در واکنش به حمله رژیم صهیونیستی به ایران مطرح شد
محرم به عنوان یک جریان حرکت ساز در طول تاریخ مورد علاقه مظلومان و کینه و نفرت ظالمان و زورگیران قرار داشته و به همین دلیل هموار می کوشند به هر شکل ممکن در آن خلل و رخنه هایی ایجاد کنند تا بلکه این چراغ پرفروغ را به خاموشی بکشانند.
لیکن با همه این تمهیدات ، نام حسین در دلهای این مردم هر روز پررنگتر شد تا آنجا که برخلاف همه برنامه های رژیم پهلوی و بیگانگان ، نهضت اسلامی مردم ایران در محرم خونین سال 42جوانه زد و در محرم سال 57به بارنشست و در جریان جنگ تحمیلی نیز این شور حسینی بود که باعث شد برخلاف تمامی جنگهای تاریخ ایران ، حتی یک وجب از خاک مملکت امام زمان از آن جدا نشود.
مقاله حاضر، نقش محرم در نهضت 15خرداد و انقلاب بهمن 57را وامی کاود.محرم و عاشورا از بارزترین نمادهای فرهنگ تشیع اند که در تکوین نهضت اسلامی مردم ایران به رهبری امام خمینی ره دارای نقش و جایگاه ویژه ای بوده و از این لحاظ رابطه تنگاتنگی با انقلاب اسلامی و پیروزی آن دارند.
در واقع می توان گفت میان حرکتها، جنبش ها و رفتارهای انقلابی با سنتها و آیین های مذهبی ، بویژه سوگواری تاسوعا و عاشورا رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و این رابطه در دو دهه واپسین حکومت پهلوی ، بیش از هر زمان دیگر محسوس و ملموس بوده است.
به عبارت دیگر نقاط عطف حرکتهای انقلابی در ایران بر ایام و تقویم مذهبی شیعه منطبق است و این مساله تاثیر نمادها و آیین های این مذهب حقه در الهام بخشی ، بسیج و سازماندهی مردم مومن و انقلابی برضد ظلم و ستم و استبداد را نمایان می کند.
شبکه اطلاع رسانی و تبلیغ
الگوگیری از نهضت امام حسین ع و استفاده از پایگاه مساجد، تکیه ها، حسینیه ها، زینبیه ها و غیره که تعداد آنها به چند هزار در سراسر کشور می رسید و گردانندگان اصلی آنها یعنی طلاب علوم دینی ، وعاظ و روحانیون و مراجع عظام که از حامیان اصلی و جدی امام خمینی و معتقد به ولایت عاشورایی امام خمینی بودند و همچنین توده های میلیونی مردم مذهبی که با مساجد و روحانیون ارتباطات نزدیکی داشتند؛ در مجموع شبکه اطلاع رسانی و تبلیغی نهضت را تشکیل می دادند که رسوخ ناپذیر بود و این عوامل نقش بسزایی در انسجام انقلابیون و سازماندهی نهضت و به محک کشیدن نیروهای مخالف رژیم پهلوی و نمایش وحدت کلمه و عمل داشتند.
محرم 1342و حرکت تاریخ ساز امام
محرم سال 1342با سالهای گذشته از نظر ماهیت و گستردگی و سبک برگزاری تفاوت بسیار داشت و در حالی فرارسید که نهضت امام خمینی به صورت جدی شروع شده بود. از یک سو مردم و روحانیت در آن سال رخدادهای مهمی چون مخالفت با لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی ، تحریم همه پرسی اصول شش گانه انقلاب سفید در 6بهمن 1341، تحریم عید نوروز 1342و فاجعه 2فروردین مدرسه فیضیه را در کمتر از یک سال در حافظه خود داشت و تشدید رویارویی ها بر اهمیت آن ماه برای مبارزه با رژیم را دو چندان کرده بود و در واقع محکی برای هر دو طرف بود.
از دیگر سو برای اولین بار در سطحی وسیع ، مراسم محرم جنبه سیاسی به خود می گرفت که از آن به عنوان انقلاب منبر نام برده می شود.
امام خمینی مدتها پیش از محرم طی سخنرانی ها و گفتگوهایی که با افراد مختلف داشت به این نکته اشاره کرده بود که در صدد است تا در محرم ، تدابیری برای افشاگری علیه حکومت پهلوی اتخاذ کند.
از این رو ابتدا رژیم درصدد برآمد با ترفندهایی و از جمله دعوت به صلح و سازش امام را از این کار باز داردولی توفیق نیافت. امام در گام نخست اعزام طلاب علوم دینی به شهرها و روستاهای سراسر کشور را هدف قرار داد و به این منظور کلاسهای درس حوزه علمیه قم از 25اردیبهشت یعنی 8روز مانده به محرم تعطیل شد و طلاب بتدریج اعزام شدند.
