شاعری که زیرپوستی با کودکان حرف می‌زند

او ابتدای همین هفته با کتاب «هر گلابی یک چراغ» به عنوان تنها شاعر برتر و برگزیده دهمین دوره جشنواره شعر فجر معرفی و تجلیل شد، همین بهانه‌ای دست داد تا سراغش برویم و گپ و گفتی کوتاه با شفیعی داشته باشیم.

یک لطیفه‌ای هست که می‌گوید یک بنده خدایی پزشک متخصص کودک و نوجوان بوده است، بعد از سال‌ها بر می‌گردد ولایتشان و مادربزرگش متوجه می‌شود این فقط بچه‌ها را ویزیت و معاینه می‌کند، می‌گوید خب پسرم بیشتر درس می‌خواندی مرا هم معاینه می‌کردی، حالا بگذارید ما هم همین مزاح را با شما داشته باشیم و ضمن تبریک به عنوان این که شاعر برتر کودک و نوجوان شده‌اید، خواستم بپرسم چون کمتر مطالعه کردید برای بچه‌ها می‌نویسید؟

طبیعتا همان طور که گفتی این یک شوخی و مزاح است، خب دوره نوجوانی یک فصل تربیتی ویژه محسوب می‌شود و باید خوراک فکری بیشتری برای نوجوانان ایجاد کرد. در حوزه ادبیات بزرگسال و حتی کودک کارهای زیادی انجام شده ولی در حوزه شعر نوجوان متاسفانه با فقر آثار فاخر و تاثیرگذار مواجه هستیم.

فراموش نکنیم، نوجوانی دوره‌ای بسیار سرنوشت ساز و تاثیر گذار بر زندگی فرد است زیرا در این دوره فرد نه کودک محسوب می‌شود و نه بزرگسال. برنامه ریزی های فرهنگی باید برای این نسل انجام شود زیرا یک نوجوان دغدغه‌های کودکی و میانسالی را با هم دارد و این دوره به نوعی یک فصل تربیتی ویژه محسوب می‌شود.

شما اگر تاریخ ادبیات همین چند دهه را حتی با سرعت مرور کنید، در می‌یابید که بعد از دهه 60 که یک دوران طلایی برای ادبیات نوجوان بود، آثار خوبی برای نوجوانان تولید نشده و همچنان در این حوزه خلأ آثار فاخر محسوس است. حضرت علی (ع) نیز درباره اهمیت دوره نوجوانی می‌فرمایند: فرزندان شما از زمان به دنیا آمدن تا هفت سالگی امیران بی‌تاج و تخت هستند و از هفت تا 14 سالگی فصل تربیت و آموزش‌پذیری آنهاست و بعد از14 سالگی باید به عنوان مشاورانی باشند که کم‌کم نقش‌های اجتماعی را می‌پذیرند.

البته انصافا روانشاد قیصر امین‌پور در این حوزه نوجوان آثار ارزشمندی نوشت.

بله من هم انکار نکردم، جدای از قیصر امین‌پور که آثار خوبی در حوزه نوجوان منتشر کرد آیا شما مورد دیگری می‌توانید مثال بزنید، واقعا باید پذیرفت که آثار زیادی برای نوجوانان در دسترس نیست. البته در حوزه شعرهای کلاسیک نیز کارهایی از آقای محمدکاظم مزینانی و مصطفی رحماندوست وجود دارد که متاسفانه خیلی کم است و اغلب به روز رسانی نشده است، زیرا اغلب این آثار به همان دهه 60 بازمی‌گردد.

برویم سراغ مجموعه هر گلابی یک چراغ، کمی درباره آن توضیح می‌دهید؟

این کتاب فضای صمیمانه‌ای دارد و بر خلاف توضیحات قبلی اتفاقا برای گروه سنی کودک سروده شده است، این کتاب آشنایی‌زدایی‌های بسیار زیرپوستی با مفاهیم کودکانه ایجاد و کودک را در بزنگاه‌های خاص به کشف مفاهیم پنهان در کلمه‌ها دعوت می‌کند.

آشنایی‌زدایی‌های زیرپوستی دقیقا یعنی چی؟

یعنی کودک در پایان شعرهای این مجموعه به مفاهیمی جدید برمی‌خورد و همین برخورد‌ها به شکل ساده کودک را دعوت به تفکر می‌کند. به طور مثال، کودک در یکی از شعر‌ها می‌تواند کفش خود را مانند اتاقش تصور کند که جوجه کبوتر‌ها در آن لانه کرده‌اند. یا کمی طنز می‌تواند واقعا اثر را برای کودک جذاب‌تر کند، واقعا طنز در حوزه ادبیات کودک و نوجوان به بسیاری از پرسش‌های کودکان در زمانی کوتاه پاسخ می‌دهد.

روان‌شناسان می‌گویند تا زمانی که تصویر نباشد، هیچ ارزشی در ذهن کودک نقش نمی‌بندد، یکی از مشکلات کتاب‌های کودک در روزگار ما فقدان تصویرسازی مناسب است، شما نظرتان درباره این ادعا چیست؟

البته در بسیاری از تصویرسازی‌های کتاب‌های کودک و نوجوان کشورمان جای خلاقیت خالی است و با شما موافقم، اما باید دید تصویرسازی‌ها تا چه میزان با نیازهای کودکان منطبق است یا نوع رنگ‌های به کار رفته در اثر، چقدر با رنگ شعر‌ها و متن همخوانی دارد.

من منکر کار بسیاری از تصویرگران توانمند نمی‌شوم، اما چیزی که تصویر‌ها و نقش‌ها به من نشان می‌دهند چیزی نیست که واقعا بتواند پاسخگوی خیلی از نیازهای عاطفی کودکان باشد. یک اثر هنری خلق می‌شود تا به یک بلوغ فکری و حس زیبایی‌شناسی در مخاطب کمک کند یا موجب بارور شدن بخش نهفته در ذهن و دل مخاطب شود.

پیشنهادی هم برای بهبود اوضاع دارید؟

پیشنهادم هم این است که برای نزدیکی این دنیاهای ذهنی و خلق تصاویر نزدیک با اشعار و نوشته‌ها، نیاز هست که شاعر و تصویرگر پیش از خلق تصویر، چند جلسه با هم داشته باشند.

بامداد محمدی

جام‌جم