رمزگشایی از کهن‌ترین مراسم ترحیم

دیرینه‌شناسان با ممارست‌هایی که از بدو کشف این بقایا به خرج داده‌اند، توانسته‌اند ترتیب دقیق وقایع این تدفین را کشف و هویدا کنند. بقایای کشف شده مربوط به فرهنگ ناتوفی است که حدودا از 15 هزار تا 11 هزار و 500 سال پیش در شام زندگی می‌کردند. آنها به زندگی گروهی اشتغال داشتند و پیش از ظهور کشاورزی ساکن شده بودند. این نکته بخصوص جای تعجب دارد؛ زیرا در آن بازه زمانی اغلب آدمیان در دسته‌های کوچ‌نشین شکارگر/ گردآور زندگی می‌کردند.

ناتوفیان از اولین گروه‌های اجتماعی بودند که مراسم تدفین سازمان‌یافته را آغاز کردند. لیور گروسمن از محققانی که هشت سال به بررسی این غار پرداخته، می‌گوید: «این اولین مقطع زمانی است که مراسم تدفین در آن انجام شده و آن را می‌توانیم به تبلور پیچیدگی‌های بیشتر در اجتماع نسبت بدهیم.»

ضیافتی که بقایایش در هیلازون تاختیت کشف شده، از قدیمی‌ترین و سنگین‌ترین ضیافت‌هایی است که تاکنون کشف شده است. لیست غذاهای ارائه شده در این ضیافت قابل توجه است. ماهی، غزال کوهی، روباه قرمز، سمور جنگلی، مار و خرگوش صحرایی بخشی از این منو را تشکیل می‌داده است. ظاهرا سنگ‌پشت‌ کبابی از غذاهای محبوب آن زمان بوده است! در صحنه ضیافت، بقایای 80 سنگ‌پشت پیدا شده که وزن گوشتشان می‌توانسته جمعا به 20 کیلوگرم نیز برسد. قطعا این همه تدارکات برای افراد زیادی بوده، اما حدسِ این که چند نفر بوده‌اند آسان نیست.

ضیافت تدفین 6 مرحله‌ای

یافته‌های گروسمن و همکارش ناتالی مونرو از دانشگاه کانکتیکات در استورس آمریکا حاکی از این است که آماده‌سازی مراسم تدفین و ضیافت همراه آن، دست‌کم به شش مرحله برنامه‌ریزی شده تقسیم می‌شده است.

ناتوفی‌ها ابتدا کف غار را حفر می‌کردند تا فضای گور را آماده کنند. سپس یک صندوق از سنگ آهک داخل گور گذاشته و آن را با اشیای عجیب پر می‌کردند. ازجمله این اشیا می‌توان به شاخ یک غزال نر، یک مشته گل اخری، کاسه سنگ‌پشت به تعداد سه یا بیشتر و تکه‌های گچ اشاره کرد. سپس درون صندوق را گرد خاک می‌ریختند.

در نهایت در مرحله چهارم بود که جسد خانم را با حالتی تقریبا نِشسته داخل گور می‌گذاشتند. سپس ساعد یک گراز وحشی و تعدادی کاسه سنگ پشت دیگر را زیر سر و لگن زن قرار می‌دادند. اشیای نامتجانس دیگری را هم که مشابه آنها در دیگر صحنه‌های مکشوفه ناتوفی دیده نشده، اطراف و روی جسد زن قرار داده‌اند. این اشیا چیزهایی مانند صدف دریایی و نوک بال یک عقاب طلایی را در بر می‌گیرد. عجیب‌ترین موردی که در این مکان کشف شده، یک پای مصنوعی است که متعلق به فردی دیگر بوده.

مرحله پنجم، خود ضیافت بوده است. مردم نیز پیش از بستنِ روی گور، بقایای خوراکی‌های خود را به داخل آن می‌انداختند. گروسمن می‌گوید: «آنها از پر کردن گور با چیزهایی که ما آشغال می‌دانیم ابایی نداشته‌اند. گویا می‌خواستند وزن جسد را سنگین کنند تا به پایین کشیده شود.»

در مرحله نهایی که مرحله ششم است، ناتوفی‌ها روی جسد را با سنگ آهکی به وزن 75 کیلوگرم پوشانده‌اند. این بزرگ‌ترین تکه سنگ آهک است که تاکنون در صحنه‌های مکشوفه از ناتوفیان یافت شده است.

تدفین با این همه مکافات؛ چرا؟

برپایی چنین ضیافتی کار ساده‌ای نیست. شکار حیوانات و گردآوری مایحتاج آن ممکن است هفته‌ها وقت برده باشد. این که چرا این خانم چنین خاکسپاری فاخرانه‌ای داشته، در حالی که افراد مدفون در اطراف وی قبور به نسبت ساده‌ای دارند، بر باستان‌شناسان پوشیده است، اما این واضح است که یک چنین ضیافتی دال بر اهمیت آن شخص خاص است.

گروسمن توضیح می‌دهد: «وی در جامعه‌اش نقشی مهم داشته است. چیزهایی که در اطرافش نهاده شده حاکی از آیین‌های شِمَنی است. در نهایت می‌توانیم با استناد به مدارک کشف شده بگوییم وی یک شمن بوده است.» بقایای زن مدفون حاکی از بیماری مادرزادی بوده و خبر از لَنگی وی می‌دهد. اسناد به دست آمده از خاکسپاری‌های قدمت‌دار ناتوفیان حاکی از این است که این مردم روابط پیچیده اجتماعی داشته‌اند. چنین مراسمی از عهده گروه‌های قلیل شکارگر/ گردآور بعید بوده است؛ زیرا جابه‌جایی مداوم آنها، مانع تقویت و تعمیق روابط آنها در گروه‌های عظیم می‌شده است.

لیسا ماهر از دانشگاه برکلی کالیفرنیا در نظری که درباره مقاله منتشر شده ارائه کرده می‌گوید: «این مقاله برای مراسم‌ تدفینی که در عمده موارد انجام می‌شده، استدلال قانع‌کننده‌ای ارائه کرده و بصیرت ما را در مورد جهان نمادی و ایدئولوژیک ساکنان محل تقویت می‌کند. حالا سوال اینجاست که آیا بعد از این موارد مشابهی را در خاکسپاری‌های دیگر در محل‌ها و مفاهیم دیگر خواهیم دید؟» ظاهرا جوامع اخیرتر از اجداد ناتوفی خود سرمشق گرفته بودند. ماهر می‌نویسد: «مراسم دوران نئولیتیک (نوسنگی) بعدی با تفاوت‌های خاصی در رسوم قبلی ناتوفی ریشه داشته‌اند»

علاقه‌مندان می‌توانند یافته‌های بیشتر درباره این کشف را در ژورنال Current Anthropology بخوانند.

منبع: BBC

مترجم :‌سیاوش شهبازی