود. از طرف دیگر با وجود بحث معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌های دانش‌بنیان، قوانین سختگیرانه‌ای وجود دارد و استفاده از تسهیلات بانکی که به طرح‌های دانش‌بنیان تعلق می‌گیرد هم بخصوص در شهرستان‌ها دردسرهای زیادی دارد. موضوع دیگر درباره پارک‌های علم و فناوری است. این پارک‌ها زیرمجموعه وزارت علوم هستند، اما برای شرکت‌هایی مثل شرکت ما که زیرمجموعه وزارت بهداشت هستیم، پارک‌های زیرمجموعه وزارت بهداشت می‌تواند کارآمدتر باشد.

دلفان در پایان درباره اهمیت استفاده از فضای نمایشگاه برای نمایش محصولات داخلی می‌گوید: اگر حضور شرکت‌های بین‌المللی و بخصوص کشورهای منطقه در این نوع نمایشگاه‌ها پررنگ‌تر شود، ما نیز امکان معرفی محصولات برای صادرات را پیدا خواهیم کرد.

سپیده شعرباف