پاییز و هراس از مدرسه

آنها که شش‌هفت سالی با حسرت، مدرسه رفتن بزرگ‌ترها را تماشا کرده‌اند، حالا قرار است وارد کلاس اول ابتدایی شوند.

شاید این پاییز اولین مرتبه‌ای باشد که فرزند شما مدرسه رفتن را آغاز می‌کند. اولین روز مدرسه پر از تلاطم‌های عاطفی است.

فرزند شما قرار است برای اولین بار از آغوش گرم شما دور شود و چند ساعتی از روزش را در جایی به نام مدرسه باشد.

از آنجایی که برخی از کودکان تجربه مهدکودک و پیش‌دبستانی ندارند یا اگر هم داشته باشند مکلف به انجام مشق و درس و حضور مستمر نبوده‌اند، محیط مدرسه و ورود به آن می‌تواند ایجاد دلهره و اضطراب کند.

در این بین برای بسیاری از کودکان جدا شدن از والدین، بخصوص مادر، سخت و دشوارتر است و با علائمی همراه می‌شود که شما والدین عزیز باید آنها را شناسایی کنید و برای حل آن راهی داشته باشید.

عطیه رضایی، کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی در این‌باره می‌گوید: بسیار مهم است که پیش از رفتن به مدرسه برای خود و فرزند دلبندتان شرایط مناسبی را فراهم کنید تا اضطراب و نگرانی خود و کودکتان کاهش یابد.

به این ترتیب اولین روز مدرسه به جای همراه شدن با گریه فرزندتان با خاطره‌ای هیجان‌انگیز همراه خواهد بود و او از رفتن به جایی که برایش آشنا نیست ترسی ندارد و آن را فرصتی برای رشد و پرورش خویش می‌بیند.

اختلال اضطراب جدایی

رضایی معتقد است دلهره و ترس از مدرسه رفتن در میان کودکانی که بتازگی وارد مدرسه می‌شوند، طبیعی است.

بسیار خوب است که این ترس و مهم‌تر از آن احساسات کودکان نسبت به این مساله را درک کنیم و از آنها بخواهیم که درباره ترس خود صحبت کنند.

سخن گفتن درباره این احساسات و درک شدن توسط والدین باعث می‌شود که آنها راحت‌تر با این مساله کنار بیایند، اما در موارد شدیدتر مشکلی به نام اختلال اضطراب جدایی در این دسته از کودکان وجود دارد که باید به آن پرداخته شود.

اختلال اضطراب جدایی در هر سنی در کودکان ممکن است ایجاد شود. ولی کودکان در سنین مدرسه بیشتر آن را تجربه می‌کنند.

همه کودکان نسبت به والدین خود وابستگی عاطفی دارند و این وابستگی در حد تعادل هیچ مشکلی برای والدین و کودک ایجاد نمی‌کند، اما مادرانی که بیش از اندازه کودک را به خود وابسته کرده مراقب رفتار و حرکات او هستند، از کودک خود شخصیتی می‌سازند که قادر نیست دوری از مادر را حتی برای مدت زمانی کوتاه تحمل کند.

معمولا مادران کودکان مبتلا به اضطراب جدایی خودشان دارای ویژگی‌هایی از قبیل اضطراب، حمایتگری بیش از حد، تردید، غیرمنطقی بودن و حساسیت بالا هستند و تعجب‌آور نیست که این اضطراب خود را با بیان افکار منفی و استرس‌زا به فرزندشان منتقل کنند و این دلیل عمده، ترس بچه‌ها از مدرسه رفتن می‌شود.

اما والدین از کدام علائم و نشانه‌ها می‌توانند به وجود اضطراب جدایی در فرزند پی ببرند؟ این روان‌شناس کودک در پاسخ به این پرسش می‌گوید: اضطراب جدایی به‌ صورت‌های گوناگون مانند بی‌اشتهایی، دردهای شکمی، حالت تهوع، مشکلات خواب، سردرد و کابوس‌های شبانه خود را نشان می‌دهد.

