العالم هیمنه رسانه‌ای منطقه را شکست

‌ اگر موافق باشید گفت‌وگو را با سیاست‌ها و راهبردهای اصولی شبکه العالم از بدو تاسیس تا به امروز آغاز کنیم و این‌که آیا به این اصول و قواعد پایبند بوده است؟

شبکه العالم سال 1381 و همزمان با حمله ارتش آمریکا به عراق تاسیس شد. پیش از العالم شبکه‌های غربی مانند فاکس نیوز، سی.ان.ان و بی. بی.سی در منطقه فعال بود و شبکه الجزیره هم تازه راه‌اندازی شده بود. برخی از کشورهای مرتجع منطقه از جمله عربستان سعودی به دلیل کارآمدی رسانه اهمیت ویژه‌ای برای آن قائلند، به طوری که این کشور دارای یک منظومه رسانه‌ای مشتمل بر حوزه‌های خبری‌ دینی، اجتماعی، فیلم ، سریال و... است و 80 کانال ماهواره‌ای را در اختیار دارد.

العالم مقطعی متولد شد که بتواند با سیاست‌های یکجانبه غرب در منطقه مقابله کند؛ در واقع برخورد با جریان یکسویه خبری که توسط رسانه‌های غربی در منطقه حاکم بود، از اهداف اصلی شبکه العالم به شمار می‌رود. همزمان با ظهور العالم در منطقه، شاهد پیدایش یک جریان رسانه‌ای بودیم که یک قطبش خود شبکه و قطب دیگرش، رسانه‌های متعلق به جریان مقاومت مانند شبکه المنار، المیادین و برخی شبکه‌های عراقی‌ فلسطینی و پاره‌ای از رسانه‌های محلی مثل المسیره در یمن و اللولو در بحرین که بعدها به جرگه مقاومت پیوستند، بود. شبکه العالم تاسیس شد تا از یک سو، پلی باشد میان ایران و جهان عرب و از سوی دیگر پیشرفت‌ها و تحولات بنیادین علمی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را در کنار تشریح سیاست‌های خارجی مبتنی بر دفاع از آرمان‌های نظام به اطلاع مخاطبان عرب‌زبان شبکه برساند.

تمرکز بر حمایت از جنبش‌های مقاومت، افشای سیاست‌های غرب در برخورد با کشورهای همسایه و حضور آمریکایی‌ها در خلیج‌فارس و پشتیبانی بی‌چون و چرای دولت‌های غربی از رژیم غاصب اسرائیل، مقابله با طایفه‌گرایی و تفرقه‌افکنی در میان صفوف مسلمانان‌ افشای توطئه اسلام‌هراسی و ایران‌هراسی در منطقه، حمایت از جنبش‌های بیداری اسلامی، احیای ارزش‌های اسلامی و تبیین مولفه‌های بازیابی تمدن اسلامی از دیگر اهداف شبکه العالم بوده که تا امروز به آنها وفادار مانده است.

‌‌معمولا هر شبکه خبری در بدو تاسیس یک جامعه مخاطب هدف را برای خود ترسیم و تعریف می‌کند. شبکه العالم بنا را بر تعامل و ارتباط دو سویه با کدام طیف از مخاطبان گذاشته است؟

با توجه به زبان عربی شبکه، مخاطبان ما عموم مردم عرب‌زبان هستند که در کشورهای عربی، اسلامی، اروپایی و آمریکایی پراکنده شده‌اند. اتفاقا مخاطبان بسیار خوب و وفاداری از اروپا و آمریکای شمالی داریم.

‌‌طی این سال‌ها بیشترین اقبال و توجه را از مردمان کدام کشورها دریافت کرده‌اید؟

در دوره‌های زمانی مختلف رویکردها و اقبال مخاطبان متفاوت بوده است. در نظرسنجی‌ای که شبکه بی.بی.سی انجام داد العالم در میان چهار شبکه اول خاورمیانه قرار داشت. با بیداری اسلامی اما همه چیز کاملا تغییر کرد. العالم در حال حاضر رتبه دوم را در کشورهای عربستان‌ یمن و سوریه دارد. العالم درکشور بحرین به دلیل عدم پوشش رسانه‌های عربی منطقه دارای رتبه اول است.

