چینی ریاست بارزانی ترک برداشته است

در همین زمان مسعود بارزانی در شهر مهاباد متولد شد. پس از این که حکومت جمهوری مهاباد سرنگون شد، مسعود بارزانی خردسال با خانواده خود به عراق رفت و از آنجا به جنوب عراق تبعید و عموها و برادرهایش زندانی شدند.‌ در سال ۱۹۵۸ پس از کودتای عبدالکریم قاسم خانواده بارزانی بعد از ۱۲ سال از تبعید و زندان آزاد شدند و ملا مصطفی به کردستان عراق برگشت، ولی پس از دو سال دوباره حکومت عراق به وعده‌های خود برای دادن حقوق کردها عمل نکرد و ملامصطفی در سال ۱۹۶۱ دوباره برای گرفتن حقوق کردها با حکومت به مبارزه برخاست.

در این میان مسعود بارزانی که نوجوانی بیش نبود وارد میدان مبارزه شد و به صف پیشمرگان پیوست. درسال ۱۹۷۹ در وین، سوء‌قصد ناموفقی به جان مسعود بارزانی صورت گرفت که طی آن یکی از دستیارانش مجروح شد. ادریس بارزانی (برادر مسعود بارزانی) در سال ۱۹۷۹ پس از مرگ ملا مصطفی از سوی اعضا و طرفداران حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری حزب برگزیده شد و به مبارزات ادامه داد. پس از مرگ ادریس بارزانی، مسعود بارزانی به رهبری حزب رسید و توانست در سال ۱۹۹۱ پس از یک نبرد با دولت مرکزی کنترل کردستان عراق را به‌دست بگیرد و به همکاری سازمان ملل پس از تحدید خط پرواز ممنوع و پس از یک انتخابات داخلی که ۵۱ درصد آرا را به‌دست آورد، به همراهی اتحادیه میهنی کردستان، حکومت اقلیم کردستان عراق را تشکیل دهد. درحال حاضر مسعود بارزانی رئیس منتخب اقلیم کردستان عراق است.

بحران ریاستی

بحران ریاست اقلیم کردستان عراق از حدود دو ماه پیش به دنبال درخواست احزاب کرد برای کناره‌گیری مسعود بارزانی از قدرت پس از 10 سال حضور در این پست آغاز شد. براساس قانون پارلمان اقلیم کردستان عراق، تمام مصوبات پارلمان باید به تائید ریاست اقلیم برسد و با توجه به پایان دوره ریاست مسعود بارزانی که دیگر ریاست وی مشروعیت قانونی ندارد، پارلمان نیز عملا فعالیت‌هایش پشتوانه قانونی نخواهد داشت.

تقسیم دوسویه قدرت

سیامک کاکایی، کارشناس مسائل عراق درخصوص ریاست منطقه‌ای بارزانی بر اقلیم کردستان به جام‌جم می‌گوید: منطقه کردستان عراق پس از سرنگونی رژیم صدام و در سال‌های بعد در پی امضای توافق استراتژیک بین حزب دموکرات و اتحادیه میهنی کردستان عراق به سمت نوعی تعامل در انتخاب ریاست این منطقه بویژه بین دو حزب اصلی حرکت کرده است. در این چارچوب ریاست منطقه کردستان به شکل توافق نانوشته‌ای به مسعود بارزانی رسید و همزمان با آن رقیب دیرینه بارزانی یعنی مام جلال طالبانی در بغداد ریاست جمهوری عراق را به عهده گرفت. در واقع نوعی تقسیم قدرت در دو سو انجام گرفته بود؛ اول توافقی که از سوی اتحادیه میهنی و حزب دموکرات عراق انجام گرفت و طبق آن یکی از دو رهبر اصلی یعنی یکی در اربیل و دیگری در بغداد زمام امور را در دست گرفت. در حقیقت توافق سیاسی دوم از جانب رهبران احزاب سیاسی عراق بود که ریاست جمهوری عراق را به کردها واگذار کرده بودند.

با توجه به روند تحولات عراق، بارزانی ریاست دو دوره پیاپی منطقه کردستان را به‌عهده داشت و در سال 2014 پس از پایان دومین ریاست منطقه‌ای بحث‌های جدی بین گروه‌های کرد و بویژه از سوی رقیب نوظهور یعنی فهرست تغییر (گوران) بالا گرفت و در آن شرایط مجموع احزاب بویژه اتحادیه میهنی و حزب دموکرات توافق کردند ریاست بارزانی بر منطقه برای دو سال دیگر تمدید شود تا وضعیت پیش‌نویس قانون اساسی منطقه کردستان عراق مشخص شود.

اما دو سال تمدید هم سپری شد و مساله تعیین رئیس منطقه همچنان در نقطه صفر قرار دارد و بار دیگر بحث و جدل‌های زیادی بر سر چگونگی انتخاب رئیس منطقه بین احزاب کرد یعنی حزب دموکرات و اتحادیه میهنی از یک‌سو و جریان گوران و احزاب اسلامی بالا گرفته است. این بار احزاب دیگر در نقطه نظر مقابل حزب دموکرات قرار گرفته و موضوع تمدید ریاست بارزانی را به چالش کشیده‌اند. با وجود این همچنان توافقی نسبی درباره تمدید دو سال دیگر ریاست بارزانی مطرح است و احزاب در این باره به اجماعی نسبی رسیده‌اند. البته انتقادهای تندی نسبت به ادامه ریاست بارزانی مطرح شده است که همین مساله می‌تواند آینده ریاست بارزانی را با دشواری‌هایی مواجه سازد، اما موافقان تمدید ریاست بارزانی بر این باورند که کردستان عراق در شرایط حساسی قرار دارد و برای تقابل با داعش و ادامه تنش‌ها بین بغداد و اربیل ادامه تمدید ریاست بارزانی ضروری است.

شاید همین مساله مهم‌ترین عامل تمدید دوباره ریاست بارزانی بر کردستان عراق باشد که البته در بیرون از عراق نیز نگاه‌ها به تمدید بارزانی مثبت است، اما در داخل کردستان عراق، چینی ریاست پی در پی مسعود بارزانی بر منطقه کردستان ترک برداشته است.

انحصارطلبی بارزانی

در این میان حرف و حدیث‌های زیادی در خصوص شخصیت بارزانی، قدرت‌طلب‌بودن وی و این‌که بارزانی حاضر نیست براحتی صحنه سیاست را ترک کند، زده می‌شود. در همین رابطه سیامک کاکایی، کارشناس مسائل عراق به جام‌جم می‌گوید حزب دموکرات به رهبری مسعود بارزانی همچنان مایل به ادامه ریاست بارزانی بر این منطقه است و شخص بارزانی نیز در دوره قبل مایل بود ریاستش تمدید شود و اکنون نیز با آن‌که گفته است از بنیادهای دموکراسی و حق انتخاب مردم حمایت می‌کند، اما همچنان مایل به ادامه ریاست خود بر منطقه کردستان عراق است که همین موضوع باعث شد منتقدان، وی را همیشه به انحصارگرایی در قدرت متهم کنند.

‌کاکایی در ادامه گفت‌وگو با جام‌جم در خصوص فعالیت احزاب کرد و تفاوت دیدگاه‌های آنها می‌گوید: احزاب متعددی در کردستان عراق فعالیت دارند و هنوز هم نظام عشیره‌ای بر ساختار حزبی حاکم است. در میان مجموع احزاب و گروه‌های فعال در کردستان عراق پنج حزب اصلی در پارلمان و ساختار کلی قدرت در این منطقه نقش دارند که این احزاب شامل دموکرات کردستان عراق، اتحادیه میهنی کردستان، جریان تغییر، اتحاد اسلامی و جماعت اسلامی هستند. در میان این احزاب اتحادیه و حزب دموکرات از رقیبان و رفیقان قدیمی هستند، ولی از چند سال پیش که حزب تغییر به رهبری نوشیروان مصطفی ظهور کرد، تغییراتی در بنیاد و ساختار رقابت‌های حزبی یا فعالیت سیاسی در کردستان عراق ایجاد شد که خیلی از آن به عنوان پوست اندازی سیاسی در منطقه کردستان عراق نام برده‌اند.

این کارشناس مسائل عراق درباره وضعیت حزب اسلامگرا می‌افزاید: دو حزب اصلی اسلامی کردستان یعنی اتحاد اسلامی و جماعت اسلامی دارای پایگاه سنتی بویژه در شهرهای کوچک مانند حلبچه هستند و اپوزیسیون این منطقه به حساب می‌آیند. احزاب اسلامی و جریان تغییر تا حدودی اتحادیه میهنی مخالف ادامه ریاست بارزانی بر این منطقه هستند.

بدون شک در زمان حاضر بیشتر احزاب کرد بجز حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی، خواستار ایجاد تغییرات در صحنه سیاسی این منطقه هستند. آنان همچنین درخواست دارند که قدرت ریاست منطقه کردستان تعدیل و این منطقه براساس نظام پارلمانی اداره شود. آنچه سبب شده امروز در کردستان عراق گروه‌هایی بنام اپوزیسیون شکل بگیرند در حقیقت در مقابله با نقض قوانین بود که گروه‌های اپوزیسیون مدعی بودند از سوی احزاب حاکم انجام می‌شد و مستقیم و غیرمستقیم گروه‌های اپوزیسیون در کردستان عراق منتقد این وضعیت بودند و حتی در راس این گروه‌ها، جنبش تغییر یکی از عمده‌ترین مشکلات کردستان عراق را ریاست مسعود بارزانی بر اقلیم کردستان عراق می‌دانست. حال آنها در مقابل یک آزمون بزرگ قرار دارند آیا آنها به این درخواست جواب مثبت خواهند داد؟ اگر جواب مثبت به این درخواست بدهند بدون شک مردم در کردستان عراق دیگر آن اعتماد گذشته را به اپوزیسیون نخواهند داشت و اگر هم جواب منفی بدهند روبه‌روی شرایط خاصی قرار خواهند گرفت. از این رو اپوزیسیون در کردستان عراق می‌رود تا یک آزمون بسیار مهم را پشت سر بگذارد.

از سوی دیگر دو حزب حاکم با توجه به اختلافات موجود با حکومت مرکزی عراق درصدد هستند با تمدید ریاست مسعود بارزانی همچنان در یک سنگر باقی بمانند و بسیار علاقه‌مند هستند در این دوره کماکان بارزانی بر کرسی ریاست باقی بماند. آیا بارزانی می‌تواند رای اپوزیسیون را بخرد؟ و آیا اپوزیسیون حاضر است هزینه پذیرش چنین پیشنهادی را بپردازد؟ و در مقابل تائید این درخواست چه چیزی به دست خواهد آورد؟ و درصورت پذیرش چنین امری آیا می‌توانند مدعی دیکتاتور بودن نوری مالکی، نخست‌وزیر عراق شوند.

همکاری بارزانی و ترکیه

از سوی دیگر ابهاماتی در خصوص همکاری مشترک بارزانی و ترکیه در ظهور داعش در عراق وجود دارد. روزنامه «آیدینلیک» چاپ ترکیه در گزارشی تحت عنوان «نشست محرمانه داعش در استانبول» می‌نویسد: طرح عملیات تروریستی داعش در عراق و ایجاد یک سد «سنی» در مقابل «شیعیان» در نشست محرمانه استانبول، بررسی و تصویب شده است. در این نشست نمایندگان گروه‌های حامی داعش تحت حمایت‌های امنیتی سازمان اطلاعات ترکیه (میت) در هتل «گونن» در منطقه «ینی بوسنا»‌‌ی استانبول گرد آمده بودند. تحقیقات نیز نشان می‌دهد این نشست با اطلاع ترکیه، عربستان و اردن و با اقدام حزب حاکم آک در استانبول تشکیل شده است. این در حالی است که بارزانی این اتهامات را رد کرده است.

معصومه زارع

بین‌الملل