این کودکان هنگام جدا شدن از والدین ناراحت می‌شوند و هنگام جدا شدن از مادر اضطراب بسیار شدیدی پیدا می‌کنند.

کودک در خانه مانند سایه مادرش را دنبال می‌کند تا به این وسیله بر اضطراب خود غلبه ‌کند. چنین کودکانی به جدا شدن از مادر و خانه، تمایلی نشان نمی‌دهند را که بشدت به مادر وابسته‌اند.

باید دقت داشته باشیم که منطبق شدن با شرایط جدید از جمله مدرسه رفتن به خلق و خوی هر یک از ما بستگی دارد.

نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که کودکان دیدگاهی مشابه بزرگسالان داشته باشند و به‌سرعت با شرایط مدرسه کنار بیایند مخصوصا که این امر در مورد کودکان با اختلال اضطراب جدایی سخت‌تر است.

برخی از مواقع ناراحتی کودکان از مدرسه رفتن به شکل پرخاشگری یا لجبازی یا گستاخی در روزهای پیش از آغاز مدرسه بروز می‌کند.

این هیجانات خشم و ناراحتی بخشی از زندگی فرزند شما هستند و صحبت کردن درباره آنها برایشان دشوار است و به همین دلیل به این نحو بروز می‌کند. بهتر است زمانی قبل از بازگشایی مدارس به حل این موضوع بپردازیم.

دلایل هراس از مدرسه

اما چه چیزی باعث می‌شود که کودکی با شوق به مدرسه برود و یک کودک دیگر با ترس و اضطراب این دوران را آغاز کند؟

رضایی معتقد است ترس از مدرسه رفتن ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد؛ وابستگی شدید به مادر، اعتماد به نفس پائین کودک، ترس از تنهایی و دوری از خانواده، ترس از درس و مدرسه و تنبیه، شنیدن خاطرات بد و نامطلوب از پدر و مادر از جمله علت‌های این ترس است.

مادر یا پدری که تجربه‌های منفی توأم با وحشت و ترس و اضطراب، خود را از دوران تحصیل و مدرسه، تنبیه و توبیخ‌ها به بچه‌ها انتقال می‌دهند و از آنها می‌خواهند مواظب رفتارهایشان باشند، خواه‌ناخواه، بذر امتناع و ترس از مدرسه را در افکار آنان می‌کارند.

همچنین والدینی که یکی از کودکان خود را در نتیجه بیماری یا عوامل دیگر از دست می‌دهند، حساسیت خود را در مراقبت و نگهداری از کودکان دیگر بیشتر می‌کنند و همین باعث می‌شود که کودکان ناخودآگاه اضطراب ناشی از جدایی از پدر و مادر را تجربه کنند.

اما یک نکته قابل ذکر وجود دارد که گاهی کودکان درگیر یک مشکل شایع دیگر هستند که در واقع ترس از ترک منزل است.

وقوع حوادثی ناگوار مثل دعوای والدین در خانواده موجب می‌شود کودک تصور کند اگر به مدرسه برود و دور از محیط خانواده باشد اتفاق ناگواری پیش خواهد آمد.

درمان هراس از مدرسه

رضایی برای حل این مشکل در قدم اول والدین را مسئول می‌داند و آنها را از انتقال تجارب و بازخوردهای منفی منع می‌کند.

او ادامه می‌دهد: همچنین در کودکان زیر شش سال والدین باید اقداماتی در جهت تقویت روحیه مستقل در کودک انجام و میزان وابستگی او را کاهش دهند.

در سنین قبل از مدرسه از ترساندن بچه‌ها، ایجاد رعب‌ووحشت از معلم، تشبیهاتی مثل «اگر بچه خوبی نباشی به معلمت می‌گویم که تو را در کلاس نگه دارد» خودداری کنید.

