نحس‌ترین سالگرد تاریخ

جنگ‌افزارهای شیمیایی که به صورت جامد، مایع و گاز هم وجود دارد در صورت تماس مستقیم با هر قسمت از بدن موجودات زنده، آنها را آلوده می‌کند و تاثیرات غیرقابل بازگشتی برسلامت انسان، حیوانات و حتی گیاهان برجای می‌گذارد. این جنگ‌افزار به چند گروه دودزا، ضد گیاه، شعله‌ها، آتش‌زا، سمی و کشنده، ناتوان‌کننده و استفاده برای کنترل کردن اغتشاش‌ها تقسیم می‌شود.

آلمان، چراغ استفاده از بمب شیمیایی را روشن کرد

ابتدای قرن بیستم، دانش شیمی به مرحله‌ای از پیشرفت رسیده بود که انسان‌ها زنگ خطر سوءاستفاده از علم شیمی را احساس کردند. به همین دلیل در کنوانسیون 1907 لاهه، بسیاری از کشورهای اروپایی به تصویب رساندند که هرگز از بمب‌های شیمیایی استفاده نکنند، اما به فاصله کمتر از هشت سال، همه قول و قرارها فراموش شد و آلمان در جنگ جهانی اول، چراغ استفاده از بمب‌های شیمیایی را روشن کرد.

بعد از جنایت آلمانی‌ها، استفاده از بمب‌های شیمیایی مثل نقل و نبات رونق گرفت؛ طوری که تا پایان جنگ جهانی اول، بیش از 150 هزار تن جنگ افزار حاوی مواد شیمیایی استفاده شد که بر اثر آن هزاران نفر کشته و زخمی شدند. در جنگ جهانی دوم، استفاده از سلاح‌های شیمیایی بین طرف‌های درگیر کمتر اتفاق افتاد؛ زیرا دو طرف جنگ از مقابله به مثل دشمن هراس داشتند و می‌ترسیدند جنگ جهانی به جنگ شیمیایی تبدیل شود.

جنگ آمریکا با ویتنام، مصر با یمن و شوروی با افغانستان، نمونه‌های جسته و گریخته دیگری از کاربردهای سلاح شیمیایی در جهان است که دامنه این جنایت‌ها تا همین امروز هم ادامه پیدا کرده است، طوری که حتی گفته می‌شود همین اواخر نیز نیروهای داعش در برخی جنگ‌های خود از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرده است.

سردشت؛ کهنه زخمی که خوب نمی‌شود

حدود 28 سال قبل نیز کشور ما طعم تلخ بمب‌های شیمیایی را چشید و منطقه سردشت استان آذربایجان غربی هم قربانی حملات شیمیایی صدام شد. در 7 تیر 1366 نیروی هوایی عراق در چهار نقطه این شهر بمب‌های شیمیایی را منفجر کرد که مطابق آمارهای جهانی، حدود 113 غیرنظامی در جریان این حمله وحشیانه شهید و بیش از 8000 نفر هم مسموم شدند.

این بمباران شیمیایی، پیمان‌های بین‌المللی برای منع به‌کارگیری سلاح‌های شیمیایی را به طور علنی نقض کرد و شهر سردشت را همردیف شهرهای قربانی شده هیروشیما و ناکازاکی در ژاپن قرار داد.

در این حملات از سه نوع گاز سمی شامل خردل، اعصاب و سیانوژن استفاده شد. گفته می‌شود صدام به استفاده از گاز خردل علاقه زیادی داشت، زیرا اثرات آن مرگ سخت و تدریجی مصدومان را در پی داشت. استفاده از این گاز سمی در حملات شیمیایی سردشت تا سال‌های سال با سکوت مجامع جهانی همراه بود. حتی صدام به هموطنان خود هم رحم نکرد و در 25 اسفند 1366، شهر حلبچه را در کردستان عراق بمباران شیمیایی کرد. این نمونه را نادرترین حمله شیمیایی در جهان به حساب می‌آورند که در آن، رهبر یک کشور به خاک خودش حمله شیمیایی کرده است. در این حمله شیمیایی، حدود 5000 نفر که بیشترشان غیرنظامی بودند کشته و چند برابر این افراد هم زخمی شدند.

مرگ مجروحان سردشت ادامه دارد

از روزی که آسمان سردشت سیاه شد و جوی خون در خیابان‌ها راه افتاد، 28 سال می‌گذرد. پس از گذشت این همه سال، هنوز داغ سردشت تازه است و بسیاری از مجروحان روز حادثه با تاثیرات مخرب گازهای سمی زندگی می‌کنند.

هیرش محمدنژاد، فعال حقوق مصدومان شیمیایی سردشت در گفت‌وگو با جام‌جم، از روزهای سخت همشهریان جانبازش می‌گوید. این که هنوز هم خیلی از آنها شب و روز با رنج شیمیایی شدن دست و پنجه نرم می‌کنند: «از 28 سال قبل تا الان، هر سال شاهد مرگ عزیزانی هستیم که بر اثر حمله شیمیایی صدام جان می‌بازند. اگرچه گفته می‌شود حدود 113 نفر در جریان این جنایت جنگی به شهادت رسیده‌اند، اما می‌توانیم با قاطعیت بگوییم از تاریخ حادثه تا الان، حداقل صدنفر هم بر اثر شیمیایی شدن از دنیا رفته‌اند و حتی در سال‌های آینده هم شاهد مرگ‌های بیشتری خواهیم بود.»

