اسراف نتیجه نداشتن برنامه‌ریزی در مصرف

یکی از عواملی که باعث بهبود وضع اقتصادی در سطح جامعه می‌شود اصلاح الگوی مصرف است. هزینه و مصرف باید متناسب با منابعی باشد که در اختیار داریم. استفاده از منابع و هزینه کردهای بی‌مورد و بدون برنامه‌ریزی زمینه را برای اسراف و اتلاف سرمایه‌هایی که در اختیار داریم فراهم می‌کند.

درست مصرف کردن به این معنا نیست از اندوخته‌هایی که داریم کمتر استفاده کنیم بلکه باید با برنامه‌ریزی از منابع موجود بهترین استفاده را کرد.

پرهیز از اسراف شرایط دارد و شامل هر نوع صرفه‌جویی در مصرف نمی‌شود. باید بدانیم چه رویه‌ای به عنوان رفتاری مسرفانه شناخته می‌شود.

برنامه ریزی درست جلوگیری از اسراف

دکتر مهدی تقوی استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است از نظر اقتصادی مردم در واقع از مصرف کالا و خدمات مطلوبیت به دست می‌آورند.

در اقتصاد فرض بر این است که مردم براساس عقلانیت رفتار می‌کنند و با آن منابعی که در اختیار دارند، مجموعه‌ای از کالاها را تهیه می‌کنند که باعث بهبود وضعیت زندگی آنان می‌شود. مصرف‌کنندگان براساس درآمدهایی که دارند کالاها را رده‌بندی می‌کنند و نسبت به تهیه آنان اقدام می‌کنند.

اگر افراد جامعه را به گروه‌های درآمدی تقسیم کنیم با مجموعه‌ای از آدم‌های پردرآمد و کم‌درآمد روبه‌رو هستیم که هر کدام اولویت‌هایی برای هزینه و خرید کالاهای خود دارند.

اسراف یعنی دخالت دولت

اگر افراد براساس نوع درآمدهایی که دارند سرمایه‌گذاری درستی انجام دهند و برای هزینه درآمدهای خود برنامه‌ریزی درستی داشته باشند، به همان میزان هم می‌توان جلوی اسراف را در سطح جامعه به لحاظ اقتصادی گرفت.

دکتر جمشید پژویان اقتصاددان و استاد دانشگاه علامه طباطبایی تعریف جالبی از اسراف دارد. از نظر وی اسراف آن چیزی است که در جامعه قیمتش کمتر از قیمت واقعی باشد. پژویان، دخالت دولت در قیمت‌گذاری کالا را از مصادیق اسراف دانست و بر این باور است که بسیاری از کالاها پایین‌تر از قیمت واقعی است و بنابراین مردم اسراف می‌کنند. به این معنا که اگر قیمت کالا واقعی بود، مردم براساس نیازشان مصرف می‌کردند، اما چون کالاها پایین‌تر از قیمت واقعی در اختیار مردم قرار می‌گیرد، میزان مصرف آن کالا هم بالا می‌رود و به همین خاطر زمینه اسراف نیز فراهم می‌شود.

از نظر پژویان ما مصادیق متعددی را می‌توانیم برای اسراف فهرست کنیم. ما از انرژی به صورت بی‌رویه استفاده می‌کنیم. میزان مصرف ما از وسایل برقی بسیار بالاست و درصدد این نیستیم که انرژی‌های دیگری را جایگزین کنیم. از حامل‌های سوختی مثل بنزین استفاده بهینه نمی‌کنیم.

با توجه به ارزان بودن بنزین برای انجام هر کاری فاصله بین منزل تا محل کار، اماکن عمومی، فروشگاه و پارک را با اتومبیل می‌رویم و این در حالی است که استفاده از اتومبیل برای این امور در کشورهای توسعه یافته شرایطی دارد و آنها دقت بیشتری برای استفاده بهیه از حامل‌های سوخت دارند. ما به جای آن که از تکنولوژی‌های پیشرفته‌ای که برای صرفه‌جویی تولید شده‌اند استفاده کنیم، به صورت مسرفانه از این منابع بهره می‌گیریم.

دکتر اسفندیار جهانگرد نیز اقتصاد را علم تخصیص بهینه منابع برای نیازهای نامحدود می‌داند و از نظر او هر کجا تخصیص بهینه‌ای وجود نداشته باشد، کاری مسرفانه صورت گرفته است. او استفاده نکردن مطلوب از نیروهای کار در محیط اداری و تولیدی را از دیگر مصادیق اسراف دانست و در مورد دلایل وجود رویه‌های مسرفانه در زندگی اجتماعی خاطرنشان کرد: در کشوری که از ظرفیت‌های نیروی کار استفاده بهینه صورت نگیرد و ارزش افزوده‌ای در عرصه‌های اقتصادی وجود نداشته باشد، شرایط برای اسراف و زیاده‌روی در مصرف فراهم می‌شود.

مصرف‌گرایی نتیجه نبود آموزش

جهانگرد، وجود برخی نهادها و پاره‌ای قوانین و نبود آموزش صحیح را ازجمله عوامل اصلی گرایش مردم ایران به مصرف‌گرایی زیاد دانست. وی بسیاری از رفتارهای اجتماعی در جامعه را ناشی از قوانین نانوشته‌ای دانست که بین مردم رواج دارد.

برای پرهیز از اسراف ممکن است توصیه‌هایی از سوی برخی از نهادها، رسانه‌های اجتماعی یا اعضای جامعه صورت بگیرد، اما در کشورهای توسعه یافته برای نحوه مصرف افراد قوانین مشخصی وجود دارد. به طور روزمره با بسیاری از پیام‌های اخلاقی و اجتماعی در جامعه مواجه می‌شویم که ضمانتی برای اجرای آن وجود ندارد. مثل این که مکرر از سوی رسانه‌ها یا نهادها اعلام شود از مصرف بی‌رویه آب خودداری کنید. این شیوه البته در کشورهای توسعه یافته براساس یک نظام مشخص حقوقی یا اقتصادی صورت می‌گیرد.

به این معنا که هر کسی به هر میزان که از انرژی یا امکانات عمومی استفاده می‌کند باید براساس قانون هزینه آن را پرداخت کند. بنابراین در چنین شرایطی مردم متوجه میزان مصرف خود هستند چون می‌دانند زیاده‌روی در مصرف هزینه‌های بالایی را در پی خواهد داشت.این استاد دانشگاه استفاده از برخی فناوری‌های فرسوده و رده پایین در کشور را یکی دیگر از عوامل مصرف بی‌رویه دانست که باعث از دست رفتن بسیاری از انرژی‌ها خواهد شد.

یکی دیگر از عوامل اسراف و زیاده‌روی در مصرف، نبود آموزش صحیح در سطوح مختلف است. پند و موعظه برای ملزم کردن مردم به الگوی صحیح مصرف کافی نیست بلکه باید از طریق هنر و مواد و منابع آموزشی میزان تاثیرگذاری الگوی بهیه مصرف را برای اصلاح سبک زندگی جامعه بالا برد.

فتاح غلامی

دین و زندگی