خاطرات، تجارب مثبت، شاد و جالب خود را با کودکان در میان بگذارید، از معلم‌ها با القاب خوب یاد کنید و پیش از آغاز مدرسه آنها را با مسئولان، معلمان و جو مدرسه آشنا کنید تا حس امنیت در آنها پدید آید.

برای کاهش ترس از مدرسه در کودکان باید سعی شود پدر خانواده در هر مقطع تحصیلی با مدرسه و مسائل مرتبط با درس فرزند درگیر باشد و با ایجاد روابط عاطفی پایدار کودکان را جهت ورود به مدرسه آماده کند و شیوه برخورد با مسائل و مشکلات عاطفی و آموزشی را به آنها بیاموزد.

اگر فرزندتان همچنان از مدرسه رفتن هراس دارد از تحقیر او بپرهیزید و دوست داشتن او را مشروط به مدرسه رفتن نکنید یعنی به او نگویید «اگر به مدرسه بروی دوستت دارم، اما اگر درس نخوانی و غیبت کنی دیگر مادرت نیستم»

ازجمله رفتارهای مخرب دیگر این است که با او در مورد مشکلات مدرسه نرفتن یا به دست نیاوردن شغل مناسب در صورت مدرسه نرفتن، صحبت کنید.

در روزهای ابتدایی سال تحصیلی حتما یکی از والدین هنگام برگشت به خانه در منزل حضور داشته باشد تا کودک شما از احساس خود و اتفاقاتی که در مدرسه برای او رخ داده است برای یکی از والدین حرف بزند.

چند راهکار

ـ ساعت خواب کودک را تنظیم کنید: کودک را وارد یک برنامه خواب منظم کنید طوری که ساعت 9 شب حتما به تختخواب برود و صبح ساعت مشخصی از خواب بیدار شود.

ـ با خرید لوازم مدرسه ذهن کودک خود را آماده رفتن به مدرسه کنید: در هفته‌های پایانی خرید وسایل مدرسه را آغاز کرده و سعی کنید با فرزندتان وظایف دانش‌آموزی را تمرین کنید.

ـ عادت غذایی سالم را از همین حالا در او ایجاد کنید: مضرات بعضی از خوراکی‌ها را به او بیاموزید تا یاد بگیرد در مدرسه چه خوراکی‌هایی برای او مناسب است.

ـ به فرزندتان مسئولیت‌هایی بدهید: اگر فرزندتان کوچک است می‌توانید کارهایی به او یاد دهید که اعتماد به نفسش را بالا ببرد به طور مثال گره زدن بند کفش‌ها.

اگر کودک شما بتواند نیازهای اساسی را بدون تکیه به بزرگسالان برآورده کند راحت‌تر به مدرسه می‌رود نیازهایی مثل این‌که چگونه می‌تواند در مدرسه به تنهایی به دستشویی برود.

ـ روزهای اول همراه او باشید: روزهای اول بهتر است خودتان فرزندتان را در رفتن و برگشتن از مدرسه همراهی کنید. شاید مجبور باشید برای این کار ساعت کاری‌تان را طوری تنظیم کنید که خودتان یا همسرتان او را تا مدرسه همراهی کنید.

ـ یک خداحافظی به یاد ماندنی ترتیب دهید: فرزندتان را در هنگام رفتن به مدرسه آغوش بگیرید و برنامه بعد از مدرسه را به او بگویید این‌که قرار است منتظرش باشید یا خودتان به دنبالش بروید و اگر چنین قولی دادید حواستان باشد که سر ساعت آنجا باشید.

ـ برای گریه‌ بی‌امان فرزندتان راه‌حل پیدا کنید: هر بچه گریانی بعد از چند دقیقه آرام می‌شود. صبوری و دلسوزی ممکن است کار دست‌تان دهد.با کودک خود صحبت کنید و آنچه موجب ترس او شده را با هم کشف کنید.

شیما نادری - چاردیواری