دگرگونی هرم جمعیت کشور

در فاصله سال‌های 55 تا 65 شمسی، با افزایش موالید روبه‌رو بودیم، اما در فاصله سال‌های 65 تا 85 شمسی، شتاب کاهش باروری در کشور ما بسیار افزایش یافت. این کاهش نرخ باروری تا امروز هم ادامه داشته، طوری که حالا نرخ باروری در کشور ما به 8/1 رسیده است، در حالی که نرخ جایگزینی جمعیت باید ½ باشد. به تعبیر دیگر، هم اکنون نرخ باروری در کشور ما، حتی برابر با نرخ جایگزینی هم نیست و این به معنای آن است که جمعیت کشور ما به سمت پیرشدن در حال حرکت است.

از سوی دیگر، هرم سنی جمعیت در کشور ما هم در حال دگرگونی است و این هرم به سمت تبدیل شدن به یک «مثلث معکوس» در حال حرکت است. هرم جمعیتی در کشورهای جوان به شکل مثلث است، اما در کشورهایی با جمعیت سالمندان بالا، هرم جمعیتی به شکل یک مثلث معکوس درمی‌آید. وقتی هرم جمعیتی به شکل مثلث معکوس شود، این اتفاق به این معنی است که ورودی‌های جمعیت یک کشور، کاهش یافته و جمعیت آن به سمت سالمندی در حرکت است.

نباید از خاطر برد که به دلیل ارتقای شاخص‌های بهداشتی و درمانی در کشور، «امید زندگی» در کشور ما در حال افزایش است، طوری که این نرخ، هم اکنون به حدود 75 سال رسیده که همین عامل هم در مسن شدن جمعیت، تاثیرگذار است. حتی می‌توان پیش‌بینی کرد که امید به زندگی در سال‌های آینده هم روند افزایشی خود را حفظ کند.

شکی نیست که پیرشدن جمعیت و کاهش نرخ باروری می‌تواند تبعات منفی متعددی برای توسعه کشور داشته باشد. افزایش هزینه‌های دولت، کاهش نیروهای جوان و فعال جامعه و کند شدن فرآیند توسعه و پیشرفت کشور، گوشه‌ای از اثرات پیرشدن جمعیت است که می‌توان با برنامه‌ریزی علمی، فرهنگ‌سازی و اعطای مشوق‌ها، این روند را کنترل کرد.

دکتر محمود مشفق

جمعیت‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی