دیپلماسی، ضامن استقلال‌طلبی در محیط بین‌الملل

در همین زمینه با وجود همه استفاده‌های ابزاری که از قوانین بین‌المللی شده و سکوتی که جامعه جهانی حسب مصلحت‌اندیشی سیاسی در برابر بسیاری از تجاوزها در نیم‌قرن گذشته از جنگ جهانی دوم داشته، به‌نظر می‌رسد هنوز هم مذاکره ابزار کارآمدی برای کشورهایی است که می‌خواهند استقلال عمل خود را در برابر دولت‌های زیاده‌خواه حفظ کنند. قدرت مذاکره نه فقط در عکس‌هایی است که رسانه‌ها از لبخند دیپلمات‌های حاضر در آن منتشر می‌کنند، بلکه نشان‌دهنده عزم یک کشور مستقل برای پاسخ صلح‌آمیز به ادعاهای طرف‌های دیگر است و شرط موفقیت در چنین مذاکره‌ای نیز قدرت داخلی و توانمندی برای مقاومت در برابر فشارهای دیپلماتیک محسوب می‌شود.

برهمین اساس می‌توان چنین گفت که مذاکرات طولانی‌مدت ایران و 1+5 اکنون یک الگوی منحصر به‌فرد برای همه کشورهای غیرمتعهد به‌شمار می‌رود تا بتوانند بدون دغدغه جنگ یا ترس از انزوا، با تقویت داخلی و مقاومت در برابر زیاده‌خواهی‌ها از ابزار دیپلماسی و مذاکره برای مهار قدرت‌های جهانی استفاده کرده و در چارچوب حقوق بین‌الملل از منافع، مصالح و حقوق خود دفاع کنند.

در دوران جنگ سرد که الگوی نظام بین‌الملل، «دوقطبی» و تقسیم شده در قالب دو بلوک غرب و شرق بود، کشورهای غیرمتعهد معمولا با وابستگی به یک‌سوی این دو قطب، از استقلال خود دفاع می‌کردند. با وجود این پس از فروپاشی شوروی، ایالات متحده تلاش کرد با تعریف نقش «کلانتر جهان» برای خود، نفوذش را به همه کشورها گسترش دهد و هرگونه مقاومتی را با بهانه‌ای، از طریق تجاوز نظامی یا فشار اقتصادی و تبلیغاتی در هم بشکند. با این حال در همین جهان تک‌قطبی ـ که البته به سمت چندقطبی شدن در حرکت است ـ مذاکرات 12 ساله هسته‌ای ایران نشان داد که می‌توان با حفظ مقاومت و از طریق ابزار دیپلماسی از زیر فشار خارجی بیرون آمد و در عین حال به‌عنوان یکی از کشورهای اقماری، وابسته عمل نکرد.

بی‌تردید قدرت منطقه‌ای ایران و منطق قدرتمند کشورمان از جمله دلایلی بود که توانست ضامن مدل «مذاکره انتقادی» میان ایران و قدرت‌های جهانی باشد و همین الگو برای دیگر دولت‌ها نیز می‌تواند ضامن استقلال و حفظ رویکرد انتقادی نسبت به نظم موجود جهانی باشد. بنابراین در چنین الگویی، مذاکره، نه مصداق وابستگی و کوتاه آمدن در برابر قدرت‌های جهانی، بلکه ابزاری برای اثبات خوداتکایی به‌شمار آمده و خود می‌تواند موج تازه‌ای از استقلال‌طلبی را باعث شود.

مصطفی انتظاری هروی

گروه سیاسی