براساس یکی از سندهای ساواک در جلساتی که در آستانه اعزام طلاب برگزار می شد، مراجع به آنان توصیه می کردند: «در منابر ترس نداشته باشید و بگویید دولت و شاه بی دین هستند و قرآن را می خواهند از بین ببرند. دیگر تقیه نکنید. همچنین منتظر دستورات ما باشید.»
در ادامه این گزارش آمده است که مراجع از طلاب درخواست کرده اند که سعی کنید در منابر خود فاجعه مدرسه فیضیه (واقعه 2فروردین1342) را با واقعه کربلا تطبیق داده و آن را محور روضه خوانی های خود قرار دهید.
پس از اعزام طلاب ، هماهنگی هایی نیز در سطح رهبران روحانی در مناطق مهم کشور صورت گرفت. یکی از گزارش های ساواک به هماهنگی روحانیون متنفذی چون آیات قمی در مشهد، محمود ضیابری در رشت ، علی اصغر صالحی کرمانی در کرمان ، علی محمد بروجردی در بروجرد و آخوند ملاعلی معصومی همدانی در همدان اشاره کرده است.
امام خمینی در مرحله بعد نامه هایی نیز به علمای برخی شهرها نوشت و موارد تبلیغ و مبارزه را مشخص کرد.
همچنین یک پیام عمومی خطاب به همه مبلغان و هیاتهای مذهبی صادر کرد: «...آقایان بدانند که خطر امروز براسلام کمتر از خطر بنی امیه نیست... سکوت در این ایام تایید دستگاه جبار و کمک به دشمنان اسلام است...
واکنش ساواک
ساواک در مرحله دوم مقابله با اقدامات امام خمینی و پس از شکست در کنار آمدن با وی و به دنبال اعلامیه های شدیداللحن ایشان ، محدودیت هایی را برای سخنرانی های روحانیون در نظر گرفت و به آنها اعلام کرد: باید التزام بدهند که به 3موضوع توجه کنند: علیه شخص اول مملکت سخن نگویند، علیه اسرائیل حرفی نزنند و مدام به گوش مردم نخوانند که اسلام در خطر است.
با همه پیش بینی ها و تدابیر اتخاذ شده ، محرم 42در تهران و شهرستان ها با شور و حال عاشورایی بی سابقه ای برگزار شد که در گزارش های ساواک و خاطرات افراد منعکس شده است و همه اشاره به این موضوع دارند که مجالس محرم در هر شهر به یک کانون سیاسی علیه رژیم پهلوی تبدیل شده بود. واکنش خشن و سرکوبگرانه رژیم در 12 محرم مقارن با 15خرداد 42با دستگیری امام خمینی و بسیاری از خطبا و مبارزان و کشته و مجروح کردن عده ای از مردم در سراسر کشور ظاهرا به پایان رسید؛ اما محرم 42و قیام 15خرداد به نقطه عطفی در تاریخ مبارزات و تحولات سیاسی ایران تبدیل شد و فصل نوینی از مبارزه را به دنبال آورد که ریشه آن در محرم و عاشورا بود.
درواقع به کارگیری دستگاه تبلیغاتی منبر تحت عنوان وعظ و خطابه در مجالس سوگواری محرم و خواندن روضه و شبیه سازی اقدامات رژیم علیه مردم و روحانیت در حادثه مدرسه فیضیه به اقدامات یزید در کربلا و برخورد حق و باطل ، برنده ترین سلاح تبلیغاتی وعاظ برای تحریک و تشویق گروههای مذهبی و بیانگر غلبه رسانه های سنتی بر رسانه مدرن نظام حاکم بود. روی این اصل می توان ادعا کرد که قیام 15خرداد محصول تبلیغات و سخنرانی های وعاظ در طول دهه محرم بود.
محرم از 42تا 57
در این سالها اندیشه ورزان مذهبی روحانی و غیرروحانی نظریه پردازی ها و تبلیغات خود را برپایه دین ایدئولوژیک و تعبیر ایدئولوژیک از عاشورا قرار دادند و سعی کردند تئوری و عمل را توام و مقوم همدیگر قرار دهند و به احیای ابعاد ایدئولوژیک دین بپردازند و از حماسه عاشورا سلاحی برای عمل سیاسی بسازند.
