پست، نخستین رسانه ارتباطی بشر

فردا (جمعه 17مهر و 9 اکتبر) در تقویم ‌ به نام روز جهانی پست ثبت شده است. بی‌شک پست را می‌توان نخستین رسانه ارتباطی بشر تصور کرد و با توجه به آثار تاریخی و شهادت مورخان نامی جهان مانند هرودوت، ایرانیان ابداع کننده نخستین رسانه ارتباطی بوده‌اند.

برای آشنایی با تاریخ این رسانه کهن به موزه پست در میدان امام خمینی تهران رفتم. بنای موزه با 90 سال قدمت، خود از آثار تاریخی تهران محسوب می‌شود. در این موزه زیبا چند سالن وجود دارد. سالن اول مربوط است به وزرای پست، شامل 75 عکس از وزرای پست و تلگراف و تلفن از اولین وزیر یعنی علی قلی‌خان مخبرالدوله به سال 1255 ه.ش تا وزیر کنونی پست و ارتباطات.

سالن دوم مربوط است به اشیای پستی شامل انواع صندوق‌های پستی خارجی و داخلی دوران پهلوی اول، مهرهای دستی، دستگاه‌های نقش و ابطال تمبر، ترازو و باسکول‌های پست و عکس‌های قدیمی بسیاری از گاری‌ها و اولین ماشین دودی و ماموران پست قدیم و همچنین عکس شهدای پستچی که هنگام انجام وظیفه در جبهه‌های حق علیه باطل به شهادت رسیده‌اند.

سالن سوم شامل تمبرهای داخلی و خارجی است. هزاران تمبر از 200 کشور جهان در این بخش نگهداری می‌شود.

اولین تمبر جهان توسط سر رونالد هیل انگلیسی در سال 1840 میلادی و اولین تمبر ایرانی در سال 1247 ه.ش به نام تمبر باقری و در زمان ناصرالدین‌شاه چاپ شد.

بین انبوه تمبرها، تمبرهایی وجود دارد که توسط شخص میرزا کوچک خان در سال 1299 ه.ش به قیمت 12 شاهی و با عنوان «پست انقلابی جنگل ایران» چاپ شده است.

سالن چهارم، کتابخانه موزه است که شامل تعدادی کتاب، تحقیق و نشریه در زمینه تاریخچه پست، تلگراف، تلفن و تمبر و منابع قدیمی از امور ارتباطات، هنر، تاریخ و معماری است. و سالن پنجم، سالن مخابرات است شامل انواع وسایل ارتباطی مانند تلفن صد شماره‌ای، گوشی‌های هندلی، میز و سوئیچ برد، مورس، تله تایپ، تلکس، تلگراف، فاکس، نمونه تیر و سیم، انواع کابل‌های مسی و یک دستخط جالب از امام خمینی(ره) با این مضمون که «تلفن نمره 3261 را از جناب ابوالفضل سبحانی خریداری نمودم. امضا روح‌الله موسوی 22 بهمن 1341».

راهنمای موزه می‌گفت: زمانی که مردم کشورهای دیگر به صورت بدوی و دور از تمدن و غارنشین بودند، ایران پایه‌گذار سیستم اطلاع‌رسانی و پست بود. در زمان هخامنشی بین شهر شوش ایران تا شهر ساردس یونان 111 ایستگاه چاپاری احداث شده بود تا چاپاران چابک سوار این مسیر2683 کیلومتری را که کاروانیان سه ماهه طی می‌کردند، در مدت یک هفته سپری کنند و چون یونانیان مردمی باسواد و افسانه‌سرا بودند، به ماموران پست هخامنشی «چاپارهای دیو سوار» می‌گفتند و این چاپارها حتی شب‌ها هم نمی‌خوابیدند و راه خود را از روی ستاره‌ها پیدا می‌کردند و به دلیل این‌که در افسانه‌ها دیوها شب نمی‌خوابند، این لقب جالب را به چاپارهای ایرانی داده بودند.

موزه و میدان امام خمینی (توپخانه قدیم) را پشت سرگذشتم اما سخن هرودوت باز در ذهنم تکرار می‌شد که «نه برف، نه باران، نه گرما و نه تاریکی شب، چاپاران ایرانی را در رسیدن به مقصد باز نمی‌دارد».

محمد زندکریمخانی