عَـقدا؛ دیار خشت و انار

اگر علاقه‌مند به سنت‌ها و آیین‌های ملی و مذهبی هستید به راحتی و در زمان‌های مختلف می‌توانید به این استان کویری سفر کنید تا با حضور در دل مراسم، از آن لذت ببرید.

از اعیاد اسلامی، روزهای عزا و مراسم ماه مبارک رمضان گرفته تا جشن‌های باستانی آیین زرتشت مانند مهرگان٬ آبانگان، آذرگان و امردادگان و... در این خطه برگزار می‌شوند که دیدن آنها خالی از لطف نیست.

و اما عَقدا!

عقدا یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین روستاهای بخش مرکزی شهرستان اردکان است که در 48 کیلومتری اردکان و در مسیر راه تهران ـ بندرعباس قرار گرفته است. این روستا که با داشتن نمایندگی آموزش و پرورش، دهداری، بسیج، پاسگاه انتظامی، درمانگاه، دبیرستان و تلفن و گاز جزو روستاهایی به حساب می‌آید که دارای امکانات رفاهی است، قدمت تاریخی آن به دوران پیش از اسلام و همزمان با میبد می‌رسد.

از جاده به سمت عقدا که می‌روی با سکوتی حکمفرما در خیابان‌ها و کوچه‌های باریک با طاق‌های سایبانی، زیبایی ایوان خانه‌ها، بادگیرهای کاهگلی، درختان خرما، توت، انار و سنگفرش تمیز و مرتب روبه‌رو می‌شوی.

در تاریخ آمده است: یزدگرد فرزند بهرام گور، سه سرهنگ به نام‌های بیدار، عقدار و میبدار داشت که به هر کدام اراضی قابل توجهی اختصاص داد. آنها هم سنگ بنای ایجاد دهستانی به نام خودشان را بنیان گذاشتند که نامشان به ترتیب «بیده»، «عقدا» و «میبد» شد.

نام پیشین عقدا «ده گبران» بوده و به همین دلیل بومیان تأکید دارند، روستایشان از زمان زرتشتیان پررونق و اصیل بوده است.

در کتاب پرستشگاه زردشتیان در مورد نام عقدا آمده است که چون بین زرتشتیان و کسانی که تازه به دین اسلام روی آورده بودند همیشه دعوا و جدال بود، خواجه نصیرالدین طوسی وزیر سلجوقیان در یک روز بین دختران زرتشتی و پسران مسلمان و بالعکس، مراسم عقد ازدواج همگانی برگزار کرد و از آن روز ده گبران، «عقدا» نامیده شد.

اماکن دیدنی عقدا:

عقدا هم مثل بسیاری از مناطق کشور، آثار تاریخی و جاذبه گردشگری فراوانی دارد.

برج و بارو خواجه نعمت، پیر پارس بانو و مزرعه مهر (مزار شهدخت ساسانی)، برج چاه ریگ، چاپارخانه، قلعه سامه، کاروانسرای حاج ابوالقاسم رشتی، خانه خالومیرزا، خانه میرزارضا کرمانی، مسجد جامع عقدا، مسجد شمس، مسجد هلاکو، مسجد صلیب، حصار خواجه نصیرالدین طوسی، دروازه عقدا، آب انبار حوض صفه، آب انبار حاج محمود و خانه فضلی عقدایی و برخی از آتشکده‌های نیمه‌ویران برخی از جاذبه‌های این منطقه را
تشکیل می‌دهند.

مسجد هلاکو

این مسجد، مربوط به دوره صفوی است و در محله هلاکو قرار دارد که در اسفند 81 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بنای مسجد آجری و در دو طبقه است و هر طبقه منحصرا یک اتاق دارد. بتازگی سقف و پیکر مسجد که قبلا فرو‌ریخته بود، مرمت شده و حتی سنگ مثلثی شکل بالای بنا که سنگی تاریخی است و با خط نسخ عنوان: «یا الله، یا محمد و یا علی» روی آن حک شده، بالای بنا نصب شده است.

چاپارخانه

این بنا نشانگر اندیشه حکومتی ریشه‌دار در تمامی کشور است. چاپارخانه عقدا هم مثل تمامی چاپارخانه‌های کشور از خشت خام ساخته شده است و نشان می‌دهد که این نقطه نیز مانند دیگر نقاط پراهمیت کشور، زیر نظر مستقیم حکومت مرکزی اداره می‌شده است. عقدا اوجی تاریخی نیز در زمان ایلخانان دارد و تنها دروازه ایلخانی سالم کشور در این منطقه دیده می‌شود.