شبکه العالم در کشور عراق هم در میان سه شبکه محبوب و پربیننده جای دارد. ما برخی از نقاط تاریک و مبهمی را که شبکه‌های دیگر چشم بر آن بسته بودند آشکار کردیم. پوشش خبری ما به صورت میدانی است. هنوز هم در مصر برخی از شبکه‌های این کشور اخبارشان را به نقل از العالم منتشر می‌کنند.

‌ اتفاقا در این‌باره هم پرسش داشتم که اخبار العالم چقدر از سوی سایر شبکه‌ها به‌عنوان منبع و ماخذ استفاده می‌شود؟

خبرهای شبکه العالم با گفتمان رسمی کشورها متفاوت است. بسیاری از رسانه‌های عربی موجود در منطقه در اصل دولتی و حکومتی است. با توجه به اختلاف سیاست‌ها و راهبردها طبعا فضایی برای همکاری رسانه‌ای میان العالم و این شبکه‌ها وجود ندارد. مگر آن‌که به دلایلی بخواهند از گزارش‌های شبکه استفاده کنند. مثلا همین چند روز پیش شبکه سی.ان.ان گزارش العالم را درباره تونل‌های حفر شده در غزه نشان داد. اسرائیلی‌ها خیال می‌کردند در جنگ پیشین اسرائیل در غزه تمام تونل‌ها منهدم شده است و دیگر چنین تونل‌هایی وجود خارجی ندارد. حتی رسانه‌های اسرائیلی با انتشار این گزارش و دعوت از کارشناسان در برنامه‌های خود آشکارا شگفتی خود را ابراز ‌کردند .همچنین پخش گزارش‌ها و تصاویر منحصر به فرد العالم از داخل کشور سوریه معمولا مورد استفاده و استناد سایر شبکه‌ها قرار می‌گیرد. البته العالم با شبکه‌های محور مقاومت ارتباط تنگاتنگ و داد و ستد رسانه‌ای فعال دارد.

‌العالم غیر از کانال تلویزیونی چه ظرفیت‌های رسانه‌ای دیگری دارد؟

سایت اصلی شبکه به سه زبان عربی، فارسی و انگلیسی در دسترس است. ضمن این‌که در شبکه‌های اجتماعی هم حضوری فعال داریم.

‌شبکه تا چه میزان برای ارتباط دوسویه با مخاطبان‌ خود اهمیت و اولویت قائل است و چه کانال‌ها و مسیرهایی را برای تحقق آن پیش‌بینی کرده و در نظر دارد؟

طبعا هر شبکه مخاطب‌محوری علاقه دارد بداند اقبال مخاطبانش به سمت و سوی کدام برنامه است تا ضمن تشخیص نقاط ضعف و قوت تولیدات، برنامه‌ها را بر اساس خواسته‌ها، نظرات و نیازهای آنها تنظیم و ساماندهی کند. در شبکه العالم هم کانال‌های متعددی برای ارتباط با مخاطبان پیش‌بینی شده است. بخشی از این ارتباط از طریق دفاتر و خبرنگاران است. بخش دیگر از مسیر روابط عمومی و راه‌های ارتباطی آن صورت می‌گیرد. قسمت عمده و اصلی اما به‌واسطه حضور در شبکه‌های اجتماعی حاصل می‌شود. العالم فقط در فیسبوک 20 صفحه اصلی دارد که بیش از شش میلیون نفر این صفحات را پسندیده و نشانه‌گذاری کرده‌اند. در برخی فصول هم از طریق این شبکه‌های اجتماعی، نظرسنجی‌هایی صورت می‌گیرد که معمولا با استقبال خوب و مناسب مخاطبان‌ مواجه می‌شود. برای مثال، اخیرا درباره قضایای یمن یک نظرسنجی برگزار کردیم.