از سال 42تا 57ساواک و سازمان های انتظامی برای جلوگیری از 15خرداد دیگر، حدود یک ماه قبل از ماههای رمضان ، محرم و صفر انجام اقداماتی را در دستور قرار می دادند. از جمله آنها ایجاد تضییقات برای هیات ها، مداحان و وعاظ و دستگیری یا تبعید مبارزان بود، تا شاید در این ماهها رژیم آسیبی نبیند.
به دلیل محدودیت به چند نمونه اشاره می کنیم ؛ در تاریخ 14/2/42 شهربانی کل کشور طی بخشنامه ای به تمامی ادارات شهربانی در سراسر کشور طرح مراسم سوگواری در ماههای محرم و صفر را ابلاغ کرده است و در آن تشکیل مجالس را به کسب اجازه قبلی و موافقت شهربانی و تایید صلاحیت گردانندگان مجالس از سوی ساواک مشروط کرده و گردانندگان مجالس را به اعلام قبلی اسامی وعاظ و روضه خوان ها موظف کرده است.
همچنین حرکت دسته های عزاداری را نیز منوط به اجازه شهربانی محل دانسته است. حرکت دسته ها در خیابان ها جز روزهای تاسوعا و عاشورا ممنوع شده و مسیر حرکت دسته ها نیز باید همراه با ساعت و مبدائ و مقصد آنها از قبل مشخص باشد و دسته ها به همدیگر نرسند. قمه زدن ، تعزیه خوانی و شبیه سازی نیز ممنوع اعلام شده است.
اداره کل سوم ساواک در دستورالعملی که 12/12/44 به ساواک قم فرستاده ، درباره جلوگیری از منبر رفتن وعاظ مخالفان رژیم در ماه رمضان شرایط مشابهی را اعلام کرده است.
یا گزارش اداره کل سوم که جهت اطلاع و اقدام ساواک قم در تاریخ 14فروردین 1345تهیه شده ، حاکی از این است که چند ماه پیش از محرم ، ساواک درصدد کنترل و جلوگیری از تبلیغات ضد رژیم بوده است : «طبق اطلاع عده ای از وعاظ و طلاب قم مطابق رویه همه ساله به شهرستان ها اعزام خواهند شد که در دهه عاشورا ضمن روضه خوانی تبلیغاتی به نفع علما بنمایند.
شایع است طرفداران خمینی مشغول تهیه فهرستی از وعاظ طرفدار و مورد اطمینان هستند که در روز عیدغدیر ضمن عیددیدنی آنان را راضی کنند با دادن خرج سفر و حقوق به شهرستان ها اعزام شوند و چنانچه ممکن شود مثل سالهای قبل صاحبان عزاداری از شهرستان ها به قم بیایند و از آقای نجفی یا شهاب اشراقی تقاضا کنند که واعظی را به آنان معرفی کنند.»
در سالهای بعد نیز این روال طی شده است.
محرم 57 رفراندوم انقلاب
امام خمینی با آگاهی و موقع شناسی ، حساب ویژه ای روی محرم 57باز کرد و پیشاپیش تمهیدات لازم را فراهم آورد. دیگر روحانیون مبارز نیز با بهره مندی از تجربیات دو دهه وعظ و تبلیغ سیاسی ضدرژیم ، در ماه محرم سال 57اقدامات جسورانه تری را انجام دادند.
در یکی از گزارش های ساواک خراسان به تاریخ 9/9/57آمده است : «روحانیون و وعاظ مخالف برای ماههای محرم و صفر اقداماتی به شرح زیر انجام داده اند:
1-تعداد زیادی از وعاظ و طلبه های مخالف را با جزوه های خمینی و اعلامیه های مضره به شهرستان ها و روستاهای خراسان برای وعظ اعزام کرده اند.
2-به تمامی اشخاصی که قصد تشکیل مجالس عزاداری دارند، ابلاغ نموده اند برای تشکیل مجالس خود به فرمانداری نظامی و شهربانی مراجعه ننمایند.
3-به روسای هیاتهای مذهبی مراجعه و اظهار داشته اند بدون مراجعه به مقامات انتظامی مجالس عزاداری تشکیل دهند و دسته های خود را در خیابان ها حرکت دهند و چنانچه به کمک مالی احتیاج دارند، آنان خواهند پرداخت و وعاظ مجالس آنها را تعیین می کنند.
به استحضار می رساند روحانیون مخالف به رهبری مرعشی و واعظ طبسی و خامنه ای و هاشمی نژاد و دارودسته های آنان ، تدارک زیادی برای ماههای محرم و صفر پیش بینی نموده اند که چنانچه تصمیم لازم درباره آنان اتخاذ نگردد، عواقب نامطلوبی به بار خواهد آمد...»
