ادبیات خبر؛ نه تحکیم‌آمیز، نه محاوره‌ای

ویترین رسانه

گویندگان اخبار حکم ویترین را برای بخش‌های خبری رسانه ملی دارند و حلقه واسط میان مردم و تلویزیون هستند. یک گوینده آینه فعالیت‌های همه عوامل رسانه است و مخاطب همه ضعف‌ها، قوت‌ها، راهبردها و رویکردهای مناسب و نامناسب، بی‌طرفی‌ها و سوگیری‌ها را از او می‌گیرد.

بدیهی است که راهبرد رسانه هرچه باشد در نهایت در گوینده بروز و نمود پیدا می‌کند. حتی اگر قرار باشد یک رسانه خبرها را متناسب با آن چه اتفاق افتاده، یعنی به صورت عینی منعکس کند باز هم در کلام و غیرکلام گوینده انعکاس خواهد داشت. ما در علم ارتباطات مبحث ارتباطات کلامی و غیرکلامی را داریم. بنابراین اگر رسانه‌ای قرار را بر بی‌طرفی گذاشته است، تاثیرات این تصمیم باید در کلام و همه اعضا و جوارح مجریان و گوینده هایش نمود و ظهور داشته باشد.

انواع ارتباطات

یک مجری بسته به نوع رسانه‌ای که در آن مشغول است، می‌تواند از ارتباطات غیرکلامی هم برای اثرگذاری هرچه بیشتر بر مخاطب استفاده کند. البته میزان این ارتباط با توجه به نوع رسانه تفاوت خواهد کرد. به طور مثال، در رادیو محدودیت بیشتری در این زمینه وجود دارد و در نهایت به ایجاد فراز و فرود روی صدا یا تاکید روی برخی واژه‌ها و جملات خلاصه می‌شود.

در تلویزیون اما ظرفیت بیشتری برای استفاده از ارتباطات غیرکلامی وجود دارد. گوینده علاوه بر فراز و فرود صدا و تکیه بر برخی کلمات می‌تواند از حرکات دست و چشم و انعطاف گردن و دیگر اندام‌ها نیز برای انتقال، تقویت یا تضعیف یک پیام استفاده کند.

با خبر نباید بازی کرد

با وجودی که بر استفاده گوینده خبر از ظرفیت‌های غیرکلامی برای انتقال و تقویت پیام تاکید شده، اما آنچه خبر را از غیر خبر متمایز می‌کند، عینیت آن است. کسی اجازه ندارد که با خبر بازی کند یا آن را با فیلم و سریال نمایشی اشتباه بگیرد. متاسفانه در چند سال اخیر به وفور مشاهده می‌شود که در برخی بخش‌های خبری مختلف تلویزیون، نوعی افراط و زیاده روی بهره از ارتباطات غیرکلامی و چاشنی‌های غیرخبری حاکم است و به نوعی با خبر بازی می‌شود. از برخی دیالوگ‌های فیلم‌های سینمایی، سریال‌های تلویزیونی و حتی انیمیشن‌های کودک‌پسند به مقدار زیاد در بخش‌های مختلف خبری تلویزیون استفاده می‌شود و گویندگان هم با استفاده از برخی ارتباطات غیرکلامی آن را تقویت می‌کنند.

ادبیات ارباب، رعیتی

پرواضح است که هدف وسیله را توجیه نمی‌کند و نمی‌توان به بهانه انتقال پیام و تاثیرگذاری بیشتر و جلب توجه مخاطبان به هر وسیله و ابزاری متوسل شد. افراط در ارتباطات غیرکلامی و دیالوگ‌های فیلم و سریال‌ها عینیت خبر را زیر سوال می‌برد و آن را از اصالت می‌اندازد.

آسیب و آفت خطرناکی که در بخش‌های خبری رسانه ملی مشاهده می‌شود، ادبیات ارباب رعیتی و نگاه عمودی برخی از گویندگان و خبرنگاران عمدتا جوان و کم‌تجربه است.

گاهی ادبیات تحکم‌آمیز و نگرش از بالا به پایین کاملا و بوضوح در ارتباطات کلامی و غیرکلامی بخش‌های خبری تلویزیون مشاهده و احساس می‌شود. باید جلوی این ادبیات تحقیرآمیز و بازجومآبانه را گرفت و از حاکم شدن و نفوذ و گسترش آن در بخش‌های خبری شبکه‌های استانی ممانعت به عمل آورد. رادیو و تلویزیون جمهوری اسلامی، رسانه اخلاق‌مدار هستند و نباید چنین ادبیاتی در بخش‌های خبری شان حاکم شود.

استفاده از ادبیات محاوره ممنوع

نکته مهم دیگر استفاده و رواج ادبیات محاوره‌ای و کوچه و بازاری در برخی بخش‌های خبری است. رسانه‌ها را به لحاظ ابزار و نوع نگارش پیام می‌توان به دو دسته نوشتاری و گفتاری تقسیم کرد.

از نظر ابزار انتقال پیام، مطبوعات «نوشتاری» هستند و نوع نگارش خبرهای آنها هم متاثر از ابزار انتقال پیام آنها، بهتر است نوشتاری باشد.

ابزار انتقال پیام رادیو و تلویزیون اما «کلام و گفتار» است، بنابراین بهتر است نوع نگارش آن هم گفتاری باشد؛ یعنی همان گونه که می‌گوییم، بنویسیم نه آن گونه که می‌نویسیم بگوییم.

برای پرهیز از سبک رسمی نگارش خبر و ادبیات نوشتاری از چند سال قبل، برخی بخش‌های خبری به ادبیات گفتاری روی آورده اند که اتفاق میمون و مبارکی است، اما نباید در این زمینه هم افراط کرد. گفتاری بودن، ارتباط صمیمی و راحت و همه فهم را تسهیل و تامین می‌کند اما نباید بدون رعایت اصول و قواعد دستور زبان فارسی باشد.

دکتر اکبر نصراللهی

استاد ارتباطات و کارشناس رسانه