نوگرایی با حفظ سنت‌ها

در این نمایشگاه، پنج اثر شاخص از زنده یاد رضا مافی، در کنار 12 تابلو از نقاشیخط‌های غلامرضا ماهرویی ارائه شده است.

نقاشیخط، شیوه‌ای مدرن در هنر ایران است که بتدریج در دهه 30 و 40 خورشیدی توسط برخی خوشنویسان و نقاشان شکل گرفت و به‌مرور بالید و رشد و گسترش کیفی و کمی یافت. در این شکل هنری که در بسیاری از کشورهای منطقه نیز پیروانی یافته، ترکیب خوشنویسی و نقاشی، اثری تازه را پدید می‌آورد که در عین زیبایی، از بار معنایی و مضمونی قوی نیز برخوردار است.

اگرچه ریشه‌های نقاشیخط را می‌توان در شیوه‌های تفننی خوشنویسی دوره قاجار پیدا کرد، اما آنچه پایه‌های این هنر را استوار کرد، پیدایش مکتب هنری سقاخانه در ایران بود. در واقع نقاشی معاصر ایران، خاستگاه اصلی زیباشناسی و نوآوری در خوشنویسی و پیدایش نقاشیخط بوده است.

فرامرز پیلارام، رضا مافی، حسین زنده‌رودی، نصرالله افجه‌ای و محمد احصایی در پیدایش و پیشبرد این شیوه هنری در ایران بسیار موثر بوده‌اند. در این میان، رضا مافی را باید پیشگام هنر نقاشیخط دانست. او تحت تاثیر مکتب سقاخانه، با رعایت اصول سنتی خط، آن را در نقاشی مدرن ایران مورد استفاده قرار داد. البته پیش از مافی، افرادی که فقط نقاش بودند از خط در تابلوهای خود استفاده کرده بودند، ولی مافی که هم خوشنویس بود و هم نقاش از ترکیب این دو هنر راهی نو و شیوه‌ای جدید در هنر معاصر ایران پدید آورد که تا امروز ادامه پیدا کرده‌ است و پیروان فراوانی هم دارد. گونه‌ای از این پیروی را می‌توان در نمایشگاه نقاشیخط‌های رضا مافی و غلامرضا ماهرویی در گالری شکوه تهران دید.

هنرمندان عرصه نقاشیخط ایران را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد؛ کسانی مثل پیل‌آرام و زنده‌رودی بیشتر متمایل به نقاشی و افرادی چون احصایی، افجه‌ای، مافی و رسولی بیشتر دلبسته خط بوده‌اند.

در گروه دوم هنرمندان نقاشیخط، تأثیر‌گذاری زنده‌یاد رضا مافی تا امروز نیز کشیده شده است. با نگاهی به پنج تابلوی رضا مافی و 12 اثر غلامرضا ماهرویی در گالری شکوه، می‌توان شاهد جریانی بود که در چهار دهه اخیر همچنان زنده و پویا بوده است. دریافت و اجرای پرتوان و رهای خوشنویسی ایرانی، عمق شناخت صحیح از سنت‌ها، شوریدگی نهفته در تابلوها و آفرینش معانی نو از کلمات قدیمی، همه و همه از میراث‌های هنری رضا مافی است که در کارهای غلامرضا ماهرویی هم دیده می‌شود.

در این نمایشگاه، آثار مافی گوشه‌هایی اصیل و باشکوه از این هنر را بازتاب می‌دهند که امروز به عنوان معیار نقاشیخط ایرانی شناخته می‌شوند. آثار ماهرویی هم شامل آیات قرآنی، اسماء الهی و اشعاری از شاعران بزرگ ایرانی روی ورق طلا و بوم با تکنیک رنگ روغن‌ هستند که با بهره‌گیری از خطوط نستعلیق، نسخ و ثلث شکل گرفته‌اند.‌ این تابلوها نشان می‌دهد ماهرویی نیز چون زنده یاد مافی، تقریبا در تمام شیوه‌های خوشنویسی، دستی آزموده دارد و قلم در دستش چون موم، نرم و رام است.ترسیم خط بر بوم به‌گونه‌ای که شکل خط با وجود بعضی تغییرات در هندسه حروف، یاد‌آور خوشنویسی الگومند گذشته است، از دیگر ویژگی‌های آثار به نمایش درآمده در این نمایشگاه به‌شمار می‌آید. خط‌هایی نقاشی شده با دقت و پاکیزگی، شناخت دقیق و درست رنگ، استخراج ظرافت‌های تازه در تغییر شکل دادن به خطوط کلاسیک و... همه و همه در کارهای غلامرضا ماهرویی، به پیروی از رضا مافی دیده می‌شود.

همچنین در این تابلوها، می‌توان به تماشای فرم‌های انتزاعی که حاصل کاربرد خط در نقاشی است، نشست. اینجا، دیگر خط، خوشنویسی نیست و نمی‌توان دریافت که نقش روی بوم، کدام حرف از حروف است.

دیگر ویژگی تابلوهای به نمایش درآمده در گالری شکوه، متن و موضوع محتوایی و معنایی آثار است که ریشه در باورهای دینی و فرهنگ و ادبیات ایران دارد. بواقع، نوگرایی در شکل این تابلوها، باعث نشده ریشه‌های سنتی و اصیل فراموش شوند. ‌ با این‌که همه آثار این نمایشگاه متوجه و متاثر از هنرهای سنتی است، ولی با دستیابی به فرم‌های جدید و مدرن ارائه شده‌اند. در واقع این نمایشگاه، پیرو دیدگاهی است که رضا مافی در آخرین سال‌های زندگی کوتاهش تبیین کرد: «از این رنگ، بوی سنت و تجربه و کمال به مشام می‌رسد. نمی‌خواهم با ادغام بی‌دلیل رنگ‌ها و بدون اندیشیدن به محتوا، نقاشی و خطاطی کنم. من به فرهنگ غربی دامن نمی‌زنم و مانند هر انسان وطن‌دوستی که به فرهنگ کشورش علاقه دارد، نمی‌گذارم فرهنگ بیگانه بر من مسلط شود.»‌ نمایشگاه نقاشیخط‌های زنده‌یاد رضا مافی و غلامرضا ماهرویی که جمعه ششم شهریور در گالری شکوه افتتاح شد، تا سه‌شنبه هفدهم شهریور دایر خواهد بود.

مرجان توجهی

جام جم