در شهرهای دیگر نیز وضع بدان منوال بوده است. امام خمینی با آگاهی از وضعیت رژیم و فرصت طلایی محرم ، در آستانه این ماه پیام مهمی خطاب به ملت ایران صادر کرد و در آن پیام ضمن برشماری ویژگی های جائرانه رژیم پهلوی ، به اقشار مختلف مردم ، بویژه وعاظ و روحانیون موکدا توصیه کرد: «ماه محرم ، ماه شکست قدرتهای یزیدی و حیله های شیطانی است... لازم به تذکر نیست که اقامه مجالس سوگواری باید مستقل باشد و منوط به اجازه شهربانی یا سازمان خرابکار و به اصطلاح امنیت نباشد.
شما ملت عزیز مجالس را بدون مراجعه به مقامات برپا نمایید و در صورت جلوگیری در میادین و خیابان ها و کوچه ها اجتماع کنید و مصایب اسلام و مسلمین و خیانت های رژیم شاه را برملا نمایید.»
ایشان در روزهای آینده و طول ایام عزاداری محرم نیز در فرصتهای پدید آمده به تکلیف شرعی مردم برای سرنگونی رژیم پهلوی تاکید کردند. رهبران روحانی و آیات عظام نیز هر کدام به نوبه خود با صدور اعلامیه هایی با بیان وظایف مردم در ایام محرم ، خواستار حضور گسترده مردم شدند.
سرانجام مراسم عزاداری مردم با راهپیمایی ها و تظاهرات وسیع آنها در روزهای تاسوعا و عاشورا در سراسر کشور درهم آمیخت و از حالت سوگواری ، عزاداری و مراسم مذهبی فراتر رفت و بنا به تعبیر امام خمینی به «رفراندوم تاسوعا و عاشورا» تبدیل شد.
جمعیت تهران را بین 3تا 4میلیون نفر برآورد کردند.
در گزارش اداره کل سوم ساواک نیز آمده است : «اطلاعات زیر پیرامون برنامه گروه طرفداران خمینی در روزهای تاسوعا و عاشورا کسب شده است:
1-نظر خمینی از این مراسم بالاخص برای روزهای تاسوعا و عاشورا نمایش قدرت توده ای بوده و چند مرتبه تاکید کرده که از برخورد با نیروهای نظامی خودداری شود و شعار عمده در این جریانات مرگ بر کد {66شاه} می باشد.
2-حدود 110نفر خبرنگار خارجی دعوت شده اند و مترجمان تعدادی از دانشجویان هستند که از خارج آمده اند...».
به این ترتیب محرم 57با پیروزی مخالفان شاه و نمایش قدرت آنها در بسیج توده ها به پایان رسید و زنگ سقوط را در گوش مقامات رژیم به صدا درآورد و بار دیگر ثابت کرد که انقلاب اسلامی و نهضت امام خمینی از نهضت عاشورا الهام می گیرد.
در ماه صفر و اربعین سال 57نیز ماهیت عاشورایی انقلاب اسلامی بیشتر جلوه گر شد. در روز اربعین میلیون ها نفر در تهران و شهرستان ها به تظاهرات پرداختند. در تهران حدود 2تا 3میلیون نفر به راهپیمایی آمدند و در قطعنامه پایانی ، ضمن مخالفت با دولت بختیار و غیرقانونی دانستن آن ، خواهان تشکیل جمهوری اسلامی به رهبری امام خمینی شدند.
شاید بهترین سخن در خاتمه این مقال ، کلام عباس قره باغی ، رئیس وقت ستاد بزرگ ارتشتاران باشد که می گوید: «در حقیقت این راهپیمایی نیز مانند تظاهرات روزهای تاسوعا و عاشورا برای مخالفان موفقیت بزرگی محسوب {می شد} و به علت وجود حکومت نظامی در کشور، دلیل دیگری بر ضعف و ناتوانی دولت و شکست مجدد نیروهای مسلح در برابر آنها منظور گردید».
سجاد راعی 
نظرات کاربران
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
کوه موش زایید!
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
اسرائیل به سرزمین سوخته بدل می‌شود؟
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
تثبیت قدرت بازدارندگی ایران
گفت و گو
علی برکه از رهبران حماس در گفت‌و‌گو با «جام‌جم»:
خطوط قرمز خود را در مذاکرات تغییر نمی‌دهیم
گفت‌وگوی «جام‌جم» با میثم عبدی، کارگردان نمایش رومئو و ژولیت و چند کاراکتر دیگر
فرزند زمانه خود باش
یک کارشناس مسائل سیاسی در گفتگو با جام جم آنلاین:
ضربه دوم ایران از توان اسرائیل خارج است
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد