قلب تپنده‌ای به نام عروسک‌گردان

هر ساله از جمع 10 فیلم پرفروش سینمای جهان حداقل به یک نام با محوریت عروسکی محبوب برمی‌خوریم که طیف وسیعی از کودکان و نوجوانان را مجذوب خود کرده و همراه والدینشان به سالن‌های سینما کشانده است.

شبکه‌های مختلف تلویزیونی نیز از این قاعده مستثنا نبوده و کارهای عروسک محور آنها همواره با مخاطبانی میلیونی مواجه است. در سینما و تلویزیون کشورمان نیز چنین اتفاقی در بیش از دو دهه گذشته رخ داده و آثاری از این دست همواره در جذب مخاطب موفق عمل کرده‌اند.

در سینما سری فیلم‌های کلاه‌قرمزی و شهر موش‌های 1 و 2 با فروش‌های نجومی مواجه شده و در فهرست پربیننده‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران جا خوش کرده‌اند. در تلویزیون نیز شخصیت‌های عروسکی محبوبی همچون:کلاه‌قرمزی، پسرخاله، فامیل دور، پسر عمه‌زا، چرا، پنگول، سنجد، زی‌زی گولو و...، محبوب مخاطبان از طیف‌های مختلف سنی شده و میلیون‌ها مخاطب را مجذوب خویش ساخته‌اند.

چرایی موفقیت این عروسک‌های دوست‌داشتنی در مواجهه با مخاطبان به عوامل گوناگونی بستگی دارد که اغلب نیز در تعامل با یکدیگر هستند.

برای مثال می‌توان به موسیقی، فضای فانتزی، طراحی استاندارد عروسک‌ها، عروسک‌گردانی و در نهایت قصه جذاب اشاره کرد که هریک از آنها گاه به تنهایی به جذابیت یک کار کمک کرده و گاه با همراهی با یکدیگر موفقیت همه‌جانبه‌ای را رقم زده‌اند.

مراحل شکل‌گیری یک عروسک برای برنامه‌ای تلویزیونی با توجه به فیلمنامه را می‌توان مهم‌ترین بخش در تولید این آثار به حساب آورد که تنها در صورت اندکی لغزش می‌تواند به شکست آن بینجامد.

مرضیه محبوب و عادل بزدوده که از سرشناس‌ترین افراد شاغل در این بخش به حساب می‌آیند در طراحی‌های خود به چند عامل کلیدی توجه می‌کنند: نخست در نظر گرفتن نشانه‌های آشنا برای مخاطب ایرانی در خلق یک شخصیت عروسکی برای همذات‌ پنداری حداکثری با آن.

دوم در نظر داشتن زیبایی در طراحی صورت شخصیت‌ها با توجه به قصه بی‌آن‌که افراط و تفریطی در این قسمت صورت گیرد.

برای نمونه برنامه تلویزیونی شهر موش‌ها را در دهه 1360 در نظر بگیرید که هر کدام از شخصیت‌ها نماینده‌ای از طیف کودکان آن سال‌ها به حساب آمده و برای مخاطبان کم سن و سال خود کاملا آشنا و ملموس به حساب می‌آمدند.

همین‌طور سری برنامه صندوق پست که شخصیت‌های محبوب کلاه‌قرمزی و پسرخاله از آنجا استارت شهرت خود را زده و به محبوبیتی بزرگ دست پیدا کردند. طراحی چهره کلاه‌قرمزی با چشم‌های رنگی و بینی بزرگ و کلاه قرمز رنگش در عین سادگی از چنان جذابیتی برخوردار بود که خیلی زود جای خود را در قلب مخاطبان صندوق پست باز کرد.

از دیگر نمونه‌های موفق در این باب می‌توان به کلیه شخصیت‌های مجموعه خونه مادربزرگه ساخته مرضیه برومند اشاره کرد که در راس آنها گربه‌ای به نام مخمل قرار دارد.

پس از ساخت عروسک به مرحله مهمی به نام عروسک‌گردانی می‌رسیم که مهارت خاصی را می‌طلبد و نقش مهمی در برقراری ارتباط مخاطب با عروسک‌های کار دارد. اتفاقی که در سری کلاه‌قرمزی به بهترین شکل ممکن رخ داده و عروسک‌گردان‌ها به عروسک‌ها جان بخشیده و به باورپذیری‌اش کمک شایانی کرده‌اند.

دنیا فنی‌زاده را می‌توان یکی از بهترین‌ها و باسابقه‌های این حرفه به حساب آورد که سطح کیفی کارش در سطح استانداردهای جهانی است. اما کار یک عروسک‌گردان حرفه‌ای بدون برخورداری از یک صدای سنجیده و مناسب کامل نشده و ناقص به نظر می‌رسد.

حقیقت صداپیشگان مکمل عروسک‌گردان‌ها بوده و نقاط قوت یکدیگر را پیش چشم مخاطبان برجسته‌تر می‌کنند. اتفاقی که در بهترین کارهای عروسک‌محور تلویزیونی رخ داده و نقشی کلیدی در جذب هرچه بیشتر مخاطبان داشته است.

برای مثال می‌توان از کلاه‌قرمزی و دوستان در سال‌های اخیر یاد کرد که هماهنگی مثال زدنی میان صداپیشگان و عروسک‌گردان‌ها به نتایج درخشانی منجر شده است.

صداپیشگان در آثاری از این دست و فیلم‌های انیمیشن به حدی است که جمعی از بهترین و مشهورترین بازیگران سینمای جهان در سال‌های اخیر به آن پیوسته و نقش مهمی هم در فروش بالای این آثار ایفا کرده‌اند.

در تلویزیون کشورمان نیز می‌توان از هومن حاجی‌عبداللهی و محمد بحرانی به عنوان صداپیشگان موفقی یاد کرد که به مرور زمان به هماهنگی فوق‌العاده‌ای با عروسک‌گردان‌ها رسیده‌اند. حاجی‌عبداللهی با صدای خود به شخصیت محبوب پنگول جان بخشیده و در صداسازی بسیار موفق نشان داده است.

بحرانی هم که این روزها با شخصیت جناب‌خان در خنداونه به محبوبیت فوق‌العاده‌ای رسیده، به جرات یکی از بهترین صداپیشگان سال‌های اخیر برنامه‌های عروسکی تلویزیون است.

او در کلاه‌قرمزی با تسلط خاصی به جای شخصیت‌های ببعی و آقوی همساده صحبت کرده که این دو بخش مهمی از جذابیت‌های خود را مدیون او هستند.

بحرانی در خندوانه هم لهجه خوزستانی را به شکلی کاملا طبیعی و دور از اغراق ادا کرده و جناب‌خان را با تکیه بر آن به یکی از ستون‌های موفقیت خندوانه بدل کرده است.

نکته مهمی که در کار او و حاجی عبداللهی به چشم می‌خورد، تسلط آنها بر بداهه‌گویی است. در حقیقت این دو در کنار متن نوشته شده از خلاقیت خود در باب بداهه نیز استفاده کرده و نکات ظریفی را لابه‌لای دیالوگ‌ها می‌گنجانند.

همان نکته باریک و ظریفی است که افراد موفق در این رشته را از بقیه متمایز کرده و به کارشان جذابیت بیشتری می‌بخشد.

محمد جلیلوند - چمدان (ضمیمه شنبه - روزنامه جام جم)