محمدنژاد از این موضوع هم گلایه‌مند است که چرا آن گروه از مصدومان شیمیایی که پس از گذشت چند سال از حمله شیمیایی از دنیا رفته‌اند، با عنوان شهید خطاب نمی‌شوند. به قول او، هنوز هم خیلی از زنان و مردان ساکن سردشت با عوارض ریز و درشت بمب‌های شیمیایی کلنجار می‌روند و عده‌ای از آنها هم در سکوت و انزوا از دنیا می‌روند.

هنوز هم جنین‌های ناقص‌الخلقه داریم

جنگ تمام می‌شود، دولت‌ها با هم آشتی می‌کنند؛ اما این وسط قربانیان جنگ تا پایان عمر با خاطرات تلخ روزهای هراس و زخم، روزگار می‌گذرانند. آن طور که محمدنژاد می‌گوید: براساس تحقیقات جهانی، اثرات بمب‌های شیمیایی به کار رفته در سردشت تا 50 سال پس از انفجار هم در طبیعت باقی خواهد ماند. همین یک دلیل کافی است که به قول این فعال مدنی هنوز هم با انبوه جنین‌های ناقص‌الخلقه در این منطقه روبه‌رو باشیم؛ نوزادانی که هیچ خاطره‌ای از بمب‌های شیمیایی ندارند، اما ناخواسته قربانی جنگ‌افزارهای ناجوانمردانه‌ای شده‌اند که سه دهه قبل منفجر شده است.

به گفته محمدنژاد، آن گروه از مجروحان شیمیایی که کمتر از 25 درصد آسیب دیده‌اند هم اکنون از حمایت مالی برخوردار نمی‌شوند در حالی که انتظار می‌رود از همه مجروحان شیمیایی حمایت شود.

از کلینیک‌های نامجهز تا سفرهای اجباری

فرآیند درمان مجروحان شیمیایی فرآیندی سخت و طاقت‌فرساست که درمان قطعی هم در کار نیست. البته می‌توان با درمان‌های تسکین‌دهنده که جلوی پیشروی بیماری‌های ریوی، پوستی و خونی را می‌گیرد کاری کرد که هم طول عمر مجروحان شیمیایی افزایش پیدا کند و هم کیفیت زندگی آنها بالاتر برود. اما محمدنژاد تاکید می‌کند تنها کلینیک مخصوص درمان این مجروحان، امکانات و تجهیزات لازم را ندارد و برخلاف قول‌های وزارت بهداشت، هنوز کار جدی برای تجهیز این کلینیک‌ها انجام نمی‌شود.

همین اتفاق باعث شده خیلی از مصدومان شیمیایی برای دریافت درمان‌های تخصصی به شهرهای بزرگ‌تر مثل تهران بیایند تا مداوای خود را در مراکزی مجهزتر پی بگیرند. جدای از آن که زندگی در کلانشهری غریبه، هزینه‌های درمان این مجروحان را بالاتر می‌برد، همین مسافرت‌های طولانی و مستمر هم سلامت این مجروحان شیمیایی را به خطر می‌اندازد. همچنین با توجه به مشکلات ریوی این مجروحان باید معابر شهری در سردشت نیز عاری از خاک و گرد و غبار شود و به همین منظور، نظافت و آسفالت کردن همه معابر خاکی نیز باید در اولویت فعالیت‌های مسئولان این شهر قرار بگیرد.

مدرک تاریخی ظلم را نگه داریم

در چهار نقطه سردشت، بمب‌های شیمیایی اصابت کرد و ویرانی‌های زیادی را به بار آورد. حالا پس از گذشت 28 سال از آن روزهای تلخ، سه نقطه آسیب‌دیده این شهر مرمت شده است و آثار چندانی از بمب‌های اصابت شده وجود ندارد.

محمدنژاد می‌گوید باید هر طور که شده آخرین نماد ظلم صدام را به عنوان مدرک تاریخی نگه داریم تا یاد و خاطره این ظلم بزرگ از اذهان آیندگان پاک نشود. به قول او در هر کشور دیگری هم که این جنایت جنگی روی می‌داد، نمادی از این اتفاق شوم را نگه می‌داشتند: «ما هم باید بقایای آخرین نقطه باقیمانده از اصابت بمب شیمیایی به سردشت را به شکل یک یادبود دربیاوریم تا درس‌های عبرت‌آموز تاریخ از اذهان فرزندان آینده این مملکت پاک نشود.»

جنایت جنگی در سردشت

از 28 سال قبل که شهر سردشت بمباران شیمیایی شد، هر ساله شاهد مرگ مجروحانی هستیم که بر اثر تبعات این جنایت جنگی جان می‌بازند. اگرچه گفته می‌شود حدود 113 نفر در این اقدام وحشیانه به شهادت رسیده‌اند، اما از تاریخ وقوع این حادثه تا الان، دست‌کم صد نفر هم بر اثر شیمیایی شدن از دنیا رفته‌اند و حتی در سال‌های آینده هم شاهد مرگ‌های بیشتری خواهیم بود.

اثرات خونبار بمب شیمیایی بر بدن انسان

سیستم عصبی بدن، پوست و سیستم تنفسی، سه نقطه از بدن هستند که بیشترین تاثیرات مخرب بمب‌های شیمیایی را متحمل می‌شوند.

امین جلالوند

جامعه