مسجد جامع

این مسجد دارای گرمخانه و ایوان تابستانی است. بالای سر محراب بر دیواری گچی یک کاشی ستاره‌ای‌شکل از نوع کاشی‌های قرن هشتم و با نقوش گل در وسط و اشعاری در اطراف آن دیده می‌شود.

رمضان با طعم شیرینی «آلوجه‌ای»

مراسم مذهبی در عقدا از سنت‌های قدیمی و موروثی و در عین حال، دیدنی است. هنوز هم خیلی‌ها ماه مبارک رمضان در عقدا را با طعم شیرینی «آلوجه‌ای یا آلوچه‌ای» می‌شناسند. در این ماه، مساجدی که در آن مراسم سنتی برپا می‌شود، غبارروبی می‌کنند و آماده برپایی مراسم این ماه مبارک می‌شوند. یکی از آیین‌های قدیمی اسلامی این روستای کهن کویری، افطار کردن دسته‌جمعی و سپس برپایی نماز جماعت است.

تعزیه و نخل‌گردانی و عریضه‌هایی که از دوران صفوی مانده‌اند

مراسم نخل‌برداری هر ساله در اربعین حسینی، بعد از نماز مغرب و عشا در تکیه بالا و تکیه پایین عقدا برگزار می‌شود. یکی از مناطقی که در استان یزد تعزیه آن شهرت بسیار زیادی دارد و معمولا تماشاچیانی چندین برابر جمعیت روستا دارد، روستای «توت» در منطقه عقدا است. نام عقدا با تعزیه‌خوانی و دیگر مراسم سنتی و آیینی در ایام محرم و صفر بویژه دهه دوم محرم و دهه آخر صفر، عجین شده و معروف‌ترین و اصیل‌ترین تعزیه‌خوانی‌های استان یزد به منطقه عقدا نسبت داده شده است. هنر تعزیه به صورت موروثی از نسلی به نسل دیگر آموزش داده می‌شود و عریضه‌های تعزیه، از دوران صفویه برای تعزیه‌گردانان منطقه به یادگار مانده است. تعزیه در توت، طایفه‌ای برگزار می‌شود. اتحاد طایفه‌ها برای برگزاری مراسمی باشکوه به گونه‌ای است که هر طایفه در شبی از ایام محرم و صفر، برگزاری مراسم را به عهده می‌گیرد.

انارهای ممتاز و خانه‌هایی که هنوز بوی تاریخ می‌دهند

انارهای ممتاز عقدا معروف و بسیار خوش‌طعم است. به ‌اندازه‌ای که ساکنان این منطقه انار دیارشان را با انار ساوه قابل مقایسه نمی‌دانند و آن را یک سر و گردن بالاتر معرفی می‌کنند.

هوای عقدا هم متمایل به گرمی است و هنوز نخل‌های خرما و خانه‌های کوچک قدیمی در کوچه‌های تنگ و درگاه‌های کوتاه خشت و گلی، تاریخ را ورق می‌زند.

عقدا بوی زندگی ناب می‌دهد وقتی باران به خاکش می‌زند.

«محمدحسن شمر» کسی که 80 سال تعزیه‌خوانی کرد

«محمدحسن رحیمیان» یکی از قدیمی‌ترین تعزیه‌خوان‌های کشور بود که تا زمان مرگ در عقدا زندگی کرد. بنا به شناسنامه‌اش متولد 1298 هجری شمسی بود. اما خودش می‌گفت دو سال بزرگ‌تر از سنی است که شناسنامه‌اش نشان می‌دهد. ویژگی بسیار جالب توجه «محمدحسن» این بود که از 15 سالگی تعزیه‌خوانی کرد و به عبارتی 80 سال تعزیه خوان بود. از آنجا که همیشه «مخالف‌خوان» بود و بیشتر نقش «شِمر» را داشته، عقدایی‌ها به او «محمدحسن شِمر» می‌گفتند. اما این ظرفیت گردشگری عقدا مدتی است از دنیا رفته بی‌آن‌که مستندی از آن ساخته شود یا تجلیلی از او به عمل آمده باشد. حالا پسر محمدحسن بازیگر نقش پدر در تعزیه است.

ستاره معتضدی - ضمیمه چمدان