جریان‌سازی خبری ؛ از دروازه‌بانی تا تناقض‌گویی

آنچه در این یادداشت مطرح است شیوه و تکنیک مدیریت بحران توسط رسانه‌های فرانسوی در حادثه اخیر است. در تعاریف آکادمیک، مدیریت بحران را شامل برنامه‌ها، ایجاد ساختارها و تدوین مقرراتی برای یاری‌رسانی به دولت و سازمان‌های غیردولتی در برخورد با حوادث می‌دانند. برای ورود به موضوع، ابتدا مساله را با خبرنگار مستقر در پاریس که از نزدیک شاهد حوادث پاریس بوده است، در میان گذاشتیم.

رسانه‌های فرانسه و مدیریت افکار عمومی

سیدعلی علوی، خبرنگار و مدیر دفتر خبری صدا و سیما در پاریس درباره نوع مدیریت بحران انفجارهای پاریس توسط رسانه‌ها به جام‌جم گفت: معمولا در فرانسه هر اتفاقی که رخ می‌دهد رسانه‌ها به عنوان خط مقدم اطلاع‌رسانی، مدیریت ساخت افکار عمومی را به عهده می‌گیرند. در حادثه اخیر پاریس، شاید سمت و سوی حادثه، جهت خاص دیگری داشته باشد، اما رسانه‌های فرانسه با هماهنگی کامل دولت، آن هدف و سمت و سویی را که مدنظر مشترک دارند، تبیین و تبلیغ می‌کنند.

وی افزود: در چهار سال گذشته شاهد حمایت دولت فرانسه از مخالفان مسلح سوریه بودیم. رسانه‌های فرانسه کاملا همسو با دولت از مخالفان دولت بشار اسد با عناوین آزادیخواه، مخالفان نظام دیکتاتوری، مبارزان مردمی، طرفداران دموکراسی و... یاد می‌کرد؛ اما در دو مقطع؛ یکی در زمان تیراندازی دفتر مطبوعاتی شارلی ابدو و یکی در انفجارهای چند روز گذشته پاریس، به عمد از این عناوین استفاده نکردند و نمی‌کنند و به جای آن از عبارت‌های تروریست‌ها، تندروهای اسلامگرا، داعش و...استفاده می‌کنند.

خودکرده را تدبیر نیست

خبرنگار صدا و سیما در پاریس گفت: سه سال پیش در مصاحبه اختصاصی با رولان دوما، وزیرخارجه اسبق فرانسه پرسیدم نظرتان درباره حمایت‌های فرانسه از مخالفان دولت سوریه چیست؟ آن موقع هنوز داعش به وجود نیامده بود. آقای دوما گفت: من بارها توصیه کردم این سلاح‌ها و جنگ‌افزارها را در اختیار مخالفان جنگ‌طلب سوریه قرار ندهید؛ چراکه روزی همین سلاح‌ها را به سمت فرانسه نشانه خواهند گرفت. امروز می‌بینیم در واقع خودکرده را تدبیر نیست.

علوی تصریح کرد: جالب این که مسلمانان و شورای اسلامی ساکن اروپا به‌خصوص مقیم فرانسه از همان ابتدای وقوع حادثه، چنین اقداماتی را محکوم و با داغدیدگان حادثه ابراز همدردی کردند. اما رسانه‌ها و مسئولان فرانسوی که به شدت روحیه ملی‌گرایی دارند، هیچ گونه حد و مرزی بین مسلمانان شهروند اروپایی و تروریست‌های افراطی قائل نمی‌شوند و حتی در رسانه‌ها نیز اعلام نمی‌شود. لذا یک نوع نگاه خاص همراه با تنفر نسبت به مسلمانان ایجاد می‌شود. به طوری که برخی نهادهای ملی‌گرای فرانسوی از هم‌اکنون زمزمه تعطیلی مساجد فرانسه سر داده‌اند. در فرانسه، دولت وقت به عمد نمی‌خواهد خط فکری مسلمانان را از داعش جدا کند.

از تکنیک قطره‌چکانی تا تناقض

این خبرنگار گفت: در حادثه اخیر، رسانه‌های فرانسه از تکنیک قطره‌چکانی خبری استفاده کردند؛ یعنی اطلاعات و اخبار بسیار مختصر و کم اطلاع‌رسانی می‌شد و از طرف دیگر تکنیک تناقض‌گویی میان مسئولان و رسانه‌ها باعث شده همین اطلاعات مختصر هم موثق و مورد اعتماد نباشد. به عنوان نمونه در لحظات اول حادثه گفتند 150 نفر کشته شدند، ساعتی بعد شد 160 نفر و بعد از یک روز ناگهان اعلام کردند 129 نفر کشته شدند و پس از آن آمارهای دیگر و بالاخره متوجه نشدیم کدام آمار صحیح است. این نوع تناقض‌گویی در مورد مجروحان حادثه هم صدق می‌کند. حتی تعداد مهاجمان را ابتدا هشت نفر و بار دیگر شش نفر و در موردی گفته‌اند مهاجمان پنج نفر بودند که سه نفر از آنان زنده و از محل گریخته‌اند و احتمال خطر باز هم وجود دارد.

نگاه دوگانه رسانه‌ها به حوادث

حسین سفاری، مدیرکل اخبار داخلی خبرگزاری صدا و سیما برای ورود به موضوع با این مقدمه آغاز کرد: در فرهنگ ما برداشت غلطی وجود دارد که فکر می‌کنیم آنچه خود داریم ناقص و بی‌کیفیت است و آنچه خارجی‌ها دارند با کیفیت و خوب و کامل.

وی با اشاره به حوادث اخیر پاریس گفت: نمونه همین انفجارها، قتل‌ها و حوادثی که در کشورهای جهان سومی رخ می‌دهد در کشورهای توسعه یافته هم اتفاق می‌افتد، اما از نگاه دوربین، دو نگاه رسانه‌ای به حوادث وجود دارد؛ یکی نگاه شرقی که بی‌محابا و بدون کنترل، هرگونه خبر و تصویری از حوادث به خصوص حوادث غیرطبیعی (عامل انسانی) را به نمایش می‌گذارد و دوم نگاه غربی که برعکس، تمام اخبار و تصاویر را کنترل و فیلتر می‌کند. به نظر من نگاه دوم نگاهی حرفه‌ای‌تر است، چون همان گونه که اطلاع از اخبار حق مردم است، حفظ بهداشت روانی جامعه نیز حق مردم است. سفاری افزود: در جوامع توسعه یافته، مدیریت بحران توسط رسانه‌ها به یک الگوی تثبیت شده تبدیل شده است. در بیشتر اخبار و تصاویر نشان داده می‌شود همه چیز تحت کنترل پلیس است. فعالیت نیروهای امدادی برجسته‌سازی می‌شود. مسئولان خیلی اتوکشیده یکی پس از دیگری حتی از احزاب مخالف دولت، مانور حضور و موضعگیری دارند. میزان خسارت‌ها، تلفات و اطلاعات حوادث نه به صورت یکدفعه، بلکه به صورت قطره‌چکانی ارائه می‌شود.

تکنیک دروازه‌بانی تصویر

محمدرضا چپریان، مدیرکل اخبار خارجی صدا و سیما در ادامه موضوع به حضور کنترل‌شده رسانه‌ها در خط مقدم حوادث اروپایی اشاره کرد و گفت: در بیشتر کشورهای اروپایی وقتی حادثه‌ای خونبار رخ می‌دهد از همان ابتدا به صورت هماهنگ و کنترل شده تصاویری پخش می‌شود که گویای حضور به موقع پلیس و نیروهای امنیتی در اعمال نظم و امنیت است. آمبولانس‌ها و نیروهای امدادی حضوری مثمر‌ثمر و پر رنگ دارند. تصاویر طوری دروازه‌بانی می‌شود که به هیچ عنوان هرج و مرج و دستپاچگی نیروهای امدادی و امنیتی دیده نمی‌شود. وی افزود: از این تکنیک در آمریکا به گونه‌ای دیگر استفاده می‌شود به عنوان مثال وقتی در مدرسه یا فروشگاهی یا هر مکان دیگر تیراندازی و حادثه‌ای رخ می‌دهد، دوربین از بالا و از طریق هلیکوپتر یک نمای از محل حادثه را نشان می‌دهد.

آموزش تصویربرداری بحران

مدیرکل اخبار خارجی صدا و سیما تصریح کرد: اصولا خبرنگاران و تصویربرداران کشورهای غربی علاوه بر کار تخصصی خود، دوره آموزشی خبرسازی در زمان بحران را هم به خوبی گذرانده‌اند؛ دوره‌ای که به نظر من برای عوامل خبری رسانه ملی هم یک ضرورت است و پیشنهاد می‌کنم برای عوامل خبری خبرگزاری صدا و سیما این چنین دوره‌هایی تعریف و اجرا شود.

چپریان افزود: اخبار کنترل شده‌ای از حادثه پاریس اعلام شد و گفتند هشت تروریست و ده‌ها شهروند کشته شدند، ولی یک تصویر جنازه تروریست نشان داده نشد. بیشتر اعلام خبرها به صورت کلی صورت گرفت. رسانه‌ها با این خبررسانی قطره‌ای جامعه غربی را برای دو منظور آماده کردند؛ یکی طرح دوباره پروژه اسلام هراسی و دوم اجرای یک طرح مخفی که از نگاه عموم و بیشتر کارشناسان مغفول مانده و آن بحث رفتن به سمت سوریه است؛ چرا که بعد از اجرای (همکاری اطلاعاتی چهارجانبه) کشورهای روسیه، ایران، عراق و سوریه و توفیقات میدانی اخیر علیه داعش، عملا کشورهای غربی و آمریکا در قضیه سوریه بازی را باختند، لذا به دنبال بهانه‌ای برای حضور بیشتر در سوریه و ضربه زدن به جبهه مقاومت هستند. انفجارهای پاریس می‌تواند بهانه غرب برای تلاش بیشتر در حضور و دخالت بیشتر در سوریه باشد.

عملیات فریب برای تطهیر عملکرد گذشته

در چهار سال گذشته و همزمان با تحولات سوریه، فرانسه 6 نشست بین‌المللی با هدف حمایت مالی و تسلیحاتی از مخالفان دولت سوریه به راه انداخت و میلیون‌ها یورو برای مخالفان جمع‌آوری کرد، اما امروز مسئولان فرانسوی برای این که اقدامات گذشته خود را تطهیرکنند، می‌گویند چون فرانسه علیه پدیده داعش و تروریسم بین‌المللی می‌جنگد، تاوان آن را چنین می‌پردازد. آنان در این موضوع از تکنیک فریب و مظلوم نمایی بهره می‌برند که در فرانسه این تکنیک خوب جواب می‌دهد و مردم، جناح‌های سیاسی و حتی احزاب مخالف هم با دولت همسو می‌شوند.

محمد زندکریمخانی