‌العالم چقدر در بازتاب حوادث و روایت اخبار جنبه بی‌طرفی و انصاف را رعایت می‌کند. آیا فرصت برابر و شرایط یکسان در اختیار همه طرف‌های درگیر و ذی‌نفع در یک ماجرا قرار داده می‌شود؟

ما از همان آغاز به کار شبکه یک اصل را مد نظر قرار داده و تا امروز به‌عنوان میثاق و عهدنامه رسانه‌ای به آن وفادار بوده‌ایم. در العالم به دنبال نقل واقع و حقیقت هستیم؛ کشف حقیقت بر اساس آنچه مخاطب می‌بیند. شعار شبکه از ابتدا همین بوده است. در برخی وقایع، اخباری توسط سایر رسانه‌ها مخابره می‌شود که العالم اصولا خود را وارد این کارزار و رقابت نمی‌کند. به‌عنوان مثال، رسانه‌های غربی و مرتجع عربی درباره قدرت و نفوذ داعش در حال بزرگنمایی هستند. العالم درخصوص سیاست‌ها، تاکتیک‌ها و ترفندهای رسانه‌ای هوشیار است و شاید تفاوت این شبکه با الجزیره و العربیه در همین باشد. اما در مورد سوالتان باید بگویم حتی زمانی که خبر یا گزارشی را در مورد قضایای سوریه به مخاطبان ارائه می‌کنیم ملاک‌مان فقط نقل قول از مسئولان حکومتی و نظامی این کشور نیست، بلکه به معارضان هم فرصت صحبت و اظهار نظر می‌دهیم. در عربستان هم به همین‌گونه است؛ اگر بخواهیم درباره اتفاقات این کشور گفت‌وگویی برگزار کنیم حتما یک طرفدار و یک مخالف حکومت حضور خواهند داشت. البته گاهی پیش می‌آید نماینده حکومت، دولت یا یک جناح خودش حاضر به اظهار نظر نیست. برای مثال در مورد شکنجه در زندان‌های بحرین با وجود گزارش‌های خارجی و داخلی و تائید آن، خود حکومت این کشور حاضر نشد موضعی اتخاذ کند. به هر حال ما به همه مجال و فرصت می‌دهیم. برخی از مهمانان و کارشناسان برنامه حتی علیه نظام جمهوری اسلامی هم موضع می‌گیرند.

سوال اینجاست چرا شبکه‌ای مانند الجزیره که با سرمایه و کمک مستقیم امیر قطر راه‌اندازی شده، از گروه داعش حمایت می‌کند؟ این گروه واپسگرا اگر پایش به قطر برسد چهره این کشور را دگرگون خواهد کرد. البته این‌که بگوییم شبکه الجزیره از گروه داعش حمایت می‌کند شاید کمی بی‌طرفانه نباشد.

‌چه برنامه‌ها و چشم‌اندازهایی را برای آینده شبکه تبیین و ترسیم کرده‌اید؟

ما در پخش ساخت مستندات خبری ضعف داریم و در صورت بهبود وضع مالی شبکه باید بیشتر به آن بپردازیم. همچنین لازم است کادر انسانی جدیدی به نیروهای ما اضافه شود و از عوامل کارآمدتر و مجرب‌تری بهره بگیریم. در دکور و کارهای بصری هم طرح‌هایی را آماده کرده‌ایم و به سمت به فعلیت درآوردن آنها خواهیم رفت. امیدواریم کیفیت پخش ما هم HD شود. توسعه استودیوها، استفاده از استودیوهای مجازی، توسعه سایت شبکه‌ حضور بیشتر در شبکه‌های اجتماعی و تولید اپلیکیشن‌های تلفن همراه از جمله دیگر طرح‌های در دست بررسی و اقدام است. بیش از 70 درصد مخاطبان سایت شبکه العالم از طریق تلفن‌های همراه خود به آن مراجعه می‌کنند.

‌شکستن انحصار خبری

با آغاز به کار شبکه العالم انحصار رسانه‌ای غربی عربی در منطقه شکسته شد . در آن مقطع نقل و تحلیل اخبار در انحصار شبکه‌های رقیب بود؛ شبکه‌های غربی گزارش می‌کردند و رسانه‌های عربی پوشش می‌دادند بدون آن‌که اصحاب رسانه آن کشورها خبرها را ارزشگذاری و واقعیت‌سنجی کنند. با آمدن العالم این انحصار رسانه‌ای کاملا فرو ریخت، این العالم بود که با اتخاذ سیاست مستقل حضور نیروهای آمریکایی را در جریان اشغال عراق در بندر فاو این کشور و دیگر شهر‌های آن، نشان ‌داد. نقش شبکه العالم در بیداری اسلامی بسیار برجسته و بی‌نظیر بود. در جریان انقلاب مصر، العالم یکی از چهار شبکه‌ای بود که در میدان تحریر قاهره برنامه پخش می‌کرد. در بحرین العالم پربیننده‌ترین شبکه است و مردم این کشور از شیعه گرفته تا سنی بیشترین اعتماد را به آن دارند. در شرق عربستان هم جزو شبکه‌های برتر در این کشور هستیم. در حال حاضر امکان نظرسنجی در کشورهای عربی درگیر مانند بحرین وجود ندارد. یکی از ملاک‌هایمان برای مخاطب‌سنجی شمارش تعداد بازدیدکنندگان سایت‌ شبکه است. در سوریه رتبه سایت شبکه العالم 94 است. در کشور کویت سایت العالم از لحاظ تعداد بازدیدکننده از شبکه العربیه هم جلوتر است. این را هم باید در نظر داشت که سایت شبکه در کشورهایی مانند بحرین و عربستان فیلتر است و دسترسی به آن فقط از طریق فیلترشکن امکان دارد.

‌ تاثیرگذاری بر بیداری اسلامی

گفتمان حاکم بر فضای رسانه‌ای در منطقه بخصوص در مقطع بیداری اسلامی شکل غربی و ارتجاع عربی داشت. به بیان دیگر، رسانه‌های منطقه مفسر و توجیه‌کننده سیاست‌های غرب بودند. العالم موفق شد این گفتمان غالب را در سطوح رسانه‌افکار عمومی، نخبگان و جریانات سیاسی تغییر دهد. طبیعی است شبکه با این رویکرد مورد هجمه و بهتان قرار گیرد. همان خبرنگاری که خبر حمله اسرائیل به غزه را مخابره کرد، پرونده اش همچنان مفتوح است .

ما در مصر تاوان روشنگری‌‌هایمان نسبت به سوریه را پس دادیم. خبرنگار ما در حمص سوریه یک سال و نیم است ربوده شده و اطلاعاتی از او در دسترس نیست. در یمن تیم خبری العالم یک بار در محاصره قرار گرفت. در بحرین خبرنگار العالم تحت تعقیب بود و با توصیه‌های شبکه مجبور به ترک این کشور شد. دفتر ما در کشورهای اردن، مغرب و سودان تعطیل شده است. تا به امروز چهار مرتبه به دفتر شبکه در قاهره حمله شده و حتی تجهیزات آن را مصادره کرده‌اند. خبرنگارمان در لیبی هم به مدت دو ماه در زندان دیکتاتور سابق معمر قذافی محبوس بود.

متاسفانه با وجود این مشکلات شاهد یک آپارتاید ماهواره‌ای هم هستیم. چهار سالی می‌شود که از روی ماهواره‌های عرب‌ست و نایل‌ست حذف‌مان کرده‌اند. برخورد قهرآمیز با شبکه العالم در چهار سطح ماهواره، خبرنگار، دفتر و سایت همچنان ادامه دارد.

محسن محمدی

رادیو و تلویزیون