برفک، تب، مرگ

اخبار مرگ و میر تب برفکی گواهی می‌دهد که از یک سال پیش این مرض استان‌های ایلام، گلستان، چهارمحال و بختیاری، مازندران، کرمانشاه، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خوزستان، کردستان، قزوین، سمنان، کهگیلویه و بویراحمد و همدان را در نوردیده است و تا می‌توانسته کشته و خسارت زده و حالا افتاده به جان دام‌های اصفهان، خراسان شمالی، آذربایجان غربی و شرقی، استان مرکزی و کرمانشاه.

تب آمد، واکسن نبود

عامل مرض، ویروس است. حیوانات زوج سم، بخصوص گاو و گوسفند را نشان می‌کند. بشدت شایع و عفونی است و گرچه به انسان سرایت نمی‌کند، اما خسارت مالی‌اش آنقدر زیاد است که در سال‌های گذشته، حتی اقتصاد دامداری کشورهای توسعه‌یافته را به زانو درآورده است مثل خسارت هفت میلیارد دلاری که سال 2001 به انگلستان زد و دست آخر متولیان بهداشت را مجبورکرد شش میلیون راس دام را معدوم کنند تا جلوی شیوعش را بگیرند.

آن‌گونه که دکتر محسن گل‌احمر، دامپزشک تعریف می‌کند میزان کشنده بودن این بیماری به «سویه» آن بستگی دارد که یعنی ویروس‌اش در طول زمان تغییر می‌کند و در مقابل واکسن‌ها مقاوم می‌شود و به همین علت هم در چند سال اخیر شیوعش در ایران بیشتر شده است؛ چراکه هر بار هنگام همه‌گیری ممکن است سویه‌ای جدید داشته باشد که واکسن‌های کهنه علاجش نباشد و لازم شود واکسن تازه‌ای برای درمانش به کار گرفته شود.

خسارت بیماری اما به قول گل‌احمر، فقط بابت کشتن دام‌ها نیست، دام‌هایی بخت گوشه چشمی به آنها دارد و جان به در می‌برند، تا مدت‌ها لاغر و ضعیف می‌مانند، پرواری‌شان را از دست می‌دهند، سقط جنین‌های مکرر دارند، شیرشان کم یا خشک می‌شود و گروهی هم نابارور می‌شوند که هر کدام از اینها برای دامدارها، مترادف خسارت سنگین اقتصادی و تنگدستی است که در سال‌های آینده رخ نشان می‌دهد.

علت شیوع بیماری، اما فقط این نیست. دامپزشکی که برخلاف گل‌احمر مایل نیست نامی از او در این گزارش برده شود اعتقاد دارد شیوع تب‌ برفکی در کشور پشت‌پرده‌ای دارد که تاکنون فاش نشده است.

او می‌گوید با کاهش تولید داخل واکسن بیماری، لازم بوده سازمان دامپزشکی کشور بلافاصله و به سرعت واردات دارو را از کشورهای دیگر آغاز کند تا مرض، همه‌گیر نشود، اما واردات دارو، نوشداری بعد از مرگ سهراب شد و مرض، از سازمان دامپزشکی جلو زد و پیش از آن‌که بجنبند جان 13 هزار دام را گرفت.

همه مثل این دامپزشک، نگران فاش شدن اسم‌شان نیستند مثل دکتر حمید کهرام، رئیس موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی که توضیح می‌دهد موسسه رازی سال گذشته برای تولید واکسنی پیشرفته‌تر، ناچار شد تولید واکسن را به نصف برساند و در جلسات مختلف به سازمان دامپزشکی کشور هشدار داد که در صورت کاهش تولید داخل واکسن باید واردات آن را از کشورهای دیگر آغاز کند تا کسری برای مبارزه با بیماری و مهارش نداشته باشیم، اما اقدام برای واردات دارو دیرهنگام بود و داروها وقتی رسید که سویه‌های جدید بیماری رو شده بود و داروهای خارجی برای درمان شان مناسب نبود.

کهرام البته مخالف تصمیم سازمان دامپزشکی برای تغییر میزان تولید داخل واکسن نیست، اما به فارس می‌گوید: این تصمیم اشتباه نبود، ولی باید واردات دارو برای تامین نیاز داخل به موقع انجام می‌شد.

او البته خبر ندارد که سازمان دامپزشکی برای واردات به‌موقع مجوز صادر نکرده است یا بودجه لازم را برای واردات واکسن تب‌ برفکی در اختیار نداشته، اما به قول خودش مهم این است که باید واکسن تب‌ برفکی در تیر و مرداد سال گذشته به موقع از طریق واردات تامین می‌شد.»

تب چه وقت به عرق می‌نشیند؟

باقی گره معمای شیوع شدید تب‌ برفکی را دکتر مهدی خلج، رئیس سازمان دامپزشکی باز می‌کند. همان ابتدای گفت‌وگو محافظه‌کارانه می‌گوید مایل نیست درگیر بگومگوهای بین سازمانی در رسانه‌ها شود، اما مرگ 13 هزار دام را تا پایان اسفند سال گذشته تائید می‌کند و ارائه آمار دام‌های تلف شده امسال را هم واگذار می‌کند به پایان اردیبهشت.

خلج نمی خواهد توضیح بدهد چرا سال گذشته در بازه‌ای زمانی، تولید داخلی واکسن کم شد، اما به این پاسخ بسنده می‌کند که در آن برهه گرچه سازمان دامپزشکی دارو را از کشورهای دیگر وارد کرد، دامدارها آن را نخریدند چون پیش از این واکسن تولید داخل، رایگان در اختیارشان قرار می‌گرفت، پس با خودشان حساب و کتاب کردند چرا باید برای دارویی که پیش‌تر رایگان توزیع می‌شده، هزینه‌ای بپردازند.

این شد که شرکت خارجی تولیدکننده دارو ضرر کرد و وقتی ایران بار دیگر برای تامین کسری تولید داخل، طالب داروی خارجی شد اعلام کرد که واکسنی برای فروش ندارد.

ماجرا البته از زبان مسئولان دیگر، طور دیگری بیان شده است مثلا سال گذشته، محسن شانقی، مدیرکل دامپزشکی استان مرکزی از کمبود واکسن تولید داخل در گفت‌وگو با مهر گله کرد، اما توضیح داد که واکسن وارداتی بسیار گران است و به همین علت دامدارها قادر به خریدش نیستند.

رئیس سازمان دامپزشکی کشور البته عذر دیگری هم برای شیوع گسترده بیماری دارد.

او می‌گوید دام‌های قاچاق معمولا آلوده‌اند و گرچه مرزهای شرقی تا حدی کنترل شده است، اما ‌مرزهای غربی هنوز محل عبور و مرور غیرقانونی دام است. با این حال برخی اعتقاد دارند حتی ورود قانونی دام به کشور هم با نظارت تمام و کمال نیست و قرنطینه دام‌ها، گاه جدی گرفته نمی‌شود.

با همه این اوصاف خلج، امیدوار است به روزهای آینده که هر چه زودتر 9 میلیون دوز واکسن خریداری شده از کشورهای دیگر، برسد و واکسیناسیون سراسری دام‌ها از 20 اردیبهشت برای مقابله با تب برفکی آغاز ‌شود و آن‌وقت اگر همه چیز خوب پیش برود احتمالا بیماری تا پایان اردیبهشت، مهار شود، اما حتی اگر همه چیز آن‌طور که او می‌گوید خوب پیش برود، اگر همه دام‌ها واکسینه شوند و حتی اگر مرگ و میر متوقف شود، دام‌های تلف شده در یک سال گذشته،‌ زنده نمی‌شوند و خسارت‌ها جبران نمی‌شود بخصوص که دامدارها می‌گویند دام‌های پرواری یعنی آنها که پرورش‌شان برای تهیه گوشت است، بیمه نیستند و به همین دلیل خسارت ناشی از مرگ‌شان جبران‌ناپذیر است.

مریم یوشی‌زاده - دبیر